دکترین «نه توافق، نه بحران»

پایگاه رهنما:

موضوع ایران به یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های دولت جو بایدن تبدیل شده و کاخ سفیدِ بایدن به دلیل چالش‌های متعدد داخلی و سیاست خارجی نه مانند دولت باراک اوباما در وضعیتی قرار دارد که بتواند با نادیده گرفتن مخالفت‌های شدید جمهوری‌خواهان برای اجرای برجام هزینه سیاسی بدهد و نه گزینه‌ای واقعی برای جلوگیری از پیشروی‌های هسته‌ای ایران دارد. وضعیت بغرنج دولت بایدن در برابر این چالش را می‌توان در گزارش جدید مرکز تحقیقات کنگره آمریکا که هفته گذشته منتشر شد به خوبی مشاهده کرد. در این گزارش تصریح شده «ابزارهای متنوع سیاست‌گذاری شامل تحریم‌های جامع، اقدامات نظامی محدود و تعاملات دیپلماتیک با دولتمردان ایران»، هیچ یک موفقیتی برای کاستن از آنچه «تهدید ایران» خوانده شده نداشته‌اند. در چنین شرایطی دولت بایدن دکترینی به نام «نه توافق نه بحران» را در قبال ایران در پیش گرفته است. نشریه «هیل» که ارگان رسمی کنگره آمریکاست، این سیاست را اینطورتوضیح می‌دهد: «محور طرح این است که مسئله‌ ایران با اجتناب از سازش دیپلماتیک پرهزینه و همچنین اجتناب از تنش‌هایی که خطر درگیری در پی دارد، از روی میز بایدن برداشته شود.» نشریه بلومبرگ هم در توضیحاتی اضافه‌تر به نقل از منابع آگاهی که نخواسته نامشان فاش شود در تشریح این سیاست نوشته طرح دولت جو بایدن از یک طرف بر جلوگیری از بروز بحران با ایران و از طرف دیگر بر حفظ فشارهای مستمر اقتصادی بر این کشور استوار است.

راهبرد جدید کاخ سفید؛ توافق موقت

شرایط نامتوازن برای کاخ سفید موجب ایجاد رویکرد جدید در قالب توافق موقت شده است. فاکس نیوز در گزارش اعلام کرد که با وجود حملات به پایگاه‌های نظامی ایالات متحده در سوریه، دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا همچنان به دنبال احیای توافق هسته‌ای 2015 با تهران موسوم به «برجام» است. به گزارش این خبرگزاری، در حالی که وزارت خارجه آمریکا مدعی است که برجام این روزها «اولویت» کاخ سفید نیست، گزارش‌هایی شنیده شده مبنی بر اینکه دولت بایدن همچنان به دنبال راهکارهایی برای احیای توافق هسته‌ای با ایران است. مثلا خبرگزاری «آکسیوس» اخیراً گزارش داد که واشنگتن به تهران پیشنهاد یک «توافق موقت» داده است که بر اساس آن، در ازای توقف برخی از جنبه‌های برنامه اتمی تسلیحاتی ایران، آمریکا برخی از تحریم‌های اقتصادی را بردارد. طبق این گزارش، توافق شامل تخفیف در زمینه برخی تحریم‌ها در ازای مسدود کردن بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران می‌شود. اکسیوس نوشت، ایرانی‌ها تاکنون این ایده را رد کرده‌اند و گفته‌اند به توافقی کمتر از برجام که در سال ۱۳۹۴ امضا شد، رضایت نمی‌دهند. در همین راستا سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در مورد انتشار برخی گزارش‌ها در خصوص توافق موقت با ایران گفت: «ما در تماس دائمی با متحدان و شرکای خود، از جمله تروئیکای اروپا هستیم، اما قصد نداریم جزئیات مکالمات دیپلماتیک را بیان کنیم یا به شایعات پاسخ دهیم.». از سوی دیگر ایده توافق موقت با مخالفت جدی رژیم اشغالگر قدس همراه شد. یوسی کوپرواسر، ژنرال رژیم اشغالگر قدس، در این باره گفته است که امروزه برداشت عمومی در خاورمیانه این است که آمریکا ضعیف است و مایل به حمایت از متحدان خود نیست. به گفته وی، پیامی که این برداشت به مقامات ایران می‌دهد این است که هر کاری دل‌شان خواست می‌توانند بکنند و در همین راستا هرگونه توافق به هرشکل با ایران را رد کرد و اظهار داشت: «راه حل این است که بر ایران فشار بیاوریم تا پروژه هسته‌ای خود را متوقف کند. الان بدترین کار احیای برجام است، زیرا هم پول زیادی به آنها می‌دهد، و هم راه آنها را برای تولید سلاح هسته‌ای در آینده باز می‌گذارد.»

جبران کنید!

در برابر این پیشنهاد، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، اقدام به روایت رویکرد جدیدی کرد و در همین راستا اظهار داشت:‌«دنیا فقط اروپا و آمریکا نیست و اروپا هم صرفا دو سه کشور اروپایی نیستند. در موضوع هسته‌ای هم این موضوع مستثنای از رویکرد کلی دولت ایران نیست این موضوع را به عنوان یکی از موضوعات سیاست خارجی دولت مورد توجه قرار داد و پای میز مذاکره حاضر شد و گفت‌وگوهای متنوع انجام شد و ایران اعلام کرد آماده جمع بندی مذاکرات و زمینه سازی برای اجرای آن است. به شرط اینکه همه اعضای برجام به تعهدات و مسئولیت‌های خود در چارچوب برجام برگردند. ایران با رعایت خطوط قرمز خود همواره اعلام کرد برای بازگشت به توافق آماده است.»

چشم انداز تحلیلی

رخدادهای پیشرو رو باید در چند سطح تحلیلی روایت کرد؛ به می توان در قالب چهار محور صورت بندی کنیم.

1. 1.
2. هر دو ایده «بازگشت گام به گام» و «توافق موقت»، حتی اگر بخشی از طرح «نه توافق نه بحران» نبودند و قرار بود در ادامه به اجرای کامل برجام منتهی شوند، باز هم ضامن منافع اقتصادی ایران نبودند و با خواسته‌های تهران متناقض بودند. به نظر نمی‌رسد چشم‌اندازی برای توجه به هیچ‌یک از خواسته‌های اصلی ایران شامل تضمین ماندگاری برجام، راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها و رفع نگرانی‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه مسائل پادمانی آژانس اتمی در دستور کار داشته باشد.
3. ایده «توافق موقت» نیز نه تنها هیچ سنخیتی با «توافق خوب» ندارد، بلکه دقیقاً بر ضد آن است. از نظر جمهوری اسلامی ایران،با توجه به سابقه طرف غربی در عدم اجرای تعهدات برجامی، تنها توافقی را می‌توان «توافق خوب» به حساب آورد که نه تنها اثرات نقض عهد طرف‌های غربی در گذشته را جبران می‌کند بلکهجلوی تخلف‌های آتی را بسته و او را برای اجرای کامل تعهدات تحت فشار قرار می‌دهد.
4. طرف اروپایی نسبت به این پیشنهاد غیررسمی هیچگونه واکنش تاییدی ارائه نداده است؛ در حالی پیش از این هرگونه بسته پیشنهادی با اعلام موضع آنان همراه بود.