همه چیز برای یک بازی اقتصادی خوب مهیاست!

ثبات اقتصادی مقدمه‌ای ضروری برای رسیدن به رشد اقتصادی کشور است. چرا که در صورت نبود ثبات اقتصادی، مردم و خصوصاً فعالان اقتصادی در یک فضای نااطمینانی و بلاتکلیفی قرار می‌گیرند و نمی‌توانند برای بلندمدت برنامه‌ریزی کنند. در چنین شرایطی فعالان اقتصادی ترجیح می‌دهند صبر کنند و انتظار زمانی را بکشند که بازار، قابل پیش‌بینی باشد؛ صبر و انتظاری مهلک برای بخش خصوصی که رشد اقتصادی را در گرداب خود غرق خواهد کرد. از این رو، امنیت و ثبات اقتصادی همواره یکی از دغدغه‌های جدی رهبر معظم انقلاب حضرت آیت ا... خامنه‌ای (مد ظله العالی) بوده و بخشی از مطالبات اقتصادی ایشان از مسئولین اجرایی را شکل داده است. به همین خاطر ایشان در دیدار اخیرشان با هیئت دولت، بر ضرورت ترسیم نقشه‌ی راه اقتصاد باثبات تاکید کردند. این نقشه‌ی راه را می‌توان نسخه‌ی جزئی و عملیاتی اقتصاد مقاومتی دانست. بدیهی است که رهبر معظم انقلاب، از دولت محترم تدوین سیاست‌ها و کلیات را نمی‌خواهند؛ چرا که با وجود سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، نیازی به تدوین سیاست‌های کلی مجدد نیست. همچنین تدوین سیاست‌های جزئی و عملیاتی مغایر با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نیز قطعاً مدنظر نبوده؛ چرا که اساساً تدوین برنامه‌ی جزئی مغایر با سیاست‌های کلی نه تنها حکیمانه نیست، بلکه خلاف قانون نیز هست و لذا چنین برنامه‌ای نمی‌تواند مطلوب رهبر فرزانه‌ی انقلاب باشد. از استدلال‌های فوق و البته بررسی وضعیت اقتصادی موجود درمی‌یابیم که برنامه‌ی جزئی مدون بر اساس سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی وجود ندارد و کشور در شرایط فعلی که بیش از هر زمان به برنامه احتیاج دارد، با بی‌برنامگی اقتصادی مواجه است و بدیهی است که در چنین شرایطی حتی تکانه‌های کوچک اقتصادی می‌توانند انتظارات را تحت تاثیر قرار داده، بازار‌ها را متلاطم و فضای نا اطمینانی در فعالین اقتصادی را تقویت کنند؛ لذا اولین اقدام برای بازگرداندن ثبات به اقتصاد، نفسِ داشتنِ برنامه‌ی عملیاتی مشخص و مدون است. البته اگر این برنامه، واجد مولفه‌های ثبات‌آفرین باشد قطعاً تاثیرش دوچندان است. اما مولفه‌های نقشه‌ی راه اقتصاد با ثبات در اقتصاد ایران، چه باید باشند؟! قطعاً یکی از این مولفه‌ها تغییر دیپلماسی نفتی است. مهم‌ترین عامل بی‌ثباتی اقتصاد ایران وابستگی به نفت است. اتکای بودجه‌ی کشور به نفت باعث شده دشمن با تحریم صادرات نفت ایران یا تحریم بانکی برای عدم دسترسی ایران به عواید ارزی حاصل از فروش نفت، به راحتی بتواند شاخص‌های کلیدی اقتصاد کلان را تحت تاثیر قرار دهد. در چنین شرایطی، نقطه‌ی کانونی تمرکز دستگاه دیپلماسی کشور «التماس برای فروش نفت» است. در حالی که اقتصاد نفتی، کمتر برای عامه‌ی مردم درآمد و اشتغال ایجاد می‌کند و بیش‌تر به وابستگی و اقتصاد رانتی دامن می‌زند. اگر تمرکز دستگاه دیپلماسی بر انعقاد پیمان‌های تجاری و همچنین پیمان‌های پولی دو جانبه باشد، قطعاً به ثبات اقتصادی بیش‌تر کمک خواهد کرد و میزان مقاومت و تحریم‌ناپذیری ایران را افزایش خواهد داد. پس از مسئله‌ی وابستگی به نفت، وجود یک سیاست روشن برای نرخ ارز نیز موثر است. اگر چه نگارنده به طور کلی معتقد است یکسان‌سازی نرخ ارز به اقتصاد مقاومتی کمک می‌کند، اما در شرایط فعلی حداقل تا تعیین تکلیف تحریم‌های جدید امریکا و بررسی میزان تاثیر آن‌ها به نظر می‌رسد سیاست تعیین نرخ ارز دولتی، ضروری است. حال که ضرورت چنین اقتضا می‌کند، لازم است نظارت بسیار دقیقی باشد تا مانند آنچه در ماه‌های اخیر رخ داد، دیگر شاهد توزیع رانت ارزی بین نورچشمی‌ها نباشیم. همین حالا هم مردم منتظر برخورد جدی و بی‌ملاحظه با همه‌ی رانت‌خواری‌های اخیر هستند. علاوه بر این، تحکیم روابط ارزی با روسیه نیز در شرایط فعلی از اهمیتی ویژه برخوردار است. چرا که پژوهش‌گران معتقدند نظام ارزی روسیه به دلیل پیچیدگی و در هم تنیدگی اقتصادی و داشتنِ یک پیام‌رسان مالی پیشتاز جایگزین سوئیفت، تقریباً تحریم‌ناپذیر است و بر خلاف اروپایی‌ها که بسیار به سوئیفت وابسته‌اند، نظام ارزی روسیه در شرایط حساس تحریم‌های امریکا می‌تواند نیاز ارزی ما را تامین کند. وابستگی اروپایی‌ها به امریکا به گونه‌ای است که نمی‌توان امید چندانی به بسته‌ی اروپایی داشت؛ لذا معطل این بسته ماندن، در شرایطی که فرصت زیادی باقی نیست، معقول نیست. راه‌کار‌هایی که ذکر شد و البته شفافیت در اعلام برنامه‌ها به فعالان اقتصادی و مردم مواردی است که روی زمین مانده‌اند و بی‌ثباتی اقتصادی و بلاتکلیفی گسترده بین فعالین اقتصادی و مردم را رقم زده‌اند. عناصر دانشگاهی دست به کار شده‌اند و پیشنهادات عملی بسیار خوبی به مسئولین اجرایی ارائه داده‌اند؛ لذا بی‌برنامگی و عدم تلاش هدفمند پذیرفتنی نیست؛ مردم مانند آن‌چه از تیم‌ملی کشورمان در جام جهانی شاهد بودیم، از تیم ملی اقتصادی و اجرایی نیز «بازی خوب» انتظار دارند.