بن بست سیاسی در عراق و راه برون رفت آن

پایگاه رهنما:

تحولات عراق به‌ویژه حضور پرحجم هواداران صدر در بغداد و تظاهرات گسترده در اعتراض به معرفی شیاع السودانی و ورود به مجلس عراق نشان می‌دهد اختلاف‌های سیاسی در عراق به حدی است که با توجه به وضعیت کنونی نمی‌توان به خروج از بن‌بست سیاسی در کوتاه‌مدت امیدوار بود. بنابراین دور از انتظار نیست که برگزاری انتخابات پارلمانی جدید در دستور کار قرار گیرد، انتخاباتی که اگر برگزار شود احتمالاً پایانی بر بن‌بست سیاسی نخواهد بود. آنچه که می‌تواند برای خروج از دوره کنونی عراق مؤثر باشد، انعطاف شخصیت‌ها و گروه‌های سیاسی در مقابل هم است.

آنچه مهم است این است که حوادث کنونی عراق اگر چه التهابات و تنش‌هایی را خواهد داشت و این تنش نیز احتمالا ادامه پیدا خواهد کرد اما این وقایع به شفاف‌سازی بیشتر خطوط فکری و ارتباطی جریان های سیاسی داخل عراق و روشن‌تر شدن سپهر سیاسی در این کشور خواهد انجامید.

• ‌ لزوم ترک بازی دو سر باخت توسط عراقی ها

در باره آنچه که جریان های موثر در عراق باید به آن توجه داشته باشند، چند نکته اساسی است که به اجمال به این نکات پرداخته می شود: 

1- با نگاهی به شرایطی که پس از برگزاری انتخابات موجب شد تا مقتدی صدر تصمیم به کناره‌گیری از روند تشکیل دولت و سپس در نهایت خروج کلی نمایندگان این جریان از پارلمان بگیرد، آنچه بیش از همه خود را نمایان کرد عدم امکان نادیده گرفتن قدرت تعیین‌کننده ائتلاف چارچوب هماهنگی یعنی همان چارچوبی که قرار بود بین گروه های شیعه عراقی مبنای عمل برای تشکیل نهادهای قدرت باشد، بود. چارچوب هماهنگی علاوه بر وزن پارلمانی سنگین و بدنه قدرتمند اجتماعی، حتی توانست با اتخاذ مواضع اصولی، دموکراتیک و بر مبنای سازش به سمت جذب تدریجی مستقلین، گره‌گشایی در کار انتخاب رئیس جمهور و در نهایت معرفی نامزد نخست وزیری حرکت کند و این امر پیش‌بینی‌های صدر را که گمان می‌برد با دست زدن به عمل انتحاری استعفا به‌طور حتم کار به برگزاری انتخابات زودهنگام کشید را برهم زد.

2- اکنون اما چارچوب هماهنگی بر مبنای همان رویکرد اصولی ماه‌های گذشته در مواجهه با بلوای سیاسی این روزهای طرفداران صدر، برای مذاکره پیش قدم شده است؛ چرا که تداوم این وضعیت می‌تواند به یک بازی دو سر باخت و در تعارض با منافع جمعی عراقی‌ها بیانجامد. در واقع درخواست مذاکره و گفتگو از سوی رهبران چارچوب هماهنگی نه از سر ضعف و ترس از شکست در مبارزه سیاسی،  بلکه از موضع عقلانیت و دوراندیشی نسبت به خسارات ناشی از دمیدن در آتش بحران و به دست گرفتن قدرت به هر قیمتی صورت می‌گیرد، زیرا:

الف- در خلاً گفتگوها و تداوم وضعیت کنونی به‌طور حتم بن‌بست چند ماهه در روند تشکیل دولت در ماه‌های آتی نیز ادامه خواهد یافت و این امر بدعت خطرناک کابینه‌های متزلزل و کوتاه مدت را در پی خواهد داشت که از سال ۲۰۱۹ تاکنون بر سپهر سیاسی عراق سایه انداخته است و همین امر افکار عمومی را نسبت به بخش اعظم احزاب و جریانات سیاسی سنتی و به طور کلی کارآمدی نظام سیاسی دچار تردید کرده است.

بر زمین ماندن مشکلات مردم در کشاکش رقابت‌ها و منازعات سیاسی به خدشه‌دار شدن اعتماد عمومی نسبت به کلیت ساختار سیاسی و سرخوردگی از امکان بهبود شرایط در آینده می‌شود؛ موضوعی که هر عقل سلیمی ارجحیت آن بر منافع زودگذر حزبی و گروهی را درک می‌کند.

ب - مقابله به مثل و تداوم لشگرکشی خیابانی همان که حکیم در قالب عزاداری در بغداد انجام داد و بیش از دو میلیون نفر را به خیابان کشاند تا وزن خود را در مقابل صدر نشان دهد حاصلی جز تضعیف روندهای دموکراتیک و اعتبارزدایی از فرایند انتخابات در آینده نخواهد داشت. اینکه از طریق تهییج هواداران به عنوان کارت بازی در معادله کسب قدرت استفاده کرد، نطفه خطرناک بی ثباتی‌های سیاسی و اجتماعی و از بین رفتن فرایندهای سیاسی به‌عنوان راه حل قانونی و تعیین کننده سرنوشت مبارزه سیاسی را منعقد خواهد کرد که به نفع هیچ قوم و جریانی که خواهان ثبات در عراق باشد، نیست.

ج- کنار گذاشتن راه مذاکره و در پیش گرفتن رفتار مقابله به مثل، به‌طور حتم شرایط را برای فرصت‌طلبی دشمنان برای ایجاد ناآرامی و اغتشاش در کشور فراهم خواهد کرد. توطئه‌گری‌های اشغالگران خارجی در عراق که تداوم خلأ حضور دولت قدرتمند را تنها راه منافع نامشروع خود در بغداد می‌پندارند پیشتر با به راه انداختن غائله احیای داعش برای ملت عراق اثبات شده است و آزموده را آزمودن خطاست.

د- در نهایت و مهمتر از همه، تضعیف وحدت ملی یکی دیگر از خسارت‌های جبران‌ناپذیری است که ماحصل شوم شرایط فوق‌الذکر خواهد بود و مسئولیت‌پذیری تمامی گروه‌ها و جریاناتی که دغدغه‌مند منافع ملی عراق هستند را می‌طلبد.

با توجه به این رخدادها می‌توان سناریوهای زیر را برای چشم‌انداز تحولات سیاسی عراق مطرح کرد:

1- سناریوی اول که احتمال وقوع آن بیشتر می رود اینکه بن‌بست سیاسی در عراق ادامه پیدا کرده و معترضان به رهبری صدر اجازه پایان بن‌بست سیاسی را ندهند. به نظر می‌آید مخالفت جریان صدر با نخست‌وزیری محمد شیاع السودانی دو دلیل اساسی دارد؛ اول اینکه- جریان صدر تشکیل کابینه بدون حضور صدری‌ها را نمی‌پذیرد و خواستار برگزاری انتخابات جدید پارلمانی است و دوم اینکه، صدر نمی‌پذیرد کابینه جدید به ریاست شخصی تشکیل شود که نزدیک به نوری المالکی است. دیدیم که حتی دیگر رهبران سیاسی عراق مانند حکیم و نوری المالکی وقتی اعلام کردند با انتخابات مجدد موافق هستند باز این صدر بود که بهانه های دیگر را علم کرد تا شاید از رهگذر انتخابات مجدد باز جامعه عراق را برای نزدیکی به خود و برنده شدن در انتخابات تحریک کرده باشد.

تحقق این سناریو به‌منزله ادامه فعالیت دولت موقت مصطفی الکاظمی است. بر همین اساس، خبرها و گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه هواداران صدر با چراغ سبز دولت الکاظمی موفق شدند وارد مجلس عراق شوند، کما اینکه نیروهای امنیتی تلاشی برای متوقف کردن معترضانی که قصد داشتند وارد مجلس شوند، انجام ندادند.

2- چارچوب هماهنگی تظاهرات معترضان به نخست‌وزیر شیاع السودانی را مدیریت و همچنان بر نخست‌وزیری وی تأکید کند. با وجود این، پیش‌شرط تعیین نخست‌وزیر جدید و تشکیل کابینه معرفی رئیس‌جمهور جدید است که همچنان میان دو جریان اصلی کُرد که رئیس‌جمهور باید از میان آنها باشد، اختلاف نظر جدی وجود دارد. هنوز حزب دموکرات و اتحادیه میهنی کردستان درباره معرفی رئیس‌جمهور جدید به توافق نرسیده اند. دور از انتظار نیست که حزب دموکرات که در ۱۰ ماه گذشته به‌عنوان متحد جریان صدر عمل کرده است، در مسیر خروج از بن‌بست سیاسی حاضر به توافق با دیگر جریان‌ها نباشد و همچنان این بن‌بست ادامه داشته باشد. مطابق قانون اساسی عراق تا وقتی رئیس‌جمهور انتخاب نشده، نخست‌وزیر معرفی نمی‌شود.

3- مخالفان در مجلس برای خروج از بن‌بست سیاسی به اجماع برسند. گرچه با توجه به اقدام جریان صدر در برگزاری تظاهرات و ورود به مجلس دور از انتظار است گروه‌های سیاسی بتوانند دست‌کم در کوتاه‌مدت، برای خروج از وضعیت کنونی به توافق دست یابند و دولت آینده را تشکیل دهند. با وجود این، در صورت تحقق این سناریو دولت آینده عراق با چالش‌های جدی مواجه خواهد بود که مهم‌ترین آن تداوم اعتراض‌ها و شورش‌های احتمالی خیابانی است.

بنابراین به نظر می رسد تنها راه برون رفت از بن بست سیاسی در عراق  نشستن و مذاکره و گفتگو از سوی رهبران  سیاسی در چارچوب هماهنگی گروه های شیعه اعم از صدر، حکیم و المالکی و همه آن کسانی است که آینده سیاسی عراق برای آنها مهم است و این افراد و گروه ها هم نباید این گفتگوها را به منزله ضعف خود در مقابل دیگر برادر رقیب سیاسی شیعه خود بدانند.