ریال چگونه با ثبات شد؟

پایگاه رهنما:

نوسان نرخ ارز یکی از مخرب‌ترین اتفاقاتی است که می‌تواند در یک اقتصاد بیفتد. با هر نوسان به سمت بالا قیمت‌های زیادی بالا می‌روند اما وقتی نوسان رو به پایین می‌آید، دیگر کمتر قیمتی کاهش پیدا می‌کند. اخیراً قائم مقام وزیر جهاد کشاورزی در تنظیم بازار توضیح داده بود که با افزایش قیمت‌های جهانی به دلیل جنگ اوکراین و روسیه، قیمت نهاده‌های کالا‌های اساسی -از جمله روغن خوراکی- بالا رفته بود و به همین دلیل قیمت روغن در کشور افزایشی شده بود. مدتی بعد که قیمت‌ها در بازار‌های جهانی فروکش کرده بود، آن واسطه‌ای که مواد اولیه روغن را وارد می‌کرد، قیمت را پایین نیاورد. یک کمیته در وزارت جهاد تشکیل شد و قیمت‌ها را بررسی کردند و وقتی فهمیدند واردکننده بر خلاف قیمت‌های جهانی، نرخ را پایین نیاورده به او هشدار دادند که اگر به موازات قیمت‌های جهانی، نهاده را ارزان‌تر به تولیدکننده روغن ندهد، خود دولت واردات را آغاز می‌کند. این هشدار اثر کرد و یک ماه پیش، قیمت روغن در بازار ۱۵ درصد کاهش یافت.

کمیته کنترل قیمت
اگر چه در وزارت جهاد کشاورزی، کمیته‌ی قیمت هر دو هفته یک بار تشکیل می‌شود و قیمت کالا‌های اساسی و نهاد‌های وارداتی آن را چک می‌کند، اما چنین نظارتی برای کل اقتصاد ممکن نیست. خصوصاً که با جهش نرخ ارز، از کانال انتظارات تورمی مردم قیمت همه چیز بالا می‌رود؛ آن تعمیرکار خودرو قیمت خدماتش را بالا می‌برد، صاحب‌خانه اجاره را افزایش می‌دهد، میوه‌‎فروش همین‌طور و سایر فعالان اقتصادی نیز به همین صورت؛ بنابراین کنترل نرخ ارز ضروری است. محمدرضا فرزین -اقتصاددان برجسته و رئیس کل بانک مرکزی- از زمانی که روی کار آمد، شعار خود را سیاست «تثبیت اقتصادی» قرار داد و تلاش کرد از طرق مختلف، ثبات بخشی به بازار ارز را در دستور کار خود قرار دهد؛ از تلاش برای آزادسازی پول‌های بلوکه گرفته تا ایجاد مرکز مبادله و مداخله به موقع در بازار غیر رسمی ارز. در ماه‌های ابتدایی سال جاری برخی ادعا می‌کردند که نرخ ارز مهرماه از ۱۰۰ هزار تومان عبور می‌کند. اظهارات این افراد همچنان روی رسانه‌ها موجود است، اما دیدیم که بانک مرکزی توانست ثبات نسبی را به بازار ارز بازگرداند.

باثبات‌ترین
ایبنا -رسانه‌ی مرجع بانک مرکزی- آمار نوسانات نرخ ارز‌های مختلف را ترسیم کرده است. نمودار نشان می‌دهد که در نیمه‌ی اول ۱۴۰۲ لیر ترکیه بیشترین تضعیف در ارزش پول ملی را شاهد بود. این ارز در بازه‌ی زمانی مذکور تقریباً ۴۰ درصد ارزش خود در برابر دلار آمریکا را از دست داد. پس از آن روبل روسیه قرار دارد. شاخص بازده تجمعی روبل روسیه نسبت به دلار آمریکا نشان می‌دهد که این ارز نسبت به شش ماه گذشته حدود ۳۰ درصد ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داده است. پس از آن می‌توان از یوآن چین و یورو نام برد. یورو البته نوسانات بیشتری داشت، اما به مرور ارزشش دوباره افزایش یافت و از یوآن چین بهتر شد. با این حال در نیمه‌ی نخست سال جاری، ریال ایران از همه‌ی این ارز‌ها ثبات بیشتری را شاهد بود.

رمز موفقیت
ریشه‌ی این کنترل نوسانات ارز در بازار آزاد چیست؟! چند محور مهم را باید به عنوان ریشه ذکر کرد که بانک مرکزی، هوشمندانه آن‌ها را دنبال کرده است. نخست، دیپلماسی بسیار فعال ارزی است. آزادسازی پول‌های بلوکه و ایجاد خط ارتباطی و LC بین بانک‌های ایرانی و خارجی -مثلاً یک بانک تحریمی در روسیه یا یک بانک در قطر- اولین اقدام مهم بود. دومین اقدام، تثبیت هوشمند و موقت نرخ ارز کالا‌های اساسی بود. سومین اقدام نیز ایجاد مرکز مبادله بود؛ به گونه‌ای که دولت سیزدهم اشتباه دولت دوازدهم در ماجرای ارز ۴۲۰۰ تومانی را تکرار نکرد. در دولت قبل، اول اعلام شد که برای همه‌ی نیاز‌های ارزی، دلار ۴۲۰۰ تومانی تخصیص پیدا می‌کند و غیر این قاچاق محسوب خواهد شد. در ادامه دیدند توان مدیریت ندارند، کم کم محصولات تحت پوشش کاهش پیدا کرد. اما به هر طریق، این سیاست در شرایطی که فاصله ارز ۴۲۰۰ با نرخ بازار فاصله جدی پیدا کرد، توان ارزی دولت برای مداخله در بازار غیررسمی را گرفت. این دولت، اما چنین اشتباهی نکرد و نرخ تثبیت موقت را منحصر در کالا‌های اساسی کرد، نرخ مرکز مبادله راه انداخت و این نرخ را در حاشیه‌ی نرخ بازار نگه داشت. از آن سو، با منابع ارزی در اختیارش، بازار را نیز کنترل کرد.   امیرحسین طالقانی