تمرکز بر سیاست همسایگی

پایگاه رهنما:

جمهوری اسلامی ایران، چین و عربستان سعودی در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند به‌دنبال سفر بهمن‌ماه آیت‌الله رئیسی به پکن، دریابان شمخانی از روز دوشنبه ۱۵ اسفندماه در شهر پکن با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران-ریاض با همتای سعودی خود آغاز کرد. در پایان این مذاکرات،۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «علی شمخانی» نماینده مقام معظم رهبری(مدظله العالی) و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.

محک موثر سیاست همسایگی دولت

محوریت شعار روابط همسایگی دولت سیزدهم از همان رقابت‌های انتخاباتی۱۴۰۰ با این سؤال اساسی در افکار عمومی مواجه بود که آیا منظور شکستن تابوی اختلافات چند‌ساله ایران و عربستان است یا صرفا به تقویت پیوندهای موجود همسایگی اکتفا می‌شود؟ حدود ۲۰ ماه پس از آغاز به‌کار دولت سیزدهم، دستگاه سیاست خارجی کشور تقریبا به پایان همه بن‌بست‌های سیاسی در روابط همسایگی با کشورهای عربی نزدیک شده است. بسترهای توسعه روابط سیاسی، تجاری و امنیتی با کشورهای همسایه و منطقه‌ای به‌تدریج مهیا شده ‌و از آفت‌های قبلی خود مصون شده است. پیشاپیش دولت سیزدهم برخی ظرفیت‌های فرامنطقه‌ای ازجمله فرایند عضویت ایران در اجلاس شانگهای را نیز به تحرک واداشته بود. افزایش مبادلات و تعاملات در همه سطوح نیاز به تکمیل برخی قطعات گم‌شده پازل روابط همسایگی داشت. در تصویرسازی جدید از دوستان نزدیک‌تر به جمهوری اسلامی، کشورهای متعددی از آسیای میانه تا شرق دور محور مذاکرات دولت سیدابراهیم رئیسی قرار گرفتند و «تمایل» و «تعهد» آنها به دوره جدید روابط و همکاری‌ها جلب شد. دولت با نزدیک‌شدن به نیمه‌های راه فعالیت خود شعار سیاست خارجی خود در حوزه همسایگی و ترمیم روابط با کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس به محوریت عربستان سعودی را هم محقق کرد.یک گام جلوتر افکار عمومی کشور به انتظار بهره‌برداری از بسترهای مهیای روابط همسایگی و کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های غربی به سر می‌برد. دولت سیدابراهیم رئیسی اگر در برنامه توسعه روابط با شرق و ایجاد پیوندهای مالی جبران خسارت ناشی از تحریم‌های سال‌های اخیر موفق عمل کند، دیدگاه سیاست خارجی خود را به مرحله عملیاتی رسانده‌ و نقشه جدیدی از مناسبات دیپلماتیک ایران و بند و پی‌های متصل آن به کشورهای هدف جدید ارائه کرده است. به نظر می رسد دولت سیزدهم  در سال جدید شمسی به فکر بهره‌برداری مستقیم مالی و تجاری از شرایط سیاسی جدید پیش‌آمده در منطقه خواهد بود و هدف غایی از این بسترسازی جدید را کنترل شرایط اقتصادی حاکم بر کشور و کاهش تنش‌های معیشتی قرار خواهد داد.

روایت شمخانی از پایان بن‌بست ۷ ساله

دریابان «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی پس از امضای بیانیه مشترک سه‌جانبه میان جمهوری اسلامی ایران، پادشاهی عربستان سعودی و جمهوری خلق چین در پکن به «نورنیوز» گفت: «سفر بهمن‌ماه «آیت‌الله رئیسی» به چین و گفتگوی آقای «شی جین پینگ»رئیس جمهور چین با رئیس جمهور کشورمان، بستر شکل‌گیری مذاکرات جدید و بسیار جدی میان هیأت‌های ایران و عربستان سعودی را فراهم کرد.» وی اضافه کرد: «گفتگوهای انجام شده میان دو کشور صریح، شفاف، همه‌جانبه و سازنده بود. رفع سوءتفاهم‌ها و نگاه رو به آینده در روابط تهران-ریاض، قطعا توسعه ثبات و امنیت منطقه‌ای و افزایش همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس و جهان اسلام را برای مدیریت چالش‌های موجود به‌دنبال خواهد داشت.» او همچنین گفت: «از نقش سازنده جمهوری خلق چین در خصوص حمایت از توسعه روابط کشورها که لازمه‌ی رفع چالش‌ها و افزایش صلح و ثبات و ارتقاء همکاری‌های بین‌المللی است، قدردانی می‌کنم.پنج دور مذاکره اولیه انجام شده با عربستان سعودی که به میزبانی عراق و عمان انجام شد در دست‌یابی به توافق نهایی، موثر بود و از تلاش این دو کشور سپاس‌گزاری می‌کنم.»

شکست سخت اشغالگران

اشغالگران قدس عزادار این توافق بودند.«آویگدور لیبرمن» وزیر خارجه سابق رژیم صهیونیستی در سخنانی گفت که از سرگیری روابط ایران و عربستان شکستی برای سیاست خارجی اسرائیل به شمار می‌آید. شبکه اسرائیلی هاآرتص در گزارشی با عنوان «ایران و عربستان سعودی: توافق دراماتیک آن‌ها برای اسرائیل و بایدن چه معنایی دارد؟» به این توافق واکنش نشان داد و نوشت: «روابط احیا شده برای همه طرف‌های درگیر اهمیت غیرقابل انکاری دارد و می‌تواند معادله جدیدی را در خاورمیانه بزرگ ایجاد کند. این توافقِ موفقیت‌آمیز در زمانی انجام شد که زمزمه‌های عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل با میانجی‌گری آمریکا، در میان بود.» به گزارش هاآرتص، «حسین ایبیش»، محقق ارشد موسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن، معتقد است «این توافق برای ایران، نشان دهنده موفقیت در عقب راندن انزوای منطقه‌ای خود است؛ بدون آنکه در سیاست‌هایش تغییری عمده ایجاد کند.» در این گزارش اشاره شده است که تلاش فراوانی از سوی رژیم صهیونیستی برای عادی سازی روابط با عربستان صورت گرفته بود. عربستان نیز پیش‌شرط‌هایی را برای پذیرش این عادی سازی از آمریکا درخواست کرده بود. اما دولت بایدن این پیش‌شرط‌ها را نادیده گرفت. در نهایت وضعیت امروز آن است که «هر گونه معامله بین اسرائیل و عربستان سعودی بعید است، به ویژه با توجه به دولت راست افراطی نتانیاهو و تعداد بی‌سابقه فلسطینی‌های کشته شده در سال جاری.» در ادامه گزارش تصریح شده است که «این واقعیت که توافق در پکن صورت گرفته، برای چین و ظهور آن به عنوان یک بازیگر دیپلماتیک و استراتژیک در منطقه خلیج فارس بسیار مهم است.» این رسانه صهیونیستی که سعی می‌کند عربستان و اسرائیل را هم مسیر نشان دهد، در گزارش خود گفته است : «این توافق بیانگر یک انگیزه قوی در داخل عربستان سعودی برای جستجوی راه‌هایی برای کاهش تنش در منطقه، به ویژه با ایران است. در حالی که عربستان سعودی و اسرائیل اهداف نهایی استراتژیک مشابهی در مورد ایران دارند، اما ممکن است شکاف سیاسی بین این دو، در نتیجه توافق افزایش یابد.»

شکست بزرگ برای رژیم صهیونیستی

به گفته نیویورک تایمز، «درست در زمانی که اسرائیل امیدوار بود که ایالات متحده او را به عربستان سعودی نزدیک کند، چین، عربستان را با ایران همراه کرد. اسرائیل مشتاقانه می‌خواست که روابط خود را با عربستان عادی سازی کند. اما این توافق به وضوح نشان دهنده تغییری اساسی در وضعیت اسرائیل و پایان انزوای جهان عرب است.» در ادامه گزارش آمده است: «ایران با روی آوردن به پکن برای میانجی‌گری با سعودی‌ها، چین را در منطقه بالا می‌برد و به دنبال فرار از انزوای تحمیل شده توسط واشنگتن است. اسرائیل امیدهای خود را برای ائتلاف ضد ایرانی با عربستان سعودی آشکارا از بین برده است» و «نظم منطقه‌ای در حال تغییر است.»

موفقیت دولت سیزدهم در آوردگاه سیاست خارجی

رخدادهای حوزه سیاست خارجی در اواخر سال ۱۴۰۱ نمایانگر آن است که دولت سیزدهم در روند مذاکرات در حوزه­های مختلف رویکرد تحولی مناسبی را درپیش گرفته است که برآیند آن توافق مناسب با سازمان انرژی اتمی و عربستان سعودی بوده است و به نظر می رسید که این رفتار تعاملی با رویکرد جدید رخ خواهد داد.