تاثیرات منطقه ای مذاکرات ایران و عربستان

پایگاه رهنما:

جمهوری اسلامی ایران نیز براساس رویکرد همگرایی منطقه‌ای و وحدت در میان کشورهای اسلامی و دوری از هرگونه تفرقه و تنش در سطح منطقه‌ای به دنبال تنش‌زدایی با عربستان سعودی است؛ زیرا ایجاد هرگونه تنش در روابط ایران و عربستان بیش از همه ، به سود برخی بازیگران همچون رژیم صهیونیستی خواهد بود و تبعات آن گریبان کشورهای اسلامی و منطقه را خواهد گرفت.

بر این اساس، روند مذاکراتی ایران و عربستان از سال ۲۰۲۱ و با میانجی‌گری عراق صورت گرفت و تاکنون پیشرفت‌هایی نیز در این گفتگوها صورت گرفته است. با انجام دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان، بسیاری به این سطح از روابط خوش‌بین هستند و امیدوارند که سطح تعاملات سیاسی بین دو کشور به سطوح بالاتری گسترش پیدا کند. مهمترین موضوعاتی که تاکنون میان نمایندگان دو کشور بر روی آن بحث صورت گرفته است، موارد ذیل است:

۱- جنگ یمن

تمرکز اصلی طرف عربستانی، سوق دادن مذاکرات به سمت موضوع یمن و تمرکز دادن مذاکرات به این بحث است.  برای عربستان و هم پیمانان آن مبرهن است که پیروز جنگ یمن نخواهند بود و باید به راهبرد دیگری متوسل شوند. در این میان، گزاره‎‌های مختلفی از تشدید حملات تا آتش بس و توافق سیاسی مطرح شد. باتوجه به شرایط عربستان آن چیزی که مورد پذیرش سعودی‌ها واقع شد، ابتدا استفاده از شرایط آتش بس برای کاهش ضربه‌پذیری و سپس استفاده از ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک به جای ابزارهای نظامی بود؛ زیرا ابزار نظامی در طول هشت سال گذشته کارآیی خود را ازدست داده و دستاورد خاصی برای ائتلاف سعودی در پی نداشته است.

۲- ارتقای سطوح در روابط سیاسی

در طول مذاکراتی که در پنج دور بین ایران و عربستان صورت گرفته، مسئول ارشدی از دو کشور حضور نداشته است. عراق نیز که به عنوان میانجی در این مذاکرات ایفای نقش می‌کند، خواستار ارتقای سطح سیاسی مذاکره کنندگان بوده است. باتوجه به مذاکرات صورت گرفته این احتمال وجود دارد که در مراحل بعدی شاهد ارتقای روابط به سطح معاونین وزرای خارجه دو کشور باشیم. البته این روندها یک سلسله پیوستگی‌ها دارد که باتوجه به مستقرشدن هیئت نمایندگی ایران در جده، این احتمال وجود دارد که ابتدا در سطح کنسولگری و سپس در سطح سفارت‌خانه شاهد تعمیق روابط دو کشور باشیم.

۳- حادثه منا و حج

عربستان سعودی نه مسئولیت این حادثه را برعهده گرفته و نه حاضر به عذرخواهی در رابطه با آن است. سعودی‌ها معتقدند که این یک حادثه طبیعی بوده و ریاض هیچ نقشی در آن نداشته است. در رابطه با مراسم حج، مهمترین مسائل باتوجه به نزدیک بودن به موسم حج، بحث حج امسال و احتمالاً افزایش سهمیه ایران بوده است.

• تأثیرات منطقه ای برقراری روابط ایران و عربستان

بسیاری بر این اعتقادند که روند مذاکراتی ایران و عربستان در کاهش تنش‌های منطقه‌ای و عدم گسیل عربستان به سمت رژیم صهیونیستی مؤثر است. در بحث کاهش تنش‌ها این گزاره درست است؛ زیرا همسویی عربستان و ایران در موضوعات منطقه‌ای منجر به تضعیف سطح بازیگری سایر بازیگران همچون رژیم صهیونیستی خواهد شد، اما در بحث ایجاد رابطه میان عربستان و رژیم صهیونیستی این اعتقاد وجود دارد که عربستان به دو دلیل احتمالاً به سمت آشکارسازی روابط با این رژیم نخواهد رفت:

۱. در صورت رفتن به سمت آشکارسازی روابط با رژیم صهیونیستی، عربستان دیگر نمی‌تواند داعیه رهبری جهان اسلام را داشته باشد.

۲. بسیاری معتقدند که جرقه بحران داخلی در عربستان رابطه با رژیم صهیونیستی است؛ زیرا از یک سو مردم این کشور مخالف چنین اقدامی هستند و از سوی دیگر این قضیه شرایط را برای شاهزاده‌های مخالف بن سلمان در جهت ایجاد یک بحران فراگیر فراهم می‌سازد. در نتیجه، عربستان نهایتاً در سطح فعلی و به صورت پنهان روابط خود با رژیم صهیونیستی را حفظ خواهد کرد.

• آینده مذاکرات بین ایران با دولت سعودی

همگرایی ایران و عربستان و کاهش تنش بین دو کشور منجر به افزایش ضریب امنیتی در منطقه، همگرایی بیشتر در رابطه با مسائل منطقه‌ای و همکاری‌های گسترده در سطوح مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی خواهد شد. به همین منظور برخی از بازیگران همچون رژیم صهیونیستی و آمریکا مخالف برقراری رابطه بین دو کشور در سطوح عالی هستند و تمام توان خود را برای واگرایی بین دو کشور به کار بسته‌اند. سفر رئیس سازمان سیا به عربستان و چراغ سبز وی برای ارتقای رابطه با عربستان یکی از اقداماتی است که در مقطع فعلی از سوی این بازیگران صورت گرفته است.

آنچه در این مرحله از گفت‌وگوها اهمیت دارد، شکل‌گیری فهمی مشترک از سوی طرفین نسبت به ضرورت کنار گذاشتن اختلافات منطقه‌ای و حرکت به سمت همکاری مشترک در برخی از زمینه‌ها برای حصول به نتیجه‌ای مقبول است؛ مسیری که بی‌شک در صورت ادامه برکات مثبتی برای منطقه در پی خواهد داشت، از جمله زمینه‎سازی برای پایان جنگ یمن از مهمترین آنها می‌تواند باشد.

اما علاوه بر موارد ذکر شده موضوعاتی نیز وجود دارد که کماکان سبب ناپایداری روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی خواهند شد و ایجاد ثبات در این روابط به حل شدن اختلافات در این حوزه‌ها نیز پیوند خورده است، از جمله این موارد عبارتند از:

الف -  برنامه‌ریزی راهبردی با هدف قرار دادن جمهوری اسلامی ایران و تفکر محور مقاومت در انزوا و دشمنی با آن به عنوان محوری‌ترین اصل سیاست خارجی سعودی‌ها.

ب -  تقابل عمیق سعودی ها  با شیعیان ساکن در عربستان و همچنین منطقه و رفتار خصمانه در مواجهه با آنها از جمله در سوریه، لبنان، عراق و... که با حمایت از تکفیری‌ها همراه شده است.

ج -  تمایل عربستان برای پیوند با قدرت‌های فرامنطقه‌ای از جمله آمریکا با هدف تضعیف جایگاه ایران و کشورهای منطقه از جمله سوریه ، قطر  و...

د -  موضوع رژیم صهیونیستی و نزدیکی آل سعود به این رژیم و تمایل به برقراری روابط راهبردی با تل آویو که بی‎شک از مهمترین چالش‌های موجود میان ریاض و تهران خواهد بود.