نشست سران اتحادیه عرب... از اختلافات واقعی تا موضوعات ساختگی

اولین نشست سران اتحادیه عرب از زمان شیوع بیماری همه گیر کووید-۱۹ قرار است در الجزایر آغاز شود، که از یک طرف سران برخی از کشور‌های عضو از جمله امارات متحده و عربستان سعودی و مراکش و عمان و بحرین در این نشست حضور ندارند و از طرف دیگر اختلافات سیاسی همچنان در میان اعضای این سازمان منطقه‌ای وجود دارد.

تعیین موضوعات در نشست وزیران خارجه

آخرین گردهمایی اتحادیه عرب، کنفرانس وزیران خارجه کشور‌های عضو بود که در ماه سپتامبر در مقر این سازمان در قاهره تشکیل شد. وزرای خارجه شرکت کننده در آن جلسه موضوعات زیادی را به بحث گذاشتند، از جمله قطعنامه‌هایی درباره مسائل فلسطین، درگیری‌های جاری در لیبی، سوریه و یمن و بحث در مورد تحولات کومور، مناقشه مرزی جیبوتی-اریتره و سومالی.

بیشترین جنجال نشست وزیران زمانی به وجود آمد که سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر و هیئت همراهش از جلسه‌ای که به ریاست نماینده لیبی تشکیل شده بود خارج شدند، زیرا نمایندگی هیئت لیبی از دولت وحدت ملی مستقر در طرابلس، جناحی که قاهره آن را به رسمیت نمی‌شناسد، فرستاده شده بود.

لیبی از جمله موضوعات اختلافی در نشست سران خواهد بود. مصر و الجزایر بر سر حضور لیبی در اتحادیه عرب با هم اختلاف دارند. الجزیره از دولت وحدت ملی لیبی نزدیک به ترکیه دعوت کرده است که این موضوع در کنار روابط رو به رشد الجزایر با اتیوپی (اختلاف مصر و اتیوپی بر سر ساخت و آبگیری سد رنسانس بر روی رود نیل)، خشم قاهره از اقدام دعوت از هیئت لیبی را در پی داشته است.

دلایل برجستگی مسأله فلسطین

این نشست از جنبه دیگری نیز مورد توجه قرار دارد که آن برجسته بودن تحولات فلسطین می‌باشد. اولاً نشست الجزایر اولین گردهمایی سران اتحادیه عرب بعد از توافقات عادی‌سازی میان برخی کشور‌های عربی به رهبری امارات متحده با رژیم صهیونیستی است و ثانیاً جهان عربی و اسلامی به دلیل رقم خوردن نشانه‌های انتفاضه جدید در کرانه باختری و تشدید جنایت‌های رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیان منتظر است تا ببیند اتحادیه عرب چه واکنشی نسبت به این تحولات از خود بروز می‌دهد.

ثالثاً الجزایر به عنوان میزبان و رئیس نشست، تمرکز را بر رقیب اصلی منطقه‌ای خود، یعنی مراکش نهاده است. الجزایر از جنبش استقلال جبهه پولیساریو در منطقه مورد مناقشه صحرای تیگرای حمایت می‌کند، که در سال ۲۰۲۰ از سرگیری مبارزه مسلحانه خود علیه مراکش را اعلام کرد. از آن زمان روابط بین الجزایر و مراکش به شدت تیره شده است، به طوری که الجزایر روابط دیپلماتیک بین دو کشور را به حالت تعلیق درآورده، قرارداد تامین گاز را تمدید نکرده و حریم هوایی خود را به روی هواپیما‌های مراکشی بسته است.

حال از آنجا که دولت مراکش در اواخر سال ۲۰۲۰ در ازای حمایت ایالات متحده از حاکمیت این کشور بر صحرای غربی به روند عادی‌سازی پیوست، در نتیجه مسأله فلسطین به اهرم فشاری علیه مراکش در نشست الجزایر تبدیل شده است به صورتی که عبدالمجید تبون رئیس جمهور این کشور، روز سه شنبه خواستار ایجاد یک کمیته هماهنگی در حمایت از آرمان فلسطین شد و بر آمادگی الجزایر برای ارائه این درخواست به سازمان ملل متحد به منظور اعطای عضویت کامل به دولت فلسطین در مجمع عمومی تاکید کرد.

تلاش‌ها برای منحرف کردن نگاه‌ها از محوریت مسأله فلسطین

نشست الجزایر در حالی آغاز شده است که سایه تحولات فلسطین بر سر آن سنگینی می‌کند. ماه گذشته گروه‌های فلسطینی در الجزیره پایتخت الجزایر دور هم جمع شدند و در تلاش برای پایان دادن به سال‌ها اختلاف داخلی به توافقی جامع دست یافتند. نزدیکی گروه‌های فلسطینی و تلاش برای ایجاد جبهه متحد در برابر فشار‌های رژیم صهیونیستی و رویکرد تهاجمی که در قبال قدس و تداوم شهرک‌سازی‌های غیرقانونی در کرانه باختری در پیش گرفته است را می‌توان واکنشی به اقدام برخی کشور‌های عربی در عادی سازی روابط با تل آویو دانست. توافقات عادی‌سازی عملاً جایگاه رویکرد سازش و مذاکره را نزد ملت فلسطین بیش از پیش تضعیف کرد و به وزن دیدگاه مقاومتی افزود به صورتی که کرانه باختری اکنون صحنه ظهور هسته‌های مقاومت مسلحانه می‌باشد. در چنین شرایطی خواسته مشترک فلسطینیان از سران عربی اعلام حمایت از انتفاضه شکل گرفته در ماه‌های اخیر و محکومیت هرگونه همکاری و عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی است. اما حمایت از چنین خواسته‌ای هم برای دولت‌هایی که در وادی عادی سازی ورود کرده‌اند (همانند امارات و بحرینو مراکش) و هم سعودی‌ها که همچنان خود را حامی طرح از اعتبار افتادۀ «صلح عربی» می‌دانند به معنای اعتراف به شکست خواهد بود. از این رو سران این کشور‌ها از رفتن به الجزایر سر باز زده‌اند تا اتحادیه عرب در یک موضع ضعیف و پراختلاف بخواهد در مورد انتقاد از عادی‌سازی و اعلام پشتیبانی از انتفاضه فلسطین تصمیم‌گیری کند.

همچنین تلاش برای تحت شعاع قرار دادن نشست الجزایر با یک بازی نخ‌نما شده و تکراری نیز همراه شده است تا از تمرکز بیش از اندازه به مسأله اصلی این روز‌های جهان اسلام کاسته شود و آن طرح مجدد اتهامات بی‌اساس همیشگی علیه آنچه «دخالت‌های ایران» در کشور‌های عربی نامیده می‌شود، است. بازی که از چند روز پیش با پیشقراولی دبیرکل اتحادیه عرب کلید خورده است.

احمد ابوالغیظ در گفت وگو با شبکه القاهره مدعی شد ایران در امور یمن دخالت می‌کند و هدف آن تهدید امنیت عربستان است و افزود: ما همواره منتقد این موضوع هستیم. او که گویا واقعیات تاریخی را وارونه می‌بیند با نام بردن از انقلاب‌های بهار عربی به عنوان «ویرانی عربی» و بدون اشاره به نقش دولت‌های عربستان سعودی و امارات و قطر در هزینه کردن میلیارد‌ها دلار پول و اسلحه برای حمایت از تروریست‌ها در سوریه و عراق، ۷ سال تجاوز و جنگ‌افروزی ائتلاف سعودی- اماراتی در یمن و ایجاد بحران انسانی در این کشور، و همچنین دخالت‌ها و کارشکنی آشکار عربستان در روند سیاسی لبنان، تنها سعی کرد خطر نفوذ ایران و ترکیه را برجسته کند.

این همان چیزی است که صهیونیست‌ها و آمریکا به شدت خواهان آن هستند و آن‌ها را نسبت به تقویت شکاف درونی در جهان عرب و کشور‌های مسلمان برای جلوگیری از موضع‌گیری متحد علیه جنایات رژیم و تداوم اشغالگری خرسند می‌کند. موضوعی که با نقش آفرینی پشت پرده واشنگتن در مورد مسأله بازگشت سوریه به اتحادیه عرب تکرار شد و علی رغم تلاش‌های زیاد الجزایر و همراهی کشور‌های متعدد، اما اختلاف بر سر بازگشت سوریه همچنان باقی مانده است.