FATF تصورات غلط و مسئله گرانی‌ها

هفته‌ی گذشته قرار بود مجلس شورای اسلامی در مورد اجرای اکشن پلن مد نظر FATF برای ایران تصمیم‌گیری کند که این اقدام بنا به نظر نمایندگان، به هفته‌ی جاری منتقل شد تا مجلس با دعوت از کارشناسان در مورد این تصمیم، با تامل بیشتر گام بردارد. نفسِ این اقدام با توجه به تجربه‌ی تلخ تصویب ۲۰ دقیقه‌ای برجام خوب است، ولی بهتر این است که مجلس به طور جدی از نظرات کارشناسان این حوزه استفاده کند و به دام تصویب این اکشن پلن نیفتد. چرا که پذیرش خواسته‌های کارگروه اقدام مالی، صرفاً به معنای دشوار شدنِ حمایت مالی از حزب‌الله و حماس و نهضت‌های آزادی‌بخش نیست.
مشکل اصلی پذیرش برنامه‌ی FATF، گزارش‌دهی FIU، بند شش کنوانسیون TF، منطق کنوانسیون پالرمو، و مسئله پیوستن به اگمونت است. این موارد صد‌ها بار مهم‌تر از کمک یا عدم کمک به حماس و مانند آن است. این موارد، یک بسته کامل امنیتی را ساخته‌اند که با منطق شناخت ذینفعان عملا کل ساختار انتقالات ریالی ایران را برای طرف خارجی با دقت بسیار بالا مکشوف می‌کند. نکته‌ی بسیار مهم اینجاست که حتی با اجرای اکشن پلن FATF، ایران از لیست سیاه این کارگروه خارج نمی‌شود. در بیانیه بوسان ابدا گفته نشده که ایران بعد از اجرای اکشن پلن، از لیست سیاه خارج می‌شود بلکه با اجرای این برنامه فقط بررسی وضعیت پرونده‌ی ایران به مجمع عمومی ارجاع می‌شود.
خروج ایران از بلک‌لیست نیاز به اجماع اعضای مجمع عمومی دارد. با توجه به عضویت امریکا در مجمع و عضویت اسرائیل و عربستان از مجمع آتی، عملا خروج ایران از بلک‌لیست نیاز به رای مثبت همزمان این سه کشور دارد که احتمال آن به صفر میل می‌کند. پس عملاً اگر حتی به لحاظ اقتصادی خروج ایران از بلک‌لیست FATF خیلی حیاتی باشد، باز هم با اجرای اکشن‌پلن و آشکارساختنِ کل ساختار انتقالات ریالی ایران این امر محقق نمی‌شود. تنها اطلاعات تکمیلی برای تحریم‌های هوشمندانه‌تر به صورت رایگان در اختیار امریکایی‌ها قرار می‌گیرد. اما سوال مهم این است که آیا پذیرش اکشن‌پلن FATF یا خروج ایران از بلک‌لیست این کارگروه، تاثیر بسزایی در اوضاع اقتصادی ایران دارد؟!
برخی رسانه‌های فارسی‌زبان همسو با امریکا در خارج و داخل در تلاشند تا کاهش قیمت ارز در روز‌های اخیر را به FATF مرتبط کنند و بگویند، چون اجرای برنامه‌های پیشنهادی این کارگروه شروع شد، اوضاع خوب شد! واقعیت این است که بررسی روند نرخ دلار از فروردین ۱۳۸۶ تا شهریور ۹۷ چیز دیگری می‌گوید. ایران در مرداد ۱۳۸۸ در لیست سیاه FATF قرار گرفت. این در حالی است که نرخ دلار در آن ایام، ثبات داشت و جهش نرخ ارز در حقیقت از مرداد ۹۰ شروع شد؛ یعنی درست هم‌زمان با تحریم بانکی امریکا. همچنین در مرداد ۱۳۹۵ نیز که ایران از لیست سیاه FATF تعلیق شد، باز هم رابطه‌ی معناداری بین این واقعه و تغییرات نرخ ارز مشاهده نمی‌شود؛ بلکه اوج گرفتن نرخ ارز در این دوره، دقیقاً مصادف است با خروج امریکا از برجام که در فروردین‌ماه سال جاری رخ داد؛ بنابراین تغییرات نرخ ارز و به تبع آن تورم، ارتباطی با ورود به لیست سیاه FATF، تعلیق از این لیست یا خروج از آن ندارد؛ بلکه با توجه به وابستگی اقتصاد ایران به دلار، بیشتر به تحریم‌های بانکی امریکا مرتبط است. نگاهی به تفاوت‌های بین جهش ارزی در سال‌های ۹۰ تا ۹۲ با جهش ارزی کنونی نشان می‌دهد که در آن سال‌ها با وجود اجماع جهانی علیه ایران در تحریم‌ها، نرخ ارز تقریباً ۲ هزار تومان افزایش داشت، ولی در جهش ارزی اخیر، افزایش بیش از ۱۵ هزار تومان را شاهد بودیم و نرخ ارز حتی به ۱۹ هزار تومان هم رسید. علت این تفاوت جهش بین سال‌های ۹۰ تا ۹۲ و اکنون این است که همه‌ی جهش کنونی به دلیل خروج امریکا از برجام نبود.
علاوه بر اثری که خروج امریکا از برجام و افزایش نقدینگی بر افزایش نرخ ارز داشتند، بخش مهمی از نوسانات نرخ ارز به خاطر عدم مداخله‌ی بانک مرکزی برای کنترل اوضاع بود. اتفاقی که از چهارم مهرماه تا هشتم رخ داد و توانست روزانه به طور متوسط ۱۰۰۰ تومان از نرخ ارز بکاهد و محرکی باشد برای خروج دلار‌های خانگی و ورودشان به بازار که از نهم ماه جاری شدت کاهش نرخ ارز را بیشتر کرد؛ بنابراین اصلاً تنها علتِ افزایش نرخ ارز از ۳۸۰۰ تومان به ۱۹۰۰۰ تومان، عوامل خارجی نبوده‌اند که حالا نرخ ارز بخواهد با برطرف شدن این عوامل مجدداً به جایگاه قبلی خود بازگردد.
با این حال باید دقت داشت که بر اساس آمار‌های موجود تنها عامل خارجی‌ای که توانست روی نرخ ارز و تورم در ایران اثر بگذارد، تحریم‌های بانکی امریکا و خروج این کشور از برجام بود که این عامل با اجرای اکشن‌پلن مد نظر FATF نه تنها از بین نمی‌رود، بلکه تقویت می‌شود؛ چرا که در صورت اجرایی شدنِ برنامه‌ی این کارگروه، اطلاعات تکمیلی برای تحریم هوشمند ایران در اختیار طرف امریکایی قرار می‌گیرد. خروج ایران از لیست‌سیاه FATF هم در حالی که حتی امریکا در مورد ایران، حکم دادگاه بین‌المللی لاهه را هم قبول ندارد، بیشتر به شوخی می‌ماند وقتی امریکا و اسرائیل و عربستان باید روی این مسئله اجماع داشته باشند!