کارزار اوکراین و جنگ روایت‌ها میان روسیه و غرب

پایگاه رهنما :

در دهه‌های اخیر در میانه بحران‌های بزرگ بین‌المللی این موضوع به اثبات رسیده که فراتر از میدان نبردهای نظامی رودرو، جنگ رسانه‌ای و عملیات روانی نیز به عنوان یک ابزار قدرتمند برای کسب پیروزی کاربرد دارد. در واقع، امروز دیگر نمی‌توان نتیجه یک جنگ را تنها در قالب پیروزی میدانی مورد سنجش قرار داد؛ اکنون رسانه‌ها و جنگ سایبری نیز می‌توانند در سطحی گسترده حتی نتیجه پیروزی میدانی را تعیین کنند. هر جریان یا گروهی که بتواند در زمینه رسانه‌ایی بر دیگری چیره شود، گامی مهم را در زمینه موفقیت در میدان جنگ برداشته است.

نمود بارز این امر را می‌توان هم اکنون در جریان بحران اوکراین به وضوح مود مشاهده قرار داد. از زمان صدور فرمان آغاز عملیات ویژه ارتش در اوکراین از سوی ولادیمیر پوتین در 24 نوامبر 2022 (3 اسفند 1400) یک جنگ رسانه‌ای شدیدی را در هر دو سوی جبهه شاهد بوده‌ایم. از یک سو، کشورهای غربی با رسانه‌های قدرتمند خود در صدد بازنمایی تحولات مطابق با خواست و منافع خود برآمده‌اند و از سوی دیگر، رسانه‌های روسی نیز تلاش کرده‌اند، در مقابل هجمه رسانه‌های غربی زمینه را برای ارائه تفسیر واقعی از معادلات جنگ بر اساس روایت خود مهیا کنند. با این مقدمات جنگ روایت‌ها پیرامون جنگ اوکراین را در هر دو سوی ماجرا می‌توان این‌گونه مورد تفسیر قرار داد.

تفسیر جانبدارانه رسانه‌های غربی از آغاز جنگ

اولین بُعد جنگ روایت‌ها پیرامون بحران اوکراین در ارتباط با تفسیر دوگانه و متفاوت رسانه‌های غربی و روسی از زمینه‌های آغاز درگیری‌ها است. در این زمینه رسانه‌های غربی بدون اشاره به شرایطی که موجب وقوع بحران اوکراین شد و یا تحریکات آمریکا و اتحادیه اروپا در این زمینه، در بازتاب اخبار تحولات اوکراین و روسیه تلاش کردند یک چهره مدافع حقوق بشر از غرب و آمریکا به نمایش بگذارند. در واقع، غرب پیشرو، مترقی و برحق در مقابل روسیه متجاوز، نامشروع و ظالم بازنمایی بود که از سوی رسانه‌های غربی در ارتباط با آغاز بحران اوکراین ارائه شد.

در سوی مقابل رسانه‌های روسی با بازتاب گسترده اظهارات ولادیمیر پوتین، غرب را عامل و بانی بحران معرفی می‌کردند و دائما بر نقش ناتو در گسترش بستر نفوذاش به سوی مرزهای روسیه به عنوان زمینه اصلی جنگ تاکید داشتند. در واقع، ادامه عملیات نظامی در اوکراین زمینه را برای جنگ روانی و رسانه‌ای شدید به رهبری آمریکا و به طور کلی غرب، ضد روسیه فراهم آورده است تا از این طریق بر اقدام خود در خالی کردن پشت دولت کی یف سرپوش بگذارند. این در حالی است که غربی ها پیشتر به دولت کی یف وعده داده بودند در برابر حمله روسیه از آن حمایت خواهند کرد، کشوری که هم اکنون خود را به حالت آماده باش درآورده است.

جنگ روایت‌ها پیرامون میزان تلفات و پیشروی‌ها

یکی دیگر از ابعاد جنگ روایت‌ها پیرامون بحران اوکراین در ارتباط با نوع پوشش تلفات جنگی است. در این میان رسانه‌های غربی در دائما در پی آن بوده که از یک سو حجم آواره شدن اوکراین‌ها را در قاب‌ها و آمارهای حیرات‌آور تداعی کنند. از سوی دیگر، در ارتباط با تلفات و میران پیشروی‌ها نیز غربی‌ها تلاش دارند، مقاومت اوکراینی‌ها را بزرگ و قهرمانانه توصیف کرده و تلفات روسیه را بزرگ جلوه دهند.

 در جدیدترین اعلام شده از  سوی رسانه‌های غربی، اعلام شده که بیش از یک میلیون پناهجو از اوکراین تنها در طی هفت روز از جنگ این کشور فرار کرده‌اند. حتی رسانه‌های غربی مدعی هستند که طی حمله روسیه به اوکراین، بیش از ۲ هزار غیرنظامی اوکراینی کشته شده‌اند. در زمینه ارائه آمار تلفات و پیشروی ارتش روسیه نیز دائما رسانه‌های غربی تلاش می‌کنند، اخبار سقوط شهرها، مناطق، ادرات و پایگاههای مختلف را رد قالب فرضیه بازنمایی کنند و آمار نلفات روسیه را هنگفت ارزیابی کنند. حتی «ولودیمیر زلنسکی» رئیس جمهور اوکراین با گذشت 6 روز از آغاز عملیات ویژه ارتش روسیه مدعی شده بود که  حدود ۶ هزار نظامی روسیه کشته‌ شده‌اند.

در سوی دیگر ماجرا روس‌ها قرار دارند که معتقدند، مسکو توانسته است تهدید خود را عملی کند؛ زیرا در طول پنج روز هزار و 200 هدف زیربنایی ارتش اوکراین را نابود کرده اند که می توان به بمباران فرودگاه ها، مراکز رادار و انبار مهمات ارتش اوکراین اشاره کرد. حتی آن‌ها عدم ورود به کی‌یف را در نتیجه فرمان ولادمیر پوتین ارزیابی می‌کنند تا از یک سو، زمینه تسلیم ارتش اوکراین و جلوگیری از خون‌ریزی بیشتر وجود داشته باشد و از سوی دیگر، ارتش روسیه وارد یک نبرد خیابانی نشود.

همچنین، در ارائه آمار تلفات جنگ تفاوت معناداری میان آمار بازیگران غربی و روسیه وجود دارد. در هشتمین روز جنگ در  3 مارس /  2 اسفند، وزارت دفاع روسیه از کشته شدن ۴۹۸ و مجروح شدن ۱۵۹۷ نظامی روسی خبرداد. روسیه همچنین میزان تلفات ارتش و نیرو‌های ملی اوکراین را بیش از ۲۷۸۰ کشته و حدود ۳۷۰۰ زخمی اعلام کرد. این آمار به وضوح با آن‌چه که رسانه‌های غریی و نیز دولت اوکراین ادعا می‌کند بسیار متفاوت است.

جنگ بزرگ روایت‌ها پیرامون بحران اتمی

یکی دیگر از ابعاد مهم جنگ رسانه‌ای میان اوکراین و روسیه در ارتباط با بزرگ‌نمایی غرب و روسیه در ارتباط با امکان وقوع فاجعه اتمی است. در همان روزهایی ابتدای آغاز بحران اوکراین ولادیمیر پوتین در اقدامی نمادین با صدور فرمان آماده‌باش برای ''نیروهای بازدارنده استراتژیک هسته‌ای'' روسیه، از آمادگی خود برای ورود به بحران اتمی خبر داد. بعد از صدور این فرمان و تلاش روسیه برای کنترل بر نیروگاههای اتمی، رسانه‌های غربی دائما بر این امر تاکید داشتند که احتمال تکرار سناریویی همانند چرنوبیل وحود دارد.

در همین زمینه، بدون تردید مهم‌ترین رخداد برای جنگ روایت هسته‌ای میان  غرب و روسیه در ارتباط با آتش سوزی در بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا موسوم به نیروگاه زاپروژیا در دیروز- جمعه- بود. در این زمینه،  رسانه‌های غربی  تلاش کردند این حمله را به نیروهای روسیه منتصب کنند. از نگاه آن‌ها در نتیجه گلوله باران نیروگاه زاپروژیا از سوی نیروهای روسیه، این نیروگاه دچار آتش سوزی شده است.  

حتی پیش از این ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین گفت که نیروگاه زاپروژیا دارای ۶ رآکتور هسته‌ای است که اگر یکی از آنها در اثر آتش سوزی در ساختمان اداری آن منفجر شود، فاجعه بزرگی خواهد بود. رئیس جمهور اوکراین افزود: ما خواهان حفاظت از نیروگاه زاپروژیا در برابر خطرات بمباران روسیه بودیم و خواهان اجازه تخلیه هزاران شهروند از منطقه محل نیروگاه زاپروژیا هستیم.

اما بر خلاف تبلیعات گسترده غربی‌ها در ارتباط با آتش‌سوزی در نیروگاه زاپروژیا، وزارت دفاع روسیه حمله به نیروگاه زاپروژیای اوکراین را کار خرابکاران اوکراینی دانسته و آن را "یک تحریک هولناک" خوانده است. به گزارش پایگاه الجزیره، ایگور کوناشنکوف، سخنگوی وزارت دفاع روسیه گفت که این تاسیسات هسته به طور عادی کار می کند و مدعی شد که این منطقه از روز دوشنبه تحت کنترل روسیه بوده است.

فرار یا ماندن زلنسکی؛ بحرانی از روایت‌های دوگانه

یکی دیگر از ابعاد جنگ رسانه‌ای اخیر میان اوکراین و روسیه در ارتباط با طرح ادعاهای دوگانه و متفاوت در ارتباط با فراریا باقی ماندن ولودیمیر زلنسکی از کی‌یف است. اولین نمود این بُعد از جنگ روایت‌ها را ویاچسلاو ولودین، رئیس دومای روسیه در سومین روز جنگ در 26 فوریه /5 اسفند با طرح ادعای فرار ولودیمیر زلنسکی از کی‌یف و رفتن او  به شهر لویو در غرب اوکراین کلید زد. زلنسکی در واکنش به این خبر مدعی شد که به هیچ کجا فرار نکرده است و در کی یف بسر می برد. وی برای اثبات اینکه در کی یف بسر می برد فیلمی از دفتر خود در کی یف را پخش کرد که در آن آندره یرماک دستیار وی نیز دیده می شود.

اما ویچسلاو والودین رئیس مجلس دومای روسیه بعد زا چند روز مجددا این ادعا را مطرح کرد. او در 4 مارس / 13 اسفند مجددا ادعا کرد که ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهوری اوکراین بطور مخفیانه کشورش را ترک کرد و به لهستان رفته است.  حتی دیروز –جمعه- (4 مارس/ 13 اسفند) ایلیا کیوا، نماینده پارلمان اوکراین گفته بود: به تازگی مطمئن شدم که ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین و فرمانده کل نیروهای مسلح اوکراین از مرز اوکراین و لهستان عبور کرده و اکنون به سلامت در سفارت آمریکا در آنجا است.

اما انتشار این خبر که در نوع خود می‌تواند در جنگ رسانه‌ای تاثیری بسیار عمیق داشته باشد، با واکنش ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین نیز همراه شد. او با رد این ادعا در یک کلیپ ویدئویی که در صفحات اجتماعی خود منتشر کرد، گفت: هر دو روز یک بار اطلاعات جدیدی مبنی بر فرار من از از کی‌یف و اوکراین، وجود دارد. من تا کنون اینجا هستم و رئیس دفتر من هم اینجاست. هیچکس فرار نکرده است.