دوئل «حفظ» و «حذف» مشق شب

از قدیم الایام همگان دانش آموز را با مشق و تکلیف می‌شناختند. در واقع نقطه اشتراک دانش آموزان در مدرسه انجام تکالیف و مشق‌های شب بود؛ چه در مدارس عادی و چه در مدارس سمپاد. اگر پای درد و دل دانش آموزان بنشینیم، متوجه خواهیم شد که اگر الزام و اجباری از سوی معلم و معاون در نوشتن مشق شب نبود، دانش آموز رغبت چندانی به انجام آن نداشت؛ چرا که همین مشق شب‌ها در سطوح پایینی مدارس (پایه ابتدایی) به همت خواهر و برادربزرگتر و یا پدر مادر نوشته می‌شد. در سطوح بالاتر هم که مشق شب دانش آموزان جنبه پاسخگویی یا حل مسائل را داشت، کتاب‌های گام به گام همچون غول چراغ جادو آرزوی دانش آموزان را برآورده می‌کردند تا مبادا فردای آن، با ننوشتن مشق شب، معلم عصبانی شود؛ بنابراین نوشتن مشق هم برای دانش آموزان همواره خسته کننده بوده و هم بیهودگی اش برای معلمان اثبات شده است.
حالا با همه این فرازونشیب ها، وزارت آموزش و پرورش در اقدامی تحولی، تصمیم به حذف مشق شب گرفت. البته قرار است این تصمیم در کلاس‌هایی با تراکم جمعیتی (۱۶ تا ۲۵ نفره) و در پایه اول، دوم و سوم آغاز شود و درصورت موفقیت در سایر پایه‌ها نیز اجرا شود. وزارت آموزش و پرورش هدف از حذف مشق شب را تغییر فضای کلاس از «حافظه پروری به مهارت محوری» اعلام می‌کند؛ با این توضیح که دانش آموز در مدرسه کار تمرین و تکرار را انجام می‌دهد و در منزل فعالیت‌های عملی و ضروری را انجام دهد.
این تصمیم گیری وزارت آموزش و پرورش در مورد حذف مشق شب جاروجنجال زیادی به پا کرد و به محض اطلاع رسانی واکنش‌های بسیاری را در پی داشت. عمده انتقادات و موضع گیری‌ها هم طبق انتظار، از سوی مافیای آموزشی بود که حالا منافع مالی خود را که در گرو همین مشق شب‌ها بود، در خطر می‌بیند.
در همین راستا، هفته گذشته انجمن فرهنگی ناشران آموزشی کشور دیداری با مراجع و برخی مسئولان حوزه علمیه در قم داشتند. آن‌ها در این دیدار به انتقاد از سیاست حذف مشق شب در پایه ابتدایی که شهریورماه توسط وزارت آموزش و پرورش ابلاغ شد، پرداختند. ابوالفضل جوکار، مدیر موسسه گاج هم در این دیدار‌ها حاضر بود. جوکار به‌عنوان مدیر موسسه انتشارات گاج و از مخالفان حذف مشق شب در مدارس در جریان این دیدار‌ها با بیان انتقاد خود نسبت به سیاست وزارت آموزش و پرورش و حذف مشق شب گفت: «با حذف تکلیف دانش‌آموزان، آنان از فراگیری و آموزش دور شده و به سمت فضای مجازی کشیده می‌شوند که آثار جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد. این برنامه پیش از این در کشور‌های اروپایی امتحان شده و جواب مثبتی را نداشته، به همین دلیل اجرای آن متوقف شده است.... مهم‌ترین اقدام ناشران آموزشی تالیف کتب کمک‌آموزشی است. این اقدام توانسته در یادگیری بهتر مطالب آموزشی موثر واقع شود و امروز شاهد حضور دانش‌آموزانی که در مناطق محروم زندگی کرده‌اند، در بهترین دانشگاه‌های کشور باشیم. با حذف تکلیف دانش‌آموزان، آنان از فراگیری و آموزش دور شده و به سمت فضای مجازی کشیده می‌شوند که آثار جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد.»
واکنش وزیر آموزش و پرورش به حواشی مشق شب اینگونه است: «برخی از موسسات از راه اضطراب آفرینی و فشار بر دانش آموزان ارتزاق می‌کنند و می‌خواهند سیاست‌های وزارت آموزش و پرورش را مطابق با خواسته هایشان تغییر دهند، پول و قدرت زیادی هم دارند.»
در خصوص تأثیرناپذیری حذف مشق شب در کشور‌های اروپایی و البته تأثیر پذیری کتب چاپ شده بر روند آموزشی دانش آموزان کشور، اغراق شده است. برای مثال دانش‌آموزان دبستانی در سوئد مشق‌شب ندارند و تمامی تکالیف خود را در مدرسه و در حضور معلمان انجام می‌دهند. واقعیت امر این است که مدیران کارتل‌های آموزشی از قِبَل کتاب‌های آموزشی سود کلانی به جیب می‌زنند و گردش مالی چند هزار میلیاردی خود را در این حوزه پشت نگرانی صوری در رابطه با افت تحصیلی دانش آموزان پنهان می‌کنند؛ بنابراین این موسسات بیش از آنکه به بهبود در روند آموزشی دانش آموزان فکر کنند به توجیه درآمد‌های میلیاردی خود می‌اندیشند و سعی می‌کنند با هزینه کردن از مراجع، جلوی «ضرر ۶۷ میلیارد و هزار ۵۰۰ تومانی» خود را بگیرند.
البته با توجه به نگاه لیبرالی دولت به مقوله آموزش و پرورش و وزارت علوم به پذیرش پنهانی و بدون سروصدای ۲۰۳۰ و اجرای آن در وزارت آموزش و پرورش بصورت چراغ خاموش، نمی‌توان حذف مشق شب را قطعاً یک برنامه کارشناسی شده و با انگیزه مقدس تلقی کرد. بخصوص اینکه در طرح تحول این وزارتخانه حذف مشق شب جزء بند‌های آن نیست. با این وصف باید منتظر بود و دید که در جدال وزارت آموزش و پرورش با ادعای بهبود روند آموزشی و موسسات آموزشی با ادعای تقویت درسی دانش آموزان کدامیک بر کرسی صداقت خواهد نشست و درست بودن خود را به جامعه نشان خواهد داد.