شکست دیپلماسی خنجر در مقابل کودتای نیجر

پایگاه رهنما:

در 26 ژوئیه 2023 ( 4 مرداد 1402)  ، فرماندهان نظامی نیجر، رئیس‌جمهور «محمد بازوم »را بازداشت کردند. همزمان گروه دیگری از کودتاچیان سرنگونی وی را اعلام کردند، مرزهای کشور را بستند، مؤسسات دولتی را به حالت تعلیق درآوردند و ضمن اعلام تشکیل حکومت نظامی، منع آمد و شد در پایتخت اعلام کردند. درحالی که شورای نظامی نیجر پس از گذشت چهار هفته از کودتا قدرت را به طور کامل در دست گرفته و مردم این کشور هم از رهبران نظامی حمایت کرده‌اند، فرانسه و برخی کشور‌های آفریقایی همسو با آن همچنان امیدوارند که با ابتکار‌های  دیپلماتیک و حتی تهدیدهای نظامی خود، محمد بازوم، رئیس‌جمهور مخلوع نیجر را به قدرت بازگردانند. هیئتی از نمایندگان جامعه اقتصادی غرب آفریقا موسوم به «اکواس» روز شنبه 28 مرداد ماه به نیامی، پایتخت نیجر سفر کردند تا با مقامات نظامی این کشور دیدار و گفتگو کنند ولی دو ساعت رایزنی بین دو طرف هیچ نتیجه‌ای در پی نداشت و نمایندگان اکواس بدون دستاورد سیاسی نیجر را ترک کردند. روزنامه العربی‌الجدید گزارش داد که منابع آگاه آفریقایی فاش کردند که شورای نظامی نیجر به هیئت اکواس پایبندی قاطع خود را به عدم بازگشت محمد بازوم به قدرت اعلام کرده است. رئیس شورای نظامی نیجر به رهبری ژنرال عبدالله رحمان تیانی، از هیئت اکواس خواست تحریم‌ها را لغو کند، اما در مقابل هیچ پیشنهادی ارائه نکرد.

تیانی یک دوره انتقالی را پیشنهاد کرد که بیش از سه سال نخواهد بود و تأکید کرد که جاه‌طلبی شورا مصادره قدرت نیست، اما از برخی کشور‌های غربی که تحریم‌هایی را علیه او اعمال کردند، انتقاد کرد و گفت که آن‌ها غیرقانونی هستند و قصد دارند ما را تحت سلطه خود درآورند، نه اینکه به یک راه‌حل برسند.

چرایی نگرانی « اکواس» و فرانسه از کودتای نیجر

با مواضع جدید شورای نظامی نیجر، تیر آفریقایی‌ها برای بازگرداندن محمد بازوم به سنگ خورد. اکواس که از تحولات سیاسی نیجر احساس خطر می‌کند، تهدید کرده بود که در صورت مخالفت کودتاچیان با بازگشت بازوم به قدرت، از زور استفاده خواهد کرد و حتی پیش از اعزام هیئت خود مدعی شد که زمان حمله به نیجر را هم تعیین کرده است، اما آن را اعلام نمی‌کند. کشور‌های عضو اکواس تحت هدایت فرانسه، از این نگران هستند که موفقیت کودتاچیان نیجر راه را برای تکرار این سناریو در سایر کشور‌های آفریقایی که تحت نفوذ غرب هستند، باز خواهد کرد تا برای همیشه از سلطه استعمارگران رها شوند. از آنجا که آفریقایی‌ها به دلیل ساختار استبدادی ، پایه‌های حکومت خود را لرزان می‌بینند از اینکه به سرنوشت رئیس‌جمهور مخلوع نیجر دچار شوند، هراس دارند.هرچند اکواس مدعی است در نیجر مداخله نظامی خواهد کرد، اما در میان کشور‌های عضو آن نیز اختلاف‌نظر بر سر این اقدام وجود دارد. کشور‌های مالی و بورکینافاسو هشدار داده‌اند که در صورت اقدام نظامی علیه نیجر آن‌ها از کودتاچیان حمایت خواهند کرد و بر اساس گزارش‌های منتشر شده در روز‌های اخیر هم تجهیزات نظامی به تیانی  ارسال کرده‌اند. بورکینافاسو تهدید کرده که در صورت مداخله نظامی اکواس در نیجر از آن خارج خواهد شد. دولت امریکا هم با مداخله نظامی در نیجر مخالف است و آن را فرصتی برای نفوذ روسیه در این کشور می‌داند. از این رو، مقام ارشد غیرنظامی نیجر دیروز در سخنانی گفت که رهبران کودتای نظامی این کشور هیچ تمایلی برای همکاری با ارتش خصوصی «واگنر»  وابسته به روسیه ندارند، بنابراین باعث نشوید نیجر به سمت شرکایی برود که دوست ندارید آن‌ها را اینجا ببینید.

علت سکوت امریکا  در کودتای نیجر

مقامات واشنگتن از این نگرانند که تشدید بحران در نیجر، سبب شود روسیه در این کشور آفریقایی مداخله کند و منافع غرب در منطقه ساحل آفریقا از دست برود.امریکا حدود ۱۱۰ سرباز و یک پایگاه پهپادی در نیجر دارد و نمی‌خواهد به خاطر جاه‌طلبی‌های فرانسه و اکواس آن‌ها را از دست بدهد. به همین دلیل اختلافات بین واشنگتن و فرانسه در روز‌های اخیر تشدید شده است و فرانسوی‌ها از تحرکات دیپلماتیک امریکا در نیجر عصبانی هستند. فرانسه که ذخایر عظیم اورانیوم نیجر را تحت کنترل خود دارد با وجود دولت کودتا این منافع را از دست رفته می‌بیند و به هر دری می‌زند تا شاید بتواند سلطه سابق خود را حفظ کند.

حمایت مردم از دولت کودتا

همزمان با تحرکات کشور‌های آفریقایی برای حمله نظامی به نیجر، مردم این کشور یک روز پس از سفر هیئتی از نمایندگان جامعه اقتصادی غرب آفریقا موسوم به «اکواس» با برگزاری راهپیمایی، حمایت خود را از دولت جدید کودتا اعلام کردند. هزاران نفر در پایتخت نیجر در پاسخ به دعوت چند سازمان حامی شورای نظامی در نزدیکی استادیوم «سنی‌کونچی» تجمع کردند. این سازمان‌ها از شهروندان خواستند نام خود را به عنوان حامیان غیرنظامی ارتش ثبت کنند تا بعداً برای حمایت از نیرو‌های مسلح استخدام شوند. تظاهرکنندگان بنر‌هایی با مضمون «نه به تحریم‌ها»، «مرگ بر فرانسه» و «مداخله نظامی را متوقف کنید»، در دست داشتند و نوازندگان نیز آهنگ‌هایی در ستایش کودتاچیان اجرا کردند. پیش‌تر مردم نیجر در حمایت از ارتش، پرچم فرانسه را آتش زده بودند و خواستار خروج استعمارگران غربی از کشورشان شده‌اند.

بوکوحرام، ابزاری در دست فرانسه و امریکا

با شدت گرفتن تنش‌ها، شیخ ابراهیم زکزاکی، رهبر شیعیان نیجریه درباره بهره‌برداری پاریس و واشنگتن از گروه تروریستی «بوکوحرام» برای ایجاد بحران میان نیجریه و نیجر هشدار داد و گفت: «امریکا و فرانسه ممکن است بین نیجریه و نیجر بحران ایجاد کنند. واضح است که این جنگ ما نیست بلکه جنگ میان امریکا و فرانسه است و آن‌ها ممکن است با حمله به نیجریه بین نیجریه و نیجر بحران ایجاد کنند و طوری جلوه دهند که به نظر برسد نیجر مسئول این اتفاق است.» شیخ زکزاکی خاطرنشان کرد: «گرچه نیجر حریم هوایی خود را بسته است، اما هواپیما‌های فرانسوی همچنان از آن عبور می‌کنند. پاریس دارای اردوگاه‌های تروریستی در نیجر بوده که منشأ حملات گروه بوکوحرام است. این گروه حملاتی را برای به دست گرفتن کنترل منابع معدنی در این کشور انجام می‌دهد تا پس از این اتفاق این منابع تقسیم شود.» این شخصیت برجسته نیجریه از تلاش برخی کشور‌ها برای راه‌اندازی جنگ علیه یک کشور تحت عنوان جعلی دموکراسی ابراز تعجب کرد و افزود: «به رغم وقوع چندین کودتا در نیجریه، هیچ طرفی آن را مجبور به بازگشت به حکومت غیرنظامی نکرد.» شیخ زکزاکی نگرانی خود را درباره استفاده فرانسه از عناصر بوکوحرام برای حمله به نیجر ابراز کرد و گفت که این حملات ممکن است به ضد حملات نیجریه منجر شود. وی تأکید کرد: «هرگونه اقدام نظامی در مرز‌های دو کشور کار فرانسه و امریکا ست، نه نیجریه و نیجر.»

آنچه به نظر می رسد این است که با حمایت‌های گسترده مردم از کودتاچیان، اکواس و فرانسه راه دشواری برای رسیدن به خواسته‌های‌شان دارند و هنوز معلوم نیست که برنامه بعدی این کشور‌ها برای نیجر و بازگرداندن دولت غیر نظامی به این کشور چه خواهد بود.

علی همتی