داستان هسته ای شدن ترکیه

پایگاه رهنما:

تلاش کشورها برای پیوستن به باشگاه هسته ای جهان چیزی نیست که کشورهای دارای اقتصاد متوسط و برخوردار از امکانات، به راحتی از آن چشم پوشی کنند.عربستان سعودی با وجود فروش روزانه بیش از  ۵/۱۰  میلیون بشکه نفت برای ساخت نیروگاه های هسته ای خیز برداشته است و حتی در سر، سودای غنی سازی هسته ای را دارد. برخی کشورهای دیگر منطقه هم که وضعیت مشابه اقتصادی دارند بدنبال پیمودن همین مسیر هستند. امارات متحده عربی ، قطر و دیگر کشورها نیز راهبرد استفاده از انرژی های پاک از جمله هسته ای را در پیش گرفته اند.ترکیه یکی از همین کشورهاست که به‌ صورت رسمی اعلام کرد که به جمع کشورهای هسته‌ای پیوسته است. این خبر را «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه در مراسم رسمی تحویل اولین محموله سوخت هسته‌ای به نخستین نیروگاه اتمی ترکیه، اعلام کرد و گفت: « ترکیه به جمع کشورهای دارای انرژی هسته‌ای در جهان پیوسته است.» نخستین نیروگاه هسته‌ای ترکیه با نام «آق‌قیو» در استان «مرسین»  واقع در جنوب ترکیه قرار دارد و اردوغان گفته است که آسیب ندیدن این نیروگاه در زلزله مرگبار اخیر نشان‌دهنده دقت کار در ساخت و سازها در این منطقه بوده است.

 به نظر می رسد اردوغان که زلزله سخت  ۲/۷ ریشتری  سه ماه پیش را در جنوب کشورش تجربه کرده و حجم انتقادها از ساخت و سازهایی که منجر به این میزان خرابی شده است ، تلاش دارد با افتتاح این نیروگاه آن هم با این ضرب الاجل که در آستانه انتخابات ۲۴ اردیبهشت ماه قرار دارد، ثابت کند نخست وزیر موفقی بوده و برنامه مخالفین را با این حرکت خود خنثی کند.جالب اینکه در این مرحله تنها فاز اول  نخستین فاز نیروگاه هسته‌ای «آق‌قیو» در سال‌جاری راه اندازی و شروع کار می کند و فازهای بعدی آن نیز با فاصله‌های زمانی یک‌ساله قرار است به بهره‌برداری برسد.آنچه در این مقطع زمانی برای اردوغان در راه اندازی فاز اول این نیروگاه اهمیت دارد این است که بتواند او و حزبش را در قدرت حفظ کند.
اگرچه روسیه و ترکیه در سال ۲۰۱۰ توافقنامه ساخت نیروگاه «آق‌قیو» را امضا کرده بودند، اما کار احداث این نیروگاه در منطقه مرسین ترکیه به ‌عنوان نخستین پروژه ساخت و راه‌اندازی رآکتور نیروگاه هسته‌ای در آوریل ۲۰۱۸ با شرکت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه آغاز شد. این پروژه که حدود ۲۰ میلیارد دلار هزینه دارد بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری روسیه در ترکیه است و پس از تکمیل در فاز نهایی در سال۲۰۲۶ خواهد توانست ۱۰ درصد از برق مورد نیاز ترکیه را تامین کند. نیروگاه هسته‌ای آق‌قیو توسط شرکت دولتی «روس اتم» روسیه تاسیس می‌شود و۴ واحد تولید برق خواهد داشت که ظرفیت هر یک از آنها ۱۲۰۰ مگاوات تعیین شده است.کاری که ترکیه شروع کرده و اردوغان کشورش را از جمله کشورهای عضو باشگاه هسته ای جهان حساب می کند یقینا ۲۰ درصد کاری است که ما در طول این ۲۲سال از سال ۱۳۸۰ تاکنون شروع کرده و انجام داده ایم. جمهوری اسلامی ایران امروز چند نسل سانتریفیوژ یک تا ۸ را تولید کرده و غنی سازی ۵/۳ تا ۶۰ درصد را خودش انجام می دهد. بیش از۴۵ قلم رادیو دارو را با بهره گیری از همین غنی سازی برای تشخیص و درمان بیماران سرطانی و صعب العلاج تولید می کند و از همین تکنولوژی برای تشخیص منابع زیر زمینی و کشاورزی و ده ها حوزه دیگر مورد نیاز  استفاده می کند که ترکیه از هیچکدام آنها برخوردار نیست.

    روس ها؛ بازیگر انرژی هسته‌ای ترکیه
براساس بخشی از توافق شرکت «روس اتم» و دولت ترکیه، شرکت روس اتم مجوز ساخت و بخشی از مالکیت و بهره‌برداری از نیروگاه هسته‌ای آق‌قیو طی ۶۰ سال عمر مفید خود را خواهد داشت. به این مدت امکان تمدید ۲۰ساله نیز درصورت توافق طرفین افزوده شده است و پس از آن، زمان از کار انداختن این نیروگاه خواهد بود که شرکت روس‌ اتم نیز مسئول خاموش کردن و جمع‌آوری تاسیسات نیروگاه آق قیو را برعهده خواهد داشت. روس اتم همچنین موظف به تامین سوخت نیروگاه آق‌قیو است و همزمان زباله‌های تولید شده هسته‌ای این نیروگاه را نیز مدیریت خواهد کرد.
از منظر امنیت انرژی، توافق هسته‌ای نیروگاه آق‌قیو، وابستگی ترکیه به گاز طبیعی روسیه را حل نمی‌کند، بلکه یک وابستگی دیگر به روسیه را برای ترکیه رقم خواهد زد و این بار آنکارا علاوه بر وابستگی در زمینه گاز، در زمینه فناوری هسته‌ای نیز به روسیه وابسته خواهد شد. اکنون ترکیه تقریباً برای هر مرحله از برنامه انرژی هسته‌ای خود از ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه گرفته تا مدیریت کل چرخه سوخت هسته‌ای به روس اتم وابسته است و در زمینه گازی نیز ترکیه وابستگی زیادی به شرکت گازپروم روسیه دارد. هر دو شرکت از شرکت‌های دولتی تحت کنترل روسیه به شمار می‌روند. از سوی دیگر، ترکیه برای توسعه سرمایه انسانی خود در زمینه هسته‌ای به‌شدت به تکنولوژی هسته‌ای روسیه وابسته است.
تحقق  آرزوی ۷۰ ساله ترکیه چگونه برآورده شد؟
تصمیم ترکیه برای ساخت نیروگاه هسته‌ای به دهه ۱۹۵۰و ۱۹۶۰برمی‌گردد. روزنامه دیلی صباح گزارش داده است که در سال ۱۹۵۵، ترکیه یکی از نخستین کشورهایی بود که «توافقنامه همکاری در زمینه استفاده غیرنظامی از انرژی اتمی» را امضا کرد و پس از این توافق، اداره انرژی اتمی ترکیه برای توسعه علمی و فنی و آموزش کارشناسان تشکیل شد. در سال ۱۹۶۱نیز یک رآکتور آزمایشی یک مگاواتی در مرکز تحقیقات و آموزش هسته‌ای «چکمجه» برای اهداف آموزشی و پژوهشی راه‌اندازی شد.
اگرچه روسیه نقشی پیشرو و برجسته در تامین مالی و ساخت نیروگاه هسته‌ای 4800 مگاواتی آق‌قیو دارد، اما به‌نظر می‌رسد ترکیه برای ساخت دیگر نیروگاه‌های هسته‌ای خود با سایر کشورها نیز در حال همکاری است.  براساس گزارش وبگاه «ورد نکلر»، تا چند سال پیش یک کنسرسیوم فرانسوی-ژاپنی قرار بود دومین نیروگاه هسته‌ای ترکیه را در استان «سینوپ» واقع در شمال ترکیه بسازد. در می‌2013، رجب طیب اردوغان و آبه شینزو،  نخست‌وزیر وقت ژاپن، قرارداد ۲۲ میلیارد دلاری ساخت نیروگاه هسته‌ای سینوپ را امضا کردند. قرار بود این نیروگاه توسط کنسرسیوم سرمایه‌گذاری مشترک میتسوبیشی ژاپن و صنایع سنگین «آروا » فرانسه انجام شود، اما در سال ۲۰ ۱۸ هزینه‌های ساخت نیروگاه هسته‌ای سینوپ به حدود  ۴۴ میلیارد دلار رسید و پروژه در حال حاضر دنبال نمی شود.
اگرچه نیروگاه هسته‌ای آق‌قیو نخستین نیروگاه هسته‌ای ترکیه است، اما همانگونه که ذکر شد، نیروگاه هسته‌ای سینوپ به‌عنوان دومین نیروگاه هسته‌ای ترکیه پیش‌بینی شده است. هر چند طرح هسته‌ای سینوپ در حال حاضر متوقف است. اما از سال‌های گذشته مقامات ترکیه از برنامه‌ریزی خود برای ساخت سومین نیروگاه هسته‌ای در استان «قرقلرایلی» در شمال غربی ترکیه و در ساحل غربی دریای سیاه خبر داده بودند که  به‌نظر می‌رسد ساخت سومین نیروگاه هسته‌ای ترکیه هنوز وارد فاز قرارداد با شرکت‌های فنی نشده است.