دورهمی و عکس یادگاری رهبران اروپایی در استانبول

دورهمی و عکس یادگاری رهبران اروپایی در استانبول
شنبه‌ای که گذشت، استانبول میزبان رهبران روسیه، آلمان، فرانسه و ترکیه بود. دورهمی که سران کشور‌های یاد شده برای تعیین تکلیف مسائل جنگ در سوریه دور هم جمع شده بودند. به نظر می‌رسد باز هم طبق روال گذشته و بدون حضور جمهوری اسلامی ایران و خود کشور جنگ زده سوریه این نشست بی نتیجه باقی ماند. در این یادداشت بنا داریم ابتدا بند‌های بیانیه پایانی نشست را باهم مرور کنیم و بعد تحلیلی کوتاه از این اجلاس ارائه دهیم:
۱. در پایان اولین اجلاس چهار جانبه در استانبول، با حضور ولادمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه، رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه، امانوئل ماکرون رئیس جمهوری فرانسه و آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان برگزار شد، بر این نکات توافق شد:
• پایبندی بر حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی سوریه و تعهد به اصول منشور سازمان ملل در تلاش‌ها برای حل بحران سوریه همزمان با رد طرح‌های جدایی طلبانه، حمایت از راه حل سیاسی بحران سوریه.
• تاکید بر اینکه حل بحران سوریه نظامی نبوده و تنها از طریق راهکار سیاسی مبتنی بر مذاکراتی همسو با قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت ممکن خواهد بود.
• برقراری آتش بس فراگیر در سوریه و تداوم تلاش مشترک علیه تروریسم تا نابودی کامل دو تشکیلات داعش و جبهه النصره.
• دعوت به تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی جدید سوریه قبل از پایان سال ۲۰۱۸ با هدف اصلاح قانون اساسی و زمینه سازی برای برگزاری انتخابات شفاف و آزاد تحت نظارت سازمان ملل که تمامی سوری‌ها از جمله سوری‌های مقیم کشور‌های دیگر هم بتوانند در آن مشارکت کنند.
• استقبال از توافق روسیه و ترکیه درباره ثبات وضعیت در منطقه ادلب که در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۸ به امضاء رسید.
• احترام گذاشتن به معاهده منع تسلیحات شیمیایی، مخالفت با استفاده از سلاح‌های شیمیایی از سوی هر طرفی در سوریه یا هر مکان دیگر در جهان.
• زمینه سازی مناسب برای بازگشت آوارگان سوری به منازل و شهر‌های خود و تامین زیرساخت‌های لازم برای افراد بازگشته که در حال حاضر در معرض درگیری هستند.

۲. حال بد نیست پس از انتشار بیانیه پایانی این نشست مروری داشته باشیم به حضور و عدم حضور برخی کشور‌ها و دستاورد‌های احتمالی این اجلاس در حالی که مهم‌ترین نکات و پرسش‌های این اجلاس به این قراربوده است:
اوضاع نظامی در سوریه چگونه است؟
در حالی که در مقاطعی بشار اسد قدرت را از دست داده بود، گروه‌های دولتی توانسته‌اند بخش بزرگی از سوریه و تقریبا همه شهر‌های بزرگ را دوباره به کنترل خود در آورند. اسد از سوی روسیه و ایران حمایت می‌شود. آخرین کانونی که هنوز در اختیار شورشیان نزدیک به ترکیه قرار دارد، شهر ادلب در شمال غربی سوریه است. افزون بر این، کرد‌ها همچنان بر شمال شرقی سوریه مسلط هستند. آن‌ها با کمک آمریکا در حال نبرد با آخرین شبه‌نظامیان گروه داعش هستند.
قرار بود در اجلاس سوریه در چه زمینه‌ای صحبت شود؟
دستور کار این اجلاس، وضعیت ادلب بود؛ جایی که ترکیه و روسیه بر سر ایجاد یک منطقه نظامی بی‌طرف و عاری از سلاح در آن به توافق رسیده‌اند تا جلوی تهاجم نیرو‌های دولتی به شهر را بگیرند. گرچه اوضاع ادلب به نسبت سابق آرام گزارش می‌شود، اما در آستانه برگزاری اجلاس استانبول، دیدبان حقوق بشر سوریه از کشته شدن ۷ غیرنظامی در حمله توپخانه سوریه به ادلب خبر داده بود.
چرا آلمان در اجلاس استانبول شرکت می‌کند؟
آلمان تاکنون نقش مهمی در بحران سوریه بازی نکرده و این نخستین حضور آنگلا مرکل در چنین نشستی است؛ آن هم در حالی که آلمان پذیرای بیشترین آوارگان سوری در سطح اروپا بوده است. برلین از بهار ۲۰۱۸ تاکنون کنفرانس‌هایی با کشور‌های عربی و غربی بر سر پذیرش پناهجویان برگزار کرده است. کشور‌هایی شامل فرانسه، آمریکا، انگلیس، عربستان سعودی و اردن. آلمان امیدوار بود که اجلاس استانبول گام موثری برای یافتن یک راه‌حل سیاسی برای سوریه باشد.
کشور‌های دیگر چه منافعی دارند؟
روسیه در تلاش است آنکارا را با توجه به مناسبات تیره ترکیه و آمریکا، هر چه بیشتر به سمت خود بکشاند. مسکو نگران است که نفوذ خودش در سوریه و پایگاه‌های نظامی‌اش در این کشور را از دست بدهد. کرملین همچنین برای کمک به بازسازی برای سوریه تبلیغ می‌کند. در اجلاس استانبول مسکو می‌خواهد پیش از هر چیز، مذاکرات صلح سوریه را دوباره به جریان بیندازد. واقعیت آن است که، چون روسیه در کنار سوریه است، هیچ چیز بدون مسکو تغییر نخواهد کرد.
چرا آمریکا در این اجلاس نیست؟
از نظر نظامی، ایالات متحده هنوز به عنوان متحد کرد‌ها در مبارزه علیه داعش در سوریه فعال است. در دوران ریاست جمهوری ترامپ، آمریکا از روند تلاش‌های سیاسی کنار کشید. در مذاکرات پیشین صلح سوریه در ژنو، دیپلمات‌های اروپایی شکایت داشتند که واشنگتن به عنوان یک شریک پرنفوذ و حامی اپوزیسیون، صحنه را ترک کرد و به مسکو داد.
مذاکرات در چه قالبی پیش رفت؟
مهم‌ترین الگو همان چیزی است که در کنفرانس آستانه پیشنهاد شد. در نشست‌هایی در پایتخت قزاقستان با شرکت روسیه، ترکیه و ایران، پیرامون کاهش تنش در مناطق پرجمعیت برای پیشگیری از تلفات انسانی مذاکره شده است. اردوغان و پوتین هم پیرامون منطقه حائل در ادلب دو مرتبه با هم دیدار کرده و به توافق رسیده‌اند. این در حالی است که استفان دی میستورا، نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه بار‌ها قصد میانجیگری در صلح سوریه را داشته، اما ناکام مانده است.
پس از گذشت هفت سال از جنگ سوریه به نظر می‌رسد با انتشار این بیانیه سران چهار کشور دنیا پاسخی برای مسئله نهایی این ماجرا نداشتند و این نشست نتایج قاطع اندکی به همراه داشته است. این در حالی است که شرکت کنندگان در اجلاس همچنان به راه حل سیاسی پیرامون این ماجرا اعتقاد دارند نه راه حل نظامی، که اگر قرار به این بود، پس از گذشت هفت سال باید این ماجرا ختم می‌شد. در پایان نشست همانطور که دربند‌های بیانیه گفته شد اعضاء بر تدوین قانون اساسی جدید تاکید داشتند، کاری که مطمئناً در کوتاه مدت امکان پذیر و محقق نخواهد شد.
رهبران چهار کشور اروپایی سعی داشتند که به نوعی مشکلات سوریه را حل و فصل کنند، ولی آنچه که مسلم است خروجی اجلاس نشان می‌دهد که آن‌ها حرف تازه‌ای برای گفتن در میدان سوریه نداشتند و یک بار دیگر حرف‌هایی را تکرار کردند که در ژنو و آستانه زده شده بود و هیچ نفعی برای کشور و مردم سوریه نداشت. در همین حال به نظر می‌رسد این نشست فرصتی برای گرفتن عکس یادگاری سران رده بالا بود تا راهگشای مشکلات سوریه. البته نکته اصلی بهره برداری روسیه از این نشست هاست که دنبال منافع خود برای بازسازی سوریه است. در همین رابطه توبیاس اشنایدر، عضو مؤسسه سیاست عمومی جهانی معتقد است که: این نشست بیشتر نشان دهنده اهرم فشار واقعی روسیه – برای بازسازی سوریه بدون گذار سیاسی – بر سایر بازیگران بیرونی است که روی ثبات سوریه سرمایه گذاری کرده اند.


سید فرشید کاظمی پیرسرا