درس‌ها از تعطیلی نسبی ساخت پالایشگاه و نیروگاه

پایگاه رهنما:

عملکرد ضعیف اقتصادی کارگزاران در دهه‌ی ۱۳۹۰ باعث شد رهبر معظم انقلاب این دهه را «دهه‌ی انباشت چالش‌های اقتصادی» یا «دهه‌ی تعطیل نسبی مسائل اقتصادی» نام‌گذاری کنند. منتقدان ادعا می‌کنند که به دلیل تحریم‌هاست که در این دهه با عملکرد ضعیف در حوزه‌ی اقتصادی مواجه بودیم. مثلاً ادعا می‌شود اگر نیروگاه یا پالایشگاه نساختیم، به دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌ها بوده است. این در حالی است که تغییر رویه‌ها در دولت سیزدهم (با وجود تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران) نشان داد بیش از خودِ تحریم‌ها، «گره‌زدن مشکلات اقتصادی به رفع تحریم»، «شرطی‌کردن اقتصاد نسبت به تحریم»، «کم‌کاری‌ها» و «سوء مدیریت‌ها» در این عملکرد ضعیف نقش داشته‌اند. این موارد نیز ناشی از نگاه غلط سیاست‌گذار نسبت به توان اقتصادی مردمی در داخل و امید بیش از حد به کشورهای غربی بود. در این یادداشت، دو ضرورت «ساخت پالایشگاه» و «ساخت نیروگاه» مورد بررسی قرار گرفته است.

• تعطیلی ساخت پالایشگاه

یکی از انتقادات کارشناسان حوزه‌ی انرژی به دولت یازدهم و دوازدهم این بود که در این دولت و در زمان وزارت زنگنه، حتی یک پالایشگاه نیز کلید نخورد. این در حالی است که رسانه‌های حامی زنگنه ادعا می‌کنند که در دولت‌های نهم و دهم تنها کلنگ دو پالایشگاه (یعنی پالایشگاه اراک و پالایشگاه ستاره‌ی خلیج فارس) خورد و پالایشگاه اراک در دولت دهم افتتاح شد، در حالی که پالایشگاه ستاره‌ی خلیج فارس در دولت یازدهم افتتاح شد. روابط عمومی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی همچنین ادعا کرده بود: «اگر به تصویر‌های موجود در google earth  در همان دوره زمانی رجوع کنید می‌بینید که به غیر از یک حوضچه آبگیر و چند متر خط لوله‌ای که همان نیز سرمایه کل طرح را بلعید، هیچ اثری از پالایشگاه وجود نداشته است». این ادعا در حالی طرح شده است که تصویر نامه‌ی بیژن زنگنه در تاریخ ۲۷/۸/۱۳۹۲ موجود است. وی در این نامه خطاب به اسحاق جهانگیری تصریح می‌کند که پیشرفت پالایشگاه ستاره خلیج فارس ۶۹ درصد بوده است. این در حالی است که براساس گزارش کارفرما و پیمانکار این پروژه، حتی رقم بالاتر است و پالایشگاه ستاره خلیج فارس تا سال ۹۲، ۷۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.

• کم‌کاری در ساخت نیروگاه

مشکل فقط ترک فعل در ساخت پالایشگاه نبود. نیروگاه‌ها نیز وضعیت بهتری نداشتند. در حالی که بر اساس ماده کی از انتقادات کارشناسان حوزه‌ی انرژی به دولت یازدهم و دوازدهم این بود که در این دولت و در زمان وزارت زنگنه، حتی یک پالایشگاه نیز کلید نخورد. این در حالی است که رسانه‌های حامی زنگنه ادعا می‌کنند که در دولت‌های نهم و دهم تنها کلنگ دو پالایشگاه (یعنی پالایشگاه اراک و پالایشگاه ستاره‌ی خلیج فارس) خورد و پالایشگاه اراک در دولت دهم افتتاح شد، در حالی که پالایشگاه ستاره‌ی خلیج فارس در دولت یازدهم افتتاح شد. روابط عمومی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی همچنین ادعا کرده بود: «اگر به تصویر‌های موجود در google earth  در همان دوره زمانی رجوع کنید می‌بینید که به غیر از یک حوضچه آبگیر و چند متر خط لوله‌ای که همان نیز سرمایه کل طرح را بلعید، هیچ اثری از پالایشگاه وجود نداشته است». این ادعا در حالی طرح شده است که تصویر نامه‌ی بیژن زنگنه در تاریخ ۲۷/۸/۱۳۹۲ موجود است. وی در این نامه خطاب به اسحاق جهانگیری تصریح می‌کند که پیشرفت پالایشگاه ستاره خلیج فارس ۶۹ درصد بوده است. این در حالی است که براساس گزارش کارفرما و پیمانکار این پروژه، حتی رقم بالاتر است و پالایشگاه ستاره خلیج فارس تا سال ۹۲، ۷۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. بند ت برنامه ششم توسعه است، وزارت نیرو موظف بود در طول اجرای برنامه ششم نسبت به افزایش توان تولید برق تا ۲۵ هزار مگاوات از طریق سرمایه‌گذاری مؤسسات عمومی غیردولتی، تعاونی و خصوصی اعم از داخلی و خارجی و یا منابع داخلی شرکت‌های تابعه یا به‌صورت روش‌های متداول سرمایه‌گذاری از جمله ساخت، بهره‌برداری و تصرف و ساخت، بهره‌برداری و انتقال اقدام کند، وزارت نیرو در سال‌های برنامه‌ی ششم عملاً فقط نیمی از این تعهد را اجرایی کرد. به عبارت دیگر در حالی که وزارت نیرو در ۵ سال اجرای برنامه‌ی ششم می‌بایست مجموعا ۲۵ هزار مگاوات به توان تولید برق نیروگاه‌های کشور اضافه کرده و زمینه ارتقای توان کل به ۱۰۰ هزار مگاوات را فراهم می‌کرد، در این سال‌ها ظرفیت نصب شده اسمی تولید برق کشور تنها ۸۵ هزار و ۳۳۴مگاوات را لمس کرد. نتیجه‌ی این ترک فعل که به بهانه‌ی وجود تحریم‌ها موجه جلوه داده می‌شد، قطعی برق صنایع و برق خانگی بود.

• تغییر ریل

ادعای اینکه تحریم‌ها مانع ساخت نیروگاه است در حالی مطرح می‌شد که در همین شرایط تحریم‌ها و با روی کار آمدن دولت سیزدهم، رکورد ساخت نیروگاه در همان سال اول دولت شکسته شد و توسعه ۶ هزار مگاواتی همراه با ۵ برابر شدن نیروی کار فعال در ساخت نیروگاه، یکی از عواملی بود که زمینه گذر بدون خاموشی از تابستان سال ۱۴۰۱ را در اولین سال دولت سیزدهم فراهم کرد. بر اساس اطلاعات موجود فقط در سال ۱۴۰۱، تعداد ۱۹ هزار و ۶۰۰ نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم در ساختگاه‌های نیروگاهی کشور مشغول به کار شدند. این در حالی است که در آخرین روزهای دولت دوازدهم، با وجود مشکلات عدیده مرتبط با خاموشی فعالان حاضر در مکان واحدهای نیروگاهی در حال ساخت دو هزار و ۹۸۰ نفر برآورد می‌شد. بر همین اساس نیروی کار فعال در ساخت نیروگاه‌های کشور در دولت سیزدهم ۴.۸ برابر شد و رکوردهای قابل توجهی در زمینه ساخت نیروگاه به ثبت رسید. دولت سیزدهم همچنین پس از روی کار آمدن، ساخت پالایشگاه در داخل (به‌طور مثال پالایشگاه شهید سلیمانی) و همچنین پالایشگاه‌های فراسرزمینی (به عنوان نمونه در ونزوئلا) را آغاز کرد.

• درسی که باید گرفت

بنابراین تغییر ریل و روی کار آمدن نگاه مبتنی بر اقتصاد مقاومتی نشان داد بیش از آنکه به دلیل مسائل فنی امکان ساخت پالایشگاه و نیروگاه نباشد، در ذهن سیاست‌گذار اعتقادی به توسعه‌ی این زیرساخت‌ها وجود نداشت. در مورد نفت احتمالاً عادت به خام‌فروشی مانع توجه به پالایشگاه‌ها -به عنوان دستگاه ایجاد ارزش افزوده- بود و در مورد برق نیز احتمالاً تصور این بود که حالا برجام امضا می‌شود و غربی‌ها می‌آیند برای ما نیروگاه‌های خورشیدی و ... می‌سازند؛ بنابراین نیازی به ساخت نیروگاه برق گازی یا سیکل ترکیبی نیست! از این رویه در دهه‌ی ۱۳۹۰ باید درس گرفت؛ مصرف بنزین، برق و ... با رشد جمعیت و رشد اقتصادی هر سال بیشتر می‌شود و بی‌توجهی به الزامات این گسترش نیاز، چرخ اقتصاد را از حرکت بازمی‌دارد.