آیا اوکراین به سمت سوریه‌ای شدن پیش می‌رود؟

در سالهای اخیر بحران‌ها و منازعات بزرگ بین‌المللی درگیر پدیده مشابه و روبه‌گسترشی تحت عنوان حضور نیروهای نیابتی و شبه‌نظامیان مزدور بوده است که نمونه بارز آن را می‌توان در طول بحران‌های سوریه و لیبی و یمن مشاهده کرد. حضور این گروه‌های نیابتی به طور قابل توجهی بر پیچیده شدن وضعیت بحران‌ها تأثیرگذار بوده وحتی تسری بحران‌های منطقه‌ای را افزایش داده است. در این میان با گذشت اندک زمانی از شروع جنگ در اوکراین، فضای تبلیغاتی پیرامون جنگ به محلی برای انتشار گمانه‌زنی‌ها و خبرهای مبتنی بر انتقال شبه نظامیان از دیگر کشورها به منظور جنگیدن برای هر دو طرف معادله تبدیل شده است.

در این راستا بعد از آنکه سران اوکراین خوا ستار حمایت همه جانبه کشورهای غربی از خود شدند،اسپوتنیک از احتمال انتقال شبه نظامیانی از دیگر کشورها به اوکراین برای جنگ با روسیه خبر داد و نوشت: لهستان تنها کشوری نیست که هجوم نیروهای خارجی به منطقه جنگ زده اوکراین را تسهیل می کند. تعدادی از جنگجویان خارجی تلاش می کنند به آنچه که ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهوری اوکراین «لژیون (یگان) بین المللی» توصیف کرده ملحق شوند. به نظر می رسد جنگجویانی از کانادا، آمریکا و ژاپن از این فرصت برای جنگ به ازای آنچه که برخی از رسانه ها دریافت چک ۶۰ هزار دلاری در ماه توصیف کرده اند، استفاده کردند.

از طرف دیگر رسانه‌ها و مقامات غربی در مورد گسیل شبه نظامیان حاضر در سوریه به اوکراین در روزهای گذشته ادعاهایی را مطرح می‌کنند. برای مثال روز گذشته روزنامه وال استریت ژورنال به نقل از چهار مقام آمریکایی اعلام کرد، ارزیابی آمریکایی‌ها نشان می‌دهد که روسیه که از سال ۲۰۱۵ در داخل جنگ سوریه فعال است، طی روزهای اخیر شبه‌نظامیانی را از آنجا جذب کرده و امیدوار است که تجربه و تخصص آنها در نبرد شهری بتواند برای تصرف کی‌یف راهگشا باشد و ضربه‌ای مهلک به دولت اوکراین وارد آورد.

البته گمانه‌زنی در مورد انتقال شبه نظامیان سوری به اوکراین، محدود به روسیه نبوده است و برخی دیگر از رسانه‌ها از احتمال حضور این شبه نظامیان در کنار نیروهای اوکراینی و علیه روس‌ها خبر داده‌اند. برای مثال در فرودین ماه امسال روزنامه محلی ANHA  با انتشار گزارشی مدعی شد، سازمان امنیت ملی ترکیه فعالیت های تازه ای را برای سربازگیری در ادلب سوریه و انتقال آنها به شرق اوکراین در آینده نزدیک در دستور کار قرار داده است. افسران ترکیه به مزدورانی که به اوکراین بروند تا 4000 دلار در عملیات فعال مسلحانه و 1500 دلار در وضعیت انتظار در پشت مناطق مرزی پیشنهاد داده اند. به گفته این منابع قرار است مرحله نخست اعزام این افراد مسلح به اوکراین در آینده نزدیک انجام شود و انتظار می رود به این ترتیب دست کم 7 هزار نفر از مزدوران مستقر در سوریه توسط ترکیه به اوکراین منتقل شوند. مسئولیت این افراد گسترش و مبارزه در صورت لزوم در مرزهای اوکراین در صورت تهدید از سوی دیگر نیروهای مسلح شبه نظامی است.

در همین راستا سرویس اطلاعات خارجی روسیه (SVR RF) در 4 مارس (13 اسفند) هشدار داد که ایالات متحده و کشورهای ناتو در حال اعزام تروریست‌های داعش از سوریه به اوکراین هستند.

اعضای داعش که گفته می شود عازم اوکراین هستند، آموزش های ویژه ای را در پایگاه نظامی التنف ارتش آمریکا در سوریه گذرانده اند.

سرویس اطلاعاتی روسیه همچنین اعلام کرد که گروه‌های افراطی مشابه در سراسر غرب آسیا و شمال آفریقا جذب می‌شوند. ظاهراً ستیزه جویان از طریق لهستان وارد اوکراین خواهند شد.

 سازمان اطلاعاتی روسیه در بیانیه ای گفت: «در پایان سال 2021، ده ها تروریست داعش، از جمله شهروندانی از روسیه و کشورهای مستقل مشترک المنافع از زندان آمریکایی‌ها آزاد شدند ... این افراد به پایگاه التنف تحت کنترل آمریکا اعزام شدند و در آنجا آموزش های ویژه ای را در زمینه روش های جنگ خرابکارانه و تروریستی با تمرکز بر منطقه دونباس گذرانده اند». طرح این ادعا در شرایطی است که در آگوست سال گذشته، گزارش‌های مشابه متعددی از حشدالشعبی عراق (PMU) منتشر شد که بر اساس آن  دوربین‌های حرارتی تصاویر هلیکوپترهای نظامی آمریکا را ثبت کرده‌اند که جنگجویان داعش را به نقاط مختلف هلی‌برن می‌کنند.

با این حال به گفته ایگور کوناشنکوف سخنگوی وزارت دفاع روسیه، جنگجویان داعش تنها شبه نظامیان خارجی نیستند که برای پیوستن به نبرد علیه روسیه در اوکراین استخدام شده اند بلکه پیمانکاران نظامی خصوصی از سراسر جهان به اوکراین سرازیر شده اند.

مع الوصف پرسشی که مطرح می‌شود این است که آیا می‌توان انتظار داشت که اوکراین نیز به سرنوشتی مشابه سرنوشت بحران سوریه و جنگ لیبی تبدیل شود؟

 به طور حتم علاوه بر تلاش برای اعزام شبه‌نظامیان خارجی به عنوان نیروهای نیابتی که می‌تواند صحنه جنگ اوکراین را شببه تحولات بحران سوریه کند موضوع مشابه دیگر نوع عملکرد سیاسی و رسانه‌ای کشورهای غربی و جبهه‌گیری همزمان علیه روسیه است که بار دیگر تقابل‌های ژئوپلتیکی غرب و روسیه را در منطقه‌ای از جهان نمایان ساخته است.

تلاش برای دمیدن در آتش بحران با ارسال تسلیحات نظامی گسترده به اوکراین و همزمان اعمال تحریم‌های سنگین اقتصادی و جنگ سیاسی علیه مسکو، می‌تواند سرآغاز سوریه‌ای شدن اوکراین و طولانی شدن جنگ و بحران در این کشور باشد. به طور حتم دخالت گسترده خارجی که ناشی از قرار گرفتن سوریه در جبهه رقابت‌های قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بود و به ارسال گسترده تسلیحات و تروریست‌ها به این کشور انجامید نقش اصلی را در درگیر شدن سوریه در گرداب بحران برعهده داشت. در این بعد از قضیه همانند مسئله سوریه، آمریکا دارای پایگاه‌ها و متحدین نزدیکی در جوار مرزهای اوکراین است و این امر نقش‌آفرینی آمریکا را در بحران تسهیل خواهد کرد. در واقع در بحران سوریه وجود پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق و اردن و داشتن متحدی همانند ترکیه و عربستان سعودی و قطر و امارات و رژیم صهیونیستی در منطقه عملاً اتحادی منطقه‌ای علیه دمشق تشکیل شد.

ایجاد بحران پناهجویان وجه دیگر شباهت‌های تحولات اوکراین با سوریه است که می‌تواند در صورت طولانی شدن روند جنگ به شکل‌گیری بحران انسانی بیانجامد. این موضوع نشانه‌های عمیق شدن بحران را در آینده نمایان می‌کند.

اما با وجود شباهت‌های مذکور میان تحولات این روزهای اوکراین با زمینه‌های شکلگیری بحران در سوریه، تفاوت‌های قابل توجهی نیز میان این دو بحران به چشم می‌خورد که می‌تواند چشم‌انداز متفاوتی از تحولات اوکراین به دست دهد.

ژئوپلتیک اوکراین، عملکرد متفاوت روسیه در اوکراین و ناتوانی غرب از نقش‌آفرینی مستقیم در جنگ

در بیان دلایل کاهش احتمال سوق یافتن اوکراین به سمت تحولاتی که سوریه در یک دهه گذشته تجربه کرد، اولین مولفه به طور حتم موقعیت ژئوپلتیکی متفاوت دو کشور می‌باشد. اوکراین در جوار مرزهای روسیه قرار گرفته است و روس‌ها برخلاف بحران سوریه، که چند سال پس از آغاز بحران تصمیم به مشارکت در جنگ گرفتند، به طور گسترده برای پیشبرد عملیات نظامی برنامه‌ریزی و ارتش خود را آماده کرده و در میانه ناتوانی غربی‌ها از پشتیبانی نظامی مستقیم از ارتش اوکراین، نیروهای روسی پیشروی‌های سریعی داشته‌اند. درواقع اولاً همجواری اوکراین با روسیه محدودیت‌های نظامی و لجستیکی مسکو در جنگ اوکراین را نسبت بحران سوریه بسیار کاهش داده است و ثانیاً طی روزهای سپری شده از جنگ، غرب نشان داده است که در به چالش کشیدن عملیات نظامی روسیه بسیار ناتوان می‌باشد و این یعنی توازن قدرت نظامی در میان بازیگران بحران، که از مولفه‌های اساسی تحولات سوریه و لیبی در سالهای اغازین جنگ بود، وجود ندارد.

از طرف دیگر شدت و حدت حضور شبه نظامیان خارجی در تحولات اوکراین و سوریه به یک اندازه نیست و در حالی که جمعیت حدود 23 میلیونی سوریه در سال 2011 نصف جمعیت کنونی اوکراین با 44 میلیون نفر بوده است اما بر اساس برخی آمارها همانند گزارش گروه مشاوره امنیتی صوفان در آمریکا در سال 2015 از 86 کشور جهان شبه نظامیان جنگ سوریه مشارکت داشته و تعداد آنها بالغ بر 27هزار نفر برآورد می‌شد؛ در حالی که امارهای واقع‌بینانه عددی بسیار بیشتر از این برآورد را نشان می‌دهد به صورتی که دمشق آمار تروریست‌های خارجی حاضر در سوریه، در همین سال را حدود 90 هزار نفر برآورد کرده بود. طبق گزارش کمیته شورای امنیت سازمان ملل در ژانویه ۲۰۲۰، تنها گروه تروریستی هیئت تحریر الشام دارای حدود ۱۲ الی ۱۵ هزار نیرو است. این امارها گسترده بودن طیف تروریست‌های خارجی و در طرف مقابل نیروهای متحد دمشق  را نشان می‌دهد که طبیعتاً با آنچه امروزه در جنگ اوکراین می‌گذرد تفاوت فاحشی دارد.