اخلاق؛ میراث ماندگار بعثت

پایگاه رهنما:

روزهای آخر ماه نورانی رجب که فرا می‌رسد، عطر بعثت سراسر هستی را فرا می‌گیرد و دریچه‌‌ای وسیع از نور به سوی جهانیان باز می‌شود. بیست و هفتم رجب، عید بعثت نبی مکرم اسلام و آخرین پیامبر خدا، حضرت محمد مصطفی (ص) است؛ روزی که امید به کمال و سعادت ابدی برای بشر زنده شد و پیامبر رحمت و مهربانی قدم در مسیر سخت و پر فراز و نشیب، هدایت انسان‌ها و ساختن جامعه‌ای بر پایه ارزش‌های انسانی گذاشت.

خاتم‌الانبیاء (ص) در یک جمله، هدف از رسالت خود را به کمال رساندن صفات اخلاقی در انسان‌ها توصیف کرده است؛ «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکارِمَ الْأَخْلَاقِ: به راستی که من برای به کمال رساندن مکارم اخلاق مبعوث شده‌ام» و این همان گم‌شده امروز بشر است! ریشه همه بحران‌های امروز عالم هم یک چیز بیشتر نیست و آن هم دور شدن از روح اخلاق و معنویت است.

امروز بشریت بیش از هر زمان دیگری به بازخوانی این هدف والای رسالت آخرین پیامبر خدا نیاز دارد و راز و رمز سعادت و نجاتش هم همین است؛ در این میان، جامعه ما هم که با پیشینه فرهنگی و تمدنی کهن و با بهره‌گیری از آموزه‌های حیاتبخش اسلام در بستر انقلاب اسلامی در مسیر نوینی قدم گذاشته، برای عبور از بحران‌های پیدا و پنهان و دستیابی به «تمدن نوین اسلامی» باید اصلاح و تقویت پایه‌های «اخلاق» در سطوح مختلف جامعه را دغدغه شب و روز خود قرار دهد تا از رهگذر این دغدغه و توجه دائمی، به قله‌های سعادت و حیات برسد.

* اخلاق در کلام وصی خاتم‌الانبیاء (ص)

امیرمومنان امام علی علیه السلام درباره جایگاه و اهمیت و ارزش مکارم اخلاقی می‌فرماید: «علیکم بمکارم الاخلاق فانها رفعهْ و ایاکم و الاخلاق الدنیهْ فانها تضع الشریف و تهدم المجد؛ به مکارم اخلاق پایبند باشید که آن مایه سربلندی است و از اخلاق پست دوری کنید که آن، انسانهای شریف را پست و بزرگواری را از بین می‌برد».

برای شناخت مکارم اخلاقی می‌توان به مصادیقی که در آیات و روایات بیان شده اشاره کرد؛ چراکه این روش بهتر می‌تواند حقیقت و چیستی مکارم اخلاقی را بنمایاند. از جمله روایات مهم، روایات امام صادق علیه السلام در بیین برخی از مهمترین مصادیق مکارم اخلاقی است. ایشان می فرماید: «و قد سئل عن مکارم الاخلاق: العفو عمن ظلمک و صله من قطعک و اعطاء من حرمک و قول الحق و لو علی نفسک؛ درباره مکارم الاخلاق سوال شد، فرمودند: گذشت از کسی که به تو ظلم کرده، رابطه با کسی که با تو قطع رابطه کرده، عطا به آن کس که از تو دریغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد».

* معجزه «اخلاق» در جامعه عصر جاهلیت

حجت‌الاسلام روح‌الدین دریکوند، استاد حوزه و دانشگاه و نائب رئیس شورای هیئت‌های مذهبی کشور، با اشاره به اینکه جهان در آستانه بعثت نبی مکرم اسلام در انحطاط و بحران‌های اخلاقی شگفت‌انگیزی قرار داشت، اظهار می‌دارد: جهالت، غارت‌گری، ظلم، فساد، بی‌بندو‌باری، تبعیض، دوری از اخلاق و انسانیت تمام جوامع بشری آن روزگار را فرا گرفته بود.

وی با اشاره به اینکه در این میان منطقه جزیرةالعرب و به‌ویژه شهر مکه از منظر فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بدترین وضع را تحمل می‌کرد، خاطرنشان می‌کند: در عصر جاهلیت اعراب جاهل در مقابل چوب‌های خشکی که به صورت بت درست شده بود تعظیم می‌کردند و در مقابل آن اجسام بی‌جان قربانی‌ها کرده و از آن استمداد می‌طلبیدند و این کارهای جاهلانه هر انسان عاقل و فهمیده‌ای را به تعجب و تأسف وا می‌داشت.

دریکوند با بیان اینکه در عصر جاهلیت زنان حتی از کمترین حقوق اساسی خود محروم بوده و مانند کالای بی‌جان خرید و فروش می‌شدند، می‌گوید: خداوند متعال در آیات قرآن از رسم‌های باطل و غیراخلاقی دوران جاهلیت خبر داده و به موضوعات غیر انسانی رایج از جمله شرک، بت‌پرستی، آزار پدر و مادر، کشتن فرزندان، کشتن افراد بی‌گناه، تجاوز به مال یتیمان، بی‌عدالتی در توزیع اموال و امکانات عمومی، پایمال کردن حقوق دیگران، عهدشکنی و نادیده انگاشتن پیمان‌ها و قوانین اجتماعی می‌پردازد.

نائب‌ رئیس شورای هیئت‌های مذهبی کشور با اشاره به برخی از مصادیق مکارم اخلاقی نبی مکرم اسلام، می‌گوید: حضرت محمد(ص) از همه کس حکیم‌تر، داناتر، بردبارتر، شجاع‌تر و عالم‌تر و از طرفی سخاوتمندترین مردم بود به طوری‌که هرگز درهم و دیناری پیش او نمی‌ماند.

وی با بیان اینکه نبی مکرم اسلام بر زمین می‌خوابید، نعلین لباس خود را وصله می‌زد، گوسفندان را می‌دوشید و در کارهای خانه کمک می‌کرد، می‌گوید: نبی مکرم اسلام تبسم بسیار می‌کرد، در سلام کردن پیشی می‌گرفت، بارها حسنین بر دوش او سوار می‌شدند و سجده را طولانی می‌کرد تا آنها بلند شوند، دست دخترش فاطمه (س) را می‌بوسید و فرمود فاطمه (س) پاره تن من است.

دریکوند با اشاره به آموزه‌های اخلاقی در سیره نورانی پیامبر اکرم (ص) خاطرنشان می‌کند: اخلاص، میانه‌روی، عدالت، عفو، گذشت، صله ارحام، کمک به دیگران، سکوت با تفکر، نگاه به قبرستان، نگاه به سیمای پدر و مادر، نگاه به خط قرآن و نگاه به سبزه و آب در سیره نبی مکرم اسلام متجلی است.

* کلید اخلاق در دست زمامداران جامعه اسلامی

در شرایط امروز جامعه ما و در حالی که دشمنان این مرز و بوم بیش از هر زمان، با انواع ترفندها و روش‌ها سعی در نابودی ریشه‌های امید و نشاط دارند، باز  هم این «اخلاق» در بعد فردی و اجتماعی آن است که می‌تواند پادزهر این خطر باشد؛ نخستین و مهمترین راه برای تقویت پایه‌های اخلاق و معنویت در جامعه هم، اهتمام مسئولان جامعه اسلامی به صداقت در گفتار و سلامت در رفتار و نیز کار مدبرانه و جهادی برای حل مشکلات کشور است که این به نوعی، مصداق بارز «اخلاق عملی» و نشاط‌بخش به جامعه است.