بازار ۶ هزار میلیارد دلاری صنعت حلال در ۲۰۲۴

پایگاه رهنما:   

مسلمانان جهان جمعیتی بیش از دو میلیارد نفر دارند که بیش از ۲۵ درصد جمعیت دنیا محسوب می‌شود. انباشتی از منابع طبیعی و انسانی دنیا در این جمعیت مسلمان جهان وجود دارد که تاکنون به معنای واقعی از این ظرفیت استفاده نشده است. البته ظرفیت‌های نهادی و سازمانی خوبی برای توسعه‌ی همکاری‌های اقتصادی کشور‌های اسلامی وجود دارد. مثلاً سازمانی به نام همکاری اسلامی (OIC) در جهان اسلام تأسیس شده که هم اکنون ۵۷ کشور اسلامی عضو این سازمان هستند. در زیر مجموعه این سازمان نیز بانکی با نام توسعه اسلامی ایجاد شده که ایران سومین سهامدار بزرگ این بانک است. توسعه‌ی تجارت بین کشور‌های اسلامی، تقویت گردشگری اسلامی و حلال، تولید مواد غذایی حلال، توسعه‌ی همکاری‌های بانکی بین کشور‌های اسلامی و اعمال نفوذ سیاسی بر کشور‌های غیر اسلامی -مانند سوئد که اخیراً اجازه‌ی توهین به قرآن کریم را داده بود- از طریق ابزار تحریم، تنها بخشی از ظرفیت‌های همکاری کشور‌های اسلامی با یکدیگر است. در این گزارش مروری گذرا داشتیم بر این ظرفیت‌ها.

• گردشگری کشور‌های مسلمان
آمار‌های گزارش شاخص جهانی گردشگری مسلمانان (GMTI) نشان می‌دهند در سال ۲۰۲۲ ایران در بین کشور‌های اسلامی، جزو بهترین کشور‌ها در ظرفیت‌های گردشگری اسلامی بود. کشورمان در جذب گردشگران مسلمان طی سال گذشته رتبه‌ی ۷ م را کسب کرد. بر اساس این آمار‌ها مالزی در رتبه اول، اندونزی رتبه دوم، عربستان‌سعودی سوم، ترکیه چهارم، امارات پنجم، قطر ششم و ایران نیز هفتم است. این آمار‌ها همچنین نشان می‌دهند که گردشگری حلال یا اسلامی در دوره ۲۰۱۹-۲۰۱۴ شتاب بیشتری گرفته و در سال ۲۰۱۹ به مرز ۱۹۴ میلیارد دلار رسیده است. پس از آن بیماری کرونا منجر به رکود تاریخی در این بخش شد و اندازه بازار آن در سال ۲۰۲۰ به ۵۸ میلیارد دلار رسید. بر این اساس، سهم گردشگری در صنعت حلال از ۴.۵ درصد در سال ۲۰۱۴ به ۱.۲ درصد در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت. با این حال، با بهبود فعالیت‌ها و ازسرگیری خدمات مسافرتی، حجم بازار گردشگری اسلامی احتمالا به ۲۰۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ خواهد رسید که ۳.۴ درصد از مجموع صنعت حلال را تشکیل می‌دهد.

• تجارت بین کشور‌های اسلامی
دیگر ظرفیت مهم اقتصادی کشور‌های اسلامی، گسترش تجارت این کشور‌ها با یکدیگر است. به گفته‌ی سید محمدصادق قنادزاده مدیرکل دفتر آفریقای سازمان توسعه تجارت، طی ۱۰ ماهه نخست سال گذشته بیش از ۲۷ میلیارد دلار به کشور‌های عضو سازمان همکاری اسلامی صادرات داشتیم که بیانگر رشد ۲۶ درصدی نسبت به پارسال است. آمار‌ها همچنین نشان می‌دهند که متأسفانه خود کشور‌های اسلامی در استفاده از ظرفیت درون جامعه اسلامی غفلت داشته به نحوی که هم اکنون کمتر از ۲۰ درصد تجارت کشور‌های اسلامی با یکدیگر و ۸۰ درصد با کشور‌های غیر اسلامی است. در این میان تجارت ایران با عراق، رکورددار است و ما صادرات غیرنفتی قابل توجهی به این کشور داریم. یحیی آل اسحق رئیس‌اتاق بازرگانی ایران و عراق در این خصوص گفت: در حال حاضر روابط تجاری بین دو کشور از مرز ۱۰ میلیارد دلار عبور کرده است و لذا سال آینده قطعاً بخش خصوصی ما می‌تواند روابط تجاری با عراق را بدون صادرات گاز و برق و خدمات فنی و مهندسی به ۱۰ تا ۱۱ میلیارد دلار برساند. آل اسحاق همچنین معتقد است که ظرف چند سال آینده رسیدن به تجارت ۲۰ میلیارد دلاری بین دو کشور ایران و عراق امکان‌پذیر است.

• بانک توسعه اسلامی
بانک توسعه اسلامی (ISDB) یکی از موسسات بزرگ مالی توسعه‌ای بین‌المللی و از نهاد‌های تخصصی سازمان کنفرانس اسلامی است که با هدف پیشبرد توسعه اقتصادی و پیشرفت اجتماعی کشور‌های عضو و جوامع مسلمان کشور‌های غیر عضو، در سراسر جهان براساس اصول شریعت اسلامی در تاریخ ۲۰ اکتبر ۱۹۷۵ میلادی از سوی ۲۲ کشور اسلامی و با سرمایه نخستی ۷۵۵ میلیون دینار اسلامی در جده عربستان تأسیس شد. ایران به همراه ۵۶ کشور دیگر در سال ۱۹۸۹ با پذیره‌نویسی ۱۴۹۱ میلیون دینار به عضویت آن بانک درآمده است. هم‌اکنون اعضای بانک توسعه اسلامی، در برگیرنده ۵۶ کشور از چهار قاره آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا می‌باشد و سرمایه پذیره‌نویسی شده این بانک در حال حاضر نیز بالغ بر چهار میلیارد دینار اسلامی است که از این میان، ایران با پذیره‌نویسی سهام به ارزش ۷۰۰ میلیون دینار اسلامی، سومین سهامدار بزرگ بانک توسعه اسلامی محسوب می‌شود.
ایران در این بانک نقش فعالی ایفا می‌کند. به‌طور مثال سید احسان خاندوزی -وزیر امور اقتصادی و دارایی کشورمان- در خردادماه ۱۴۰۱ در مجمع عمومی اجلاس سالانه بانک توسعه اسلامی IDB دو پیشنهاد مهم برای این بانک مطرح کرد. پیشنهاد اول او این بود که با توجه به اهمیت امنیت غذایی و وابستگی کشور‌های اسلامی به واردات غلات و همچنین آثار و تبعات جنگ روسیه و اوکراین، خوب است بانک توسعه اسلامی پروژه‌های خودکفایی زراعی در کالا‌های اساسی را در اولویت قرار دهد. خاندوزی همچنین با توجه به توفیق جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان صدرنشین کشور اسلامی در فناوری سلامت و واکسن ضدکووید-۱۹ و ظرفیت‌هایی بسیاری که در این زمینه وجود دارد، از بانک توسعه اسلامی خواست تامین مالی پروژه‌های تکنولوژیک مرتبط با درمان بیماری‌ها را نیز در دستور کار خود قرار دهد. با این حال شاید بتوان گفت مهم‌ترین کارویژه‌ی این بانک در آینده می‌تواند ایجاد یک پیام‌رسان مالی جایگزین سوییفت باشد تا عملاً کشور‌های اسلامی تحریم‌ناپذیر شوند. برای تحقق این مهم البته لازم است حجم تجارت درون این کشور‌ها ارتقای چشمگیر یابد.

• چند پیشنهاد مهم
برند‌های حلال و توسعه‌ی صنعت حلال شاید مهم‌ترین ظرفیت پیش روی کشور‌های اسلامی است. یک بازار بیش از ۲ میلیاردی متقاضی محصولات حلال هستند؛ از مواد غذایی حلال گرفته تا خدمات گردشگری حلال. گسترش صنعت جهانی حلال منجر به افزایش مستمر اندازه بازار آن از ۳.۲ هزار میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ به ۴.۷ هزار میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰، رشد چشمگیر ۴۷ درصدی را در این دوره ثبت کرد. اگرچه همه‌گیری کووید-۱۹ به عملکرد رشد ضربه‌زد و چشم‌انداز صنعت حلال را بدتر کرد، با همه این اوصاف تخمین زده می‌شود که اندازه بازار جهانی حلال در سال ۲۰۲۴ به ۶ هزار میلیارد دلار برسد؛ بنابراین ضروری است که ایران برای این مهم برنامه‌ای ویژه داشته باشد.
البته اقدامات خوبی نیز در حال وقوع است. به گزارش تبیین به نقل از اتاق ایران، اتاق اسلامی در راستای اهدافش در زمینه کمک به تقویت اقتصادی کشور‌های اسلامی و بهبود روابط تجاری میان بخش خصوصی این کشور‌ها و ایجاد ابزار‌هایی برای تسهیل ارتباطات آن‌ها جهت امضای تفاهم‌نامه‌های همکاری با موضوع تجارت و بازرگانی، پلتفرم ارتباطی تجاری طراحی کرده است. این پلتفرم با هدف توسعه فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی تعریف شده است. به این منظور در صورت تمایل نمایندگان تجاری از اتاق‌های عضو به حضور در کشور‌هایی که اتاق اسلامی دارای دفاتر در آن هستند نظیر پاکستان، ترکیه، مصر و عربستان سعودی، از طریق هماهنگی قبلی با اتاق اسلامی نشست‌های دو جانبه تجاری برگزار خواهد شد؛ بنابراین امید است کشورمان در سال‌های آتی از این ظرفیت به‌خوبی استفاده کند.