سرنخ خارجی در بحران سیاسی ترکیه؛ آیا ترامپ به اردوغان چراغ سبز داد؟

دستگیری اکرم امام اوغلو، شهردار استانبول، و رقیب بالقوه اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری آینده به اتهام فساد و حمایت از تروریسم فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه را در سه هفته گذشته دستخوش تلاطم کرده است.

در حالی که کاملاً روشن است که اقدام دستگاه قضایی ترکیه در صورت رد صلاحیت امام اوغلو برای حضور در صحنه انتخابات، به نفع اردوغان است و بار سنگینی از دوش او بر می‌دارد که محبوبیتش در سالهای اخیر به دلیل تداوم بحران‌های اقتصادی با کاهش محسوسی همراه بوده، اما با این حال محاسبات گرگ باران‌دیده سیاست ترکیه تاکنون که درست از آب درنیامده و با تداوم اعتراضات خیابانی حتی به اتحاد بیشتر اپوزیسیون در حمایت از امام اوغلو انجامیده است. 

همزمان با تداوم اعتراضات خیابانی، سخرانی‌های تند رهبران احزاب مخالف، دولت را در تنگنای سیاسی شدیدی قرار داده است. از جمله مواضع اخیر اوزگور اوزل، رئیس حزب جمهوری خواه خلق که این روزها علم مبارزه با دولت را برافراشته است، در فضای سیاسی و رسانه‌ای ترکیه سروصدا به پا کرد و مقامات مختلف دولت اردوغان را به واکنش واداشت.

اوزل گفت:«پیش از دستگیری امام اوغلو، از جایی که فتوجوها (جریان گولن) دستور گرفتند، در این کودتا نیز تلفن را برداشتند و برای دستگیری امام اوغلو از آنسوی اقیانوس (آمریکا و ترامپ) اجازه گرفتند. من سخنانم را خطاب به اردوغان، رئیس باند کودتا می‌گویم‌: بیا بیرون و درحالی که به چشمان ما نگاه می‌کنی، به ما بگو».

رهبر مخالفان همچنین هشدار داد:«آیا برای انجام کودتایی که می‌خواستید علیه کسی که جانشین شما شود، از آمریکا اجازه گرفتید؟ این نشان می‌دهد که اردوغان در واقع به دنبال قیمومیت آمریکاست و تحت حمایت ترامپ است. ای سرکرده باند، نه آمریکا و نه ترامپ تو را در انتخابات آتی از دست ما نجات نمی‌دهند».

لازم به ذکر است که روز یکشنبه (17 فروردین) احزاب مخالف با برگزاری کنفرانس فوق‌العاده، آزادی بدون قید و شرط اکرم امام‌اوغلو را خواستار شدند. حزب جمهوری‌خواه خلق امیدوار است با برگزاری کنفرانس فوق‌العاده و انتخابات مجدد رئیس این حزب، دولت و دستگاه قضائی را وادار به عقب‌نشینی کند..

اوزل در این کنفرانس برای اینکه نشان دهد مخالفان تا رسیدن به خواسته‌های خود از پا نخواهند نشست، از تلاش برای برگزاری انتخابات زودهنگام گفت و تاکید کرد:«ما از روز دوشنبه جمع‌آوری امضا پای درب منازل و در هر خیابانی در سراسر کشورمان را شروع خواهیم کرد تا بزرگترین رای عدم اعتماد را به اردوغان نشان دهیم. ما برای یک انتخابات زودهنگام در ماه ژوئن (خرداد) آماده هستیم. اگر در ژوئن میسر نشود، آماده‌ایم که در نیمه اول نوامبر (آذر) برگزار شود. قدم جلو گذاشته و با کاندیدای ما رقابت کنید».

برای اجرایی شدن انتخابات زودهنگام در ترکیه لازم است که ۳۶۰ امضا در پارلمان جمع‌آوری شود. هم‌اکنون حزب جمهوریخواه خلق ترکیه ۱۲۷ کرسی را در پارلمان در اختیار دارد درحالی که تعداد کرسی‌های ائتلاف حاکم متشکل از احزاب عدالت و توسعه و جنبش ملی‌گرا ۳۱۵ تا است و اردوغان نیز برای تغییر قانون با چالش جدی مواجه خواهد بود.

امام اوغلو تنها شانس پیروزی مخالفان 

هر چند امام اوغلو ممکن است برای مدت طولانی در زندان بماند اما احزاب مخالف همچنان روی او به عنوان گزینه نهایی برای ریاست جمهوری در انتخابات آتی حساب باز کرده‌اند.

امام اوغلو مهمترین رقیب حزب حاکم در انتخابات است و با توجه به محبوبیتی که دارد، شانس بالایی برای تصاحب کرسی ریاست جمهوری دارد که در صورت چنین احتمالی، حزب عدالت و توسعه پس از 25 سال باید از قدرت خداحافظی کند و این همان کابوس اردوغان است.

اردوغان تلاش می‌کند تا در صورت لزوم و با تغییر قانون اساسی برای سومین دوره متوالی بتواند کرسی ریاست جمهوری را حفظ کرده و پایه‌های امپراتوری نئوعثمانی خود را محکم کند و یا در صورت شکست در تغییر قانون اساسی، یکی از گزینه‌های حزب عدالت و توسعه را دوباره به قدرت برساند تا بتواند سیاستهای سه دهه‌ای اردوغان را ادامه دهد.

همزمان، رهبران اپوزیسیون نیز تلاش می‌کنند تا دامنه اعتراضات علیه دولت را گسترش داده و با گرم نگه داشتن این بحران سیاسی، قدرت اردوغان را تضعیف کنند. امام اوغلو در این شرایط تنها کسی است که می‌تواند اردوغان و دیگر گزینه‌های حزب حاکم را شکست دهد. او در سال 2019 در انتخابات شهرداری استانبول به پیروزی رسید و به سلطه 25 ساله حزب عدالت و توسعه بر این شهر پایان داد. انتخابات آتی از این جهت اهمیت دارد که اردوغان به‌خصوص درباره انتخابات شهرداری استانبول در سال 2019 گفته بود:«اگر ما استانبول را ببازیم، ترکیه را باخته‌ایم».

رسانه‌های ترکیه گزارش داده‌اند مقامات دولتی درست یکسال پس از پیروزی‌های چشمگیر اپوزیسیون در انتخابات شهرداری‌های ترکیه در تلاش هستند تا رهبری احزاب مخالف را دچار مشکل کنند و یا به عبارت دیگر برای قطع سر رهبری حزب جمهوری‌خواه خلق در تلاش هستند. بنابراین، برای تحقق چنین آرزویی باید مخالفان قدرتمند از سر راه برداشته شوند و امام اوغلو نیز با همین طرح و نقشه دستگیر شده است. 

تلاش مخالفان برای جلب حمایت اروپا  

اینکه رهبر مخالفان معتقد است اقدامی که او کودتای سیاسی می‌نامد با چراغ سبز دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا انجام شده، به این خاطر است که واشنگتن نسبت به بحران اخیر در ترکیه واکنش جدی نشان نداده و همین مسئله سبب شده تا سوء ظن‌هایی نسبت به حمایت‌های ترامپ از اقدام دو.لت اردوغان به وجود آید.

در گذشته و در دولت‌های دموکرات بویژه دولت گذشته جو بایدن، فشارهای حقوق بشری و سیاسی همواره بخشی از اختلافات آنکارا و واشنگتن بود و حتی در جولای 2016 که کودتای نافرجام در ترکیه رخ داد، اردوغان انگشت اتهام را به سمت دولت اوباما گرفت که می‌خواهد او را کله پا کند.

در بحران سوریه هم که اردوغان سودای اشغالگری و نابودی گروه‌های کُرد را داشت، دولت بایدن حمایت نظامی از کردهای سوریه را ادامه داد و اجازه اقدام زمینی ارتش ترکیه در شرق رود فرات را نداد. جریان جنگ اوکراین و عدم پایندی ترکیه به عنوان عضو ناتو به تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه مزید بر علت برای سردی روابط دو طرف شد.

اما اکنون با آمدن ترامپ، اردوغان امیدوار است که روابط را با کاخ سفید گرم‌تر کرده و حتی به آرزوی خرید جنگنده اف 35 هم برسد. موضع منفعل دولت ترامپ در قبال دستگیری امام اوغلو تاکنون این سیگنال را ارسال کرده که اردوغان برای برخورد با منتقدان و مخالفان خود با فشارهای آمریکا مواجه نخواهد شد. 

در چنین شرایطی، احزاب اپوزیسیون با این عنوان که واشینگتن از سیاست حذف رقبای اردوغان حمایت می‌کند، دنبال ناجی قدرتمندی برای خود می‌گردند که اتحادیه اروپا می‌تواند بهترین گزینه باشد. باتوجه به اینکه اردوغان همواره با اتحادیه اروپا سرناسازگاری داشته، لذا اپوزیسیون ترکیه درصدد است تا بتواند حمایتهای غربیها را جلب کرده و با اعمال فشارهای خارجی، اردوغان را به عقب‌نشینی وادار کند.

تداوم اعتراضات به بازداشت مهم‌ترین چهره اپوزیسیون اردوغان بدون شک به افزایش واکنش‌های اتحادیه اروپا خواهد انجامید که همواره وضعیت دموکراسی و حقوق بشر در ترکیه را زیر نظر دارد. این مسئله می‌تواند به افزایش فشارهای اقتصادی بر ترکیه منجر شود، به‌ویژه در شرایطی که بحران اقتصادی، نرخ تورم بالا و کاهش ارزش لیر، نارضایتی عمومی را تشدید کرده است.