خاموشی های امروز و چشم انداز پیش رو

تبیین:

با کاهش شدید ذخایر سوخت نیروگاه‌ها و افزایش آلودگی هوای ناشی از مازوت سوزی، دولت چهاردهم با تصمیم به توقف مازوت سوزی در برخی نیروگاه‌های کشور، چالش بزرگی را در تأمین برق زمستانی مردم رقم زده است. این تصمیم به انتخابی سخت میان قطعی برق و آلودگی شدید هوا منجر شده و بسیاری از کارشناسان، کاهش ذخایر گازوئیل و گاز و بازگشت به برنامه خاموشی‌ها را نتیجه سوء مدیریت می‌دانند که اکنون مردم را با پیامد‌های خطرناکی روبه رو کرده است.
در پی بحران تأمین سوخت زمستانی و وضعیت نامطلوب ذخایر نیروگاهی، دولت ناچار به اتخاذ تصمیم‌های سختی شده است؛ از جمله این تصمیم‌ها توقف مازوت سوزی در نیروگاه‌های اراک کرج و اصفهان است که آلودگی شدیدی را به دنبال داشته و تهدید جدی برای سلامت مردم است.
 در این راستا، محمد جعفر قائم پناه معاون اجرایی رئیس جمهور اعلام کرد که به دلیل آلودگی خطرناک ناشی از مازوت سوزی این روند در برخی نیروگاه‌های پرجمعیت متوقف می‌شود. شینا، انصاری، رئیس سازمان محیط زیست نیز با بیان اینکه مردم باید میان قطع برق و آلودگی یکی را انتخاب کنند به وضعیت بغرنج فعلی اشاره کرد.
 با این حال، بسیاری از کارشناسان انرژی این وضعیت را نتیجه سوء عدم سرمایه‌گذاری در صنعت برق می‌دانند. آنان بر این باورند که وزارتخانه‌های نفت و نیرو در این سال‌ها فرصت کافی برای ذخیره سازی سوخت نیروگاه‌ها را داشتند و می‌توانستند با مدیریت بهینه از مواجهه با این بحران جلوگیری کنند؛ این عدم تدبیرنه تنها به کاهش ذخایر سوختی انجامیده بلکه در ماه‌های اخیر نیز ۵۰۰ میلیون متر مکعب از ذخایر گازوئیل کاهش یافته است.

دوراهی سخت دولت؛ آلودگی یا خاموشی؟!
بر اساس تصمیم جدید دولت برای کاهش آلودگی هوا، مازوت سوزی در نیروگاه‌های اراک، کرج و اصفهان متوقف خواهد شد. این تصمیم، در حالی گرفته شده که برای تولید برق کافی، نیاز به مصرف سوخت مازوت داریم. کارشناسان انرژی معتقدند که این وضعیت، نتیجه ناکارآمدی در طول چند سال است که حالا دولت مجبور شده برای حفظ سلامتی مردم دست به خاموشی گسترده بزند.
بحران تأمین گاز و کاهش واردات نیز یکی دیگر از مشکلات است. ضعف در تأمین انرژی پایدار در طول دو دهه گذشته حل نشده است. کارشناسان انرژی به مشکلات دیگری نیز اشاره می‌کنند؛ به گفته آنان، دولت طی سال‌های اخیر برنامه بهینه سازی مصرف گاز را جدی نگرفته و این امر منجر به کاهش واردات گاز از ترکمنستان شده است. در حالی که پیش‌بینی‌ها حاکی از این بودند که ممکن است با آغاز فصل سرما، واردات گاز مختل شود، دولت اقدامی برای حفظ این منبع حیاتی انجام نداد. با توجه به اینکه در سال‌های گذشته با برنامه ریزی‌های دقیق‌تر و ذخیره سازی بهتر، سوخت کشور توانسته بود در فصول سرد به خوبی برق مورد نیاز خود را تأمین کند، این وضعیت نشان دهنده ضعف جدی در تأمین انرژی پایدار است.
فقط در ۱۵ روز ابتدایی آبان ماه امسال گاز تأمین شده برای نیروگاه‌ها ۳۰ درصد کمتر از سال گذشته بوده است. وزارت نفت طی این سال ها، اجرای برنامه بهینه سازی را جدی نگرفته است. قبلا واردات گاز از ترکمنستان داشتیم که پیش بینی می‌شد این اتفاق در شروع فصل زمستان قطع می‌شود. دولت می‌بایست رایزنی می‌کرد تا چنین اتفاقی نیفتد و تأمین گاز دچار مشکل نشود.
 ترمیم نیروگاه‌ها و پالایشگاه گازی نیز مواردی است که وزارت نیرو می‌بایست آن را پیگیری می‌کرد. اخیرا در بنگلادش نارضایتی‌های بسیار گسترده‌ای در خصوص قطعی برق رخ داده است که این کشور را به لحاظ سیاسی دچار مشکل کرده است. این همان تجربه قطعی برق زمستان ۹۹ و ۱۴۰۰ برای ایران است که نارضایتی‌های زیادی را رقم زد. اما دولت هوشمندانه تلاش کرده با انجام برنامه‌ریزی آن را به حداقل برساند.


ریشه اصلی مشکل کجاست؟
اما وزارت نفت هر‌چند می‌توانست با عملکرد بهتر، پدیده خاموشی‌ها را به تأخیر بیندازد، اما ریشه اصلی مشکل را باید فراتر از بحث دولت‌ها جست‌وجو کرد. به نظر می‌رسد علاوه بر عملکرد وزارت نفت، مجموعا ۶ عامل دیگر نیز مزید بر علت خاموشی‌ها شده‌اند که عبارت است از:

۱- تعمیق ناترازی برق: طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، با افزایش مصرف برق در تابستان امسال، میزان ناترازی از ۱۱.۹ به ۱۷.۴ هزارمگاوات رسیده است. ایران در تابستان امسال، گرمای بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد و افزایش تقاضای برق، منجر به مصرف ۲ میلیارد لیتر سوخت مایع بیشتر نسبت به سال ۱۴۰۲ شد. همین موضوع در کاهش ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها مؤثر بوده است.

۲-تعمیق ناترازی بنزین: طبق آمار شرکت ملی پخش، مصرف بنزین در ۶ ماهه امسال به ۱۲۴.۵ میلیون لیتر در روز جهش یافته و نسبت به دوره مشابه سال گذشته ۷.۴ درصد بیشتر شده است. افزایش مصرف بنزین به‌خصوص در تابستان امسال، باعث شد تعداد بیشتری از ناوگان نفتکش جاده‌پیما در اختیار انتقال بنزین قرار گیرد و در نتیجه همه ظرفیت‌های انتقال سوخت مایع به نیروگاه‌ها فعال نشود.

۳- تعمیق ناترازی گاز: یکی دیگر از دلایل خاموشی‌ها، به مصرف بالای سوخت مایع در نیروگاه‌ها برمی‌گردد که این موضوع خودش معلول کمبود گاز است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال جاری روزانه ۱۳ میلیون متر مکعب گاز کمتری به نیروگاه‌ها ارسال شده که دلیل آن، انجام تعمیرات اساسی در پالایشگاه‌های پارس‌جنوبی است.

۴- سرمای بی‌سابقه در اسفند ۱۴۰۲: اگر به یاد داشته باشید در اسفند سال گذشته و در شرایطی که همه تصور می‌کردند کشور از سرما عبور کرده، به ناگهان موجی از سرما ایران را فراگرفت. بخش بزرگی از ذخیره‌سازی سوخت مایع در نیروگاه‌ها در ماه اسفند انجام می‌شود که در این زمان، هم مصرف گاز و هم مصرف برق پایین است و هم به دلیل پایین بودن مصرف بنزین، ناوگان بیشتری برای انتقال و تحویل گازوئیل و مازوت به نیروگاه‌ها در اختیار شرکت ملی پخش است.

۵- سرمای زودرس در سال جاری: از طرفی در سال جاری نیز، ایران یک ماه زودتر از مابقی سال‌ها به استقبال توده‌های هوای سرد رفته است. البته سرمای فعلی چندان قابل ملاحظه نیست، اما به عنوان عامل پنجم و کم‌اهمیت‌تر می‌توان به آن اشاره کرد.

۶- تعمیق ناترازی گازوئیل: تشدید ناترازی گازوئیل نیز می‌تواند یکی از عوامل کمبود ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها باشد؛ البته به عنوان عامل ششم و کم‌اهمیت‌ترین عامل.
راهکار‌های پیشنهادی برای کاهش وابستگی به سوخت مایع در نیروگاه‌ها
با این اوصاف، برای کاهش وابستگی به سوخت‌های مایع و تأمین پایدار گاز طبیعی، چندین راهکار توسط کارشناسان خبره حوزه انرژی پیشنهاد شده است.
اولین مورد مهم این است که افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی باید مورد توجه باشد. دولت باید برنامه‌های توسعه‌ای جدی تری برای افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی و بهینه سازی استخراج آن در نظر بگیرد. این موضوع می‌تواند به تامین پایدارتر گاز نیروگاه‌ها کمک کند. [C۱]ایجاد زیر ساخت‌های جدید برای ذخیره سازی گاز طبیعی می‌تواند از بروز بحران در فصول سرد جلوگیری کند. با ذخیره سازی گاز در فصول گرم و کم مصرف، می‌توان نیاز نیروگاه‌ها به سوخت‌های مایع را در زمستان به حداقل رساند.
بهینه سازی مصرف انرژی در نیروگاه‌ها استفاده از فناوری‌های جدید و بهبود بهره وری در نیروگاه‌ها می‌تواند مصرف انرژی را کاهش داده و فشار بر تامین گاز را کم کند؛ و در انتها مهم‌ترین مسیری که دولت می‌تواند با جدیت هرچه بیشتر دنبالش کند و تا حصول نتیجه دست از تعقیب آن برندارد این است که تعاملات منطقه‌ای و تهاتر انرژی ایران قوی‌تر شود. دولت می‌تواند با کشور‌های همسایه که منابع انرژی گاز و سوخت‌های مایع دارند توافقات دوجانبه و سه جانبه انجام دهد تا در مواقع بحران از امکان تهاتر بهره گیرد.