مذاکرات برجامی؛ از وین تا دوحه

پایگاه رهنما:

شنبه گذشته جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سفر به تهران چهار ساعت با امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان پشت درهای بسته گفت‌و‌گو کرد. پس از آن بود که دو طرف در یک کنفرانس خبری مشترک شرکت و دیدگاه‌های خود را بیان کردند. مهم‌ترین نکته این کنفرانس خبری آن بود که مذاکرات هسته‌ای برای احیای برجام به زودی آغاز خواهد شد و بلافاصله برخی منابع، این مذاکرات  را به میزبانی یکی از کشورهای منطقه اعلام کردند و با توجه به سفر چندی پیش امیر قطر به تهران وفعالیت قابل توجه یکی و دو سال اخیر قطری ها، گمان اول به برگزاری این مذاکرات در « دوحه» رفت. وقتی هواپیمای «رابرت مالی» نماینده آمریکا در فرودگاه دوحه به زمین نشست و با فاصله یک روز پس از آن علی باقری مذاکره کننده ارشد کشورمان عازم قطر شد، پس از آن بود که گمان ها برای محل برگزاری مذاکرات جدید هسته ای به یقین تبدیل شد.اما نکته مهم این بود که به دلیل عدم حضور هیات های مذاکره کننده از تروئیکای اروپا(سه کشورانگلیس، فرانسه و آلمان) و روسیه و چین، نگاه ها به سمت مذاکره مستقیم با آمریکا رفت. برخی هم با حضور نماینده اتحادیه اروپا در دوحه مذاکرات پیش رو احیای برجام را از نوع غیر مستقیم با آمریکا با نقش آفرینی اتحادیه اروپا اعلام کردند.گمانه هایی که با واکنش های تند افراد و جریان های داخلی مواجه شد.

مذاکرات مربوط به احیای برجام از حدود سه ماه قبل متوقف شده است. طرف آمریکایی از همان ابتدا سعی کرد توپ را به زمین ایران ‌انداخته و تهران را مسئول توقف مذاکرات معرفی کند. سیاستی که همچنان نیز ادامه دارد. در همین زمینه یک مقام وزارت خارجه آمریکا در اثنای سفر بورل به تهران گفت: «ما آماده‌ایم تا به سرعت توافقی که برای بازگشت متقابل به اجرای کامل برجام در وین مذاکره کردیم را نهایی کرده و آن را اجرا کنیم. اما ایران باید خواسته‌هایی را که فراتر از برجام است، کنار بگذارد.»

• آیا این بار آمریکا به تعهد برجامی‌اش عمل می کند؟

قرار است مذاکرات احیای برجام بعد از حدود سه‌ماه‌ونیم دوباره کلید بخورد. رابرت مالی به قطر رفت و علی باقری و تیم همراهش هم راهی دوحه شدند تا در حضور نماینده اتحادیه اروپا به عنوان تسهیل‌کننده، در چارچوبی جدید که می‌توان نام «۱+۲» روی آن گذاشت، مذاکرات از سرگرفته شود. مذاکرات البته نه مستقیم، بلکه از طریق رد و بدل کردن Non-Paper انجام می‌شود و آنگونه که سخنگوی وزارت خارجه ایران از قول طرف اروپایی گفته، آمریکایی‌ها متعهد شده‌اند به تعهدات‌شان پایبند باشند و چرخه انتفاع اقتصادی ایران را تضمین کنند.

سعید خطیب‌زاده سخنگوی دستگاه دیپلماسی درباره اینکه آیا مذاکرات پیش رو به همان روال قبلی یعنی NON-Paper ادامه خواهد داشت یا طرفین قصد دارند به صورت مستقیم با هم صحبت کنند، گفت: «من باید تأکید کنم که هیچ مذاکره مستقیمی اتفاق نمی‌افتد و به همان فرمت قبلی و به صورت غیرمستقیم با تسهیل‌گری اتحادیه اروپا این گفتگو‌ها انجام می‌شود.»

• چرا مذاکرات ار وین به دوحه منتقل شد ؟

اگرچه وین در سال‎های اخیر میزبان گفت‎وگوهای جمهوری‎اسلامی و 5+1 و بعد از آن 4+1 بوده‎است، اما به‎نظر می‎رسد با توجه به شرایط سیاسی کشور اتریش، با نفوذ لابی‎های صهیونیستی مواجه هستیم که به تخریب روند مذاکرات می‎پردازند.

اکنون و با توجه به حساس‎تر شدن روند گفت‎وگو ها این استنباط وجود دارد که انتقال شهر محل مذاکرات، بیش‎از هرچیز به‎دلیل جلوگیری از تأثیرگذاری عناصر مخرب بود و به‎نظر می‎رسد در جریان دیدارهای اخیر مقام‎های قطری با طرف‎های غربی مذاکرات هسته‎ای و همچنین جمهوری‎اسلامی ایران، توافق‎های اولیه برای انتقال گفت‎وگوها به قطر انجام شده‎است. مهم‎ترین دلیل آن هم نقش مثبت و فعالانه‎ای بوده‎ که دوحه دراین زمینه ایفا کرده‎است.

اما نباید فراموش کرد اگرچه قطر جایگاه رفیعی در معادلات جهانی ندارد، اما می‎توان گفت با توجه به رفتار غیرتهاجمی این کشور در قبال تحولات منطقه‎ای و همچنین جهانی، انتخاب دوحه برای ازسرگیری مذاکرات احیای برجام، انتخاب هوشمندانه‎ای بوده‎است.

• مذاکره دوحه فقط برای  لغو تحریم‎ها

مذاکره‎کننده ارشد کشورمان و نماینده ویژه آمریکا در امور ایران درحالی با هدف پیگیری مذاکرات غیرمستقیم برای رفع تحریم‎ها عازم دوحه شده‎اند که گره‎گشایی از موضوع‎های باقیمانده در این زمینه بیش‎ از هر چیز نیازمند عمل‌گرایی واشنگتن است. چراکه در هفته‌های اخیر مقام‎های جمهوری‎اسلامی بارها تأکید کرده‎اند آنچه برای تهران اهمیت دارد، انتفاع اقتصادی از مزایای برجام است. دور جدید مذاکرات برای لغو تحریم‎ها در شرایطی در قطر پیگیری می‌شود که شنیده‌ها حاکی از این است که احتمالا مذاکرات در دوحه در چند دور برگزار خواهد شد. کارشناسان معتقدند در شرایط کنونی کشورهای اروپایی بیش ‎از پیش در انتظار احیای برجام و بازگشت ایران به بازارهای انرژی جهان هستند. بر همین اساس هم بود که برخی مقام‌های اروپایی در روزهای اخیر به‎صراحت خواستار بازگشت نفت ایران به بازار جهانی شده‎اند؛ موضوعی که نشان می‎دهد با توجه به تحولات جنگ اوکراین و وابستگی اروپا به انرژی روسیه، اروپا اکنون بیش‎از هر زمان دیگری به نفت و گاز جمهوری‎اسلامی نیاز دارد. با توجه به همین نیاز هم بود که در هفته‌های اخیر اروپایی‌ها پیگیری‎های ویژه‎ای برای ازسرگیری مذاکرات برجامی انجام دادند و با انتقال پیام تعهد آمریکا به تهران، گفت‎وگوهای غیرمستقیم تهران - واشنگتن در دوحه کلید خورد.

• نیاز به نفت ایران، انگیزه غرب برای ادامه مذاکرات در دوحه

اوضاع نابسامان انرژی در قاره سبز، نیاز اروپا به انرژی ایران را دوچندان کرده با توجه به همین موضوع هم بود که وضعیت مذاکرات هسته‎ای و ورود نفت ایران به بازارهای جهانی به یکی از مهم‌ترین محورهای رایزنی سران «گروه7» در آلمان تبدیل شده‎است. اعلام دفتر ریاست‌جمهوری فرانسه مبنی بر اینکه سران کشورهای بریتانیا، فرانسه، آلمان و ایالات متحده در حاشیه‌ نشست 7کشور بزرگ اقتصادی جهان، موسوم به گروه7 (G7)، درباره برنامه هسته‌ای ایران و همچنین صادرات نفت جمهوری اسلامی بحث و گفت‌وگو می‌کنند،  نشان می‎دهد اروپا درصدد ایفای نقش مؤثرتری برای وادار کردن واشنگتن به تصمیم‎‌گیری سیاسی در قبال رفع تحریم‎های ایران است.
درچنین شرایطی ناظران معتقدند زمان برای تصمیم‎گیری واشنگتن برای لغو مؤثر تحریم‎ها فرا رسیده‎است، چراکه تنها در این صورت است که مسیر بازگشت آمریکا به برجام هموار خواهد شد. مقام‌های ارشد جمهوری‎اسلامی از زمان آغاز دور جدید گفت‎وگوها با هدف احیای توافق هسته‎ای سال2015 بارها تأکید کرده‎اند درصورتی که آمریکا به تعهدات برجامی خود عمل کند، ایران نیز برنامه صلح‎آمیز هسته‎ای خود را در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک پیش خواهد برد.با وجود این، اما به‎نظر می‎رسد فضاسازی‎های واشنگتن همچنان ادامه دارد و طرف آمریکایی تلاش می‌کند با بازی رسانه‎ای، مذاکرات را به مسیر دلخواه خود هدایت کند. به همین دلیل هم بود که یک سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا در آستانه آغاز مذاکرات رفع تحریم‌ها در قطر، بار دیگر تلاش کرد مسئولیت را از واشنگتن سلب کند و سرنوشت گفت‌وگوها را به تصمیم‌گیری ایران گره بزند و گفت :«ما آماده‌‌ایم به سرعت توافقی را که در وین برای بازگشت دوجانبه به اجرای کامل برجام برسر آن مذاکره کرده به سرانجام رسانده و اجرا کنیم، اما برای این هدف، لازم است که ایران تصمیم بگیرد مطالبات اضافی‌اش را که فراتر از برجام هستند، کنار بگذارد.»

• نگرانی صهیونیست‎ها از ادامه مذاکرات

افزایش امیدواری‎ها به گره‎گشایی از مذاکرات احیای توافق هسته‎ای، نگرانی‎ رژیم صهیونیستی را به‎همراه داشته‎است. براین اساس هم بود که مقام‎های این رژیم از اظهارات مسئول سیاست‎خارجی اتحادیه اروپا در تهران درباره احتمال آغاز مذکرات با ایران در روزهای آینده ابراز نگرانی کردند.

کانال ۱۲تلویزیون رژیم صهیونیستی بعد از اظهارات جوزف بورل درباره احتمال ازسرگیری مذاکرات گفت که تل‌آویو درباره احتمال آغاز مجدد مذاکرات مربوط به توافق هسته‌ای با ایران نگران است. یک مقام امنیتی رژیم صهیونیستی به این شبکه تلویزیونی گفته‎است که «توافق فعلی اگر امضاء شود، برای اسرائیل بسیار بد است.» وی اضافه کرده‎است که «این توافق 5/2ساله است و به ایران اجازه خواهد داد با به‎دست آوردن منافع اقتصادی، توانمندی‌های نظامی‌اش در خاورمیانه را ارتقاء دهد.»