چرا اردن دیگر تنور داغ پختن سیاست‌های عربستان نیست؟

چرخ به گل نشسته اقتصاد و بی‌اعتنایی محور خلیجی

اردن سالهاست که با یک سه ضلعی خطر اقتصادی یعنی فقر ، بیکاری و تورم دست و پنجه نرم می‌کند. اقتصاد اردن که به شدت به کمک‌های خارجی وابسته است با کاهش این کمک‌ها و بحران‌های اقتصادی جهانی و کاهش قیمت نفت به مرور به سمت وخامت پیش رفت. این کشور تقریبا هیچ منابع طبیعی ندارد. هم‌زمان جنگ و ترور در کشورهای همجوار دولت را مجبور ساخته بخش بزرگی از بودجه کشور را صرف هزینه‌های امنیتی و نظامی کند. از سوی دیگر بخش دولتی، دیگر قادر به جذب نیروی کار نیست. سالانه حدود ۶۰۰هزار نفر فارغ‌التحصیل به بازار کار سرازیر می‌شوند. این وضعیت با شیوع کرونا بدتر نیز شد و میانگین بیکاری در اردن در سایه پیامدهای سنگین اپیدمی کرونا به سطح بی‌سابقه 24 درصد رسیده است به طوری که شیوع این ویروس منجر به بیکاری نیروهای کار اردنی شاغل در کشورهای خارجی به ویژه شورای همکاری شده است. این وضعیت بر بحرانی شدن اوضاع سیاسی نیز تأثیرگذار بوده است به صورتی که عمر کابینه ها این کشور به ندرت به یکسال می‌رسد.

مع الوصف نیازمندی شدید اردن به کمک‌های مالی خارجی و وعده صندوق بین المللی پول و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز یا با درخواست اجرای سیاست های ریاضتی که خطر اعتراضات عمومی را در پی دارد کنار گذاشته شده است و یا از سوی وعده دهندگان عملی نشده است. در خرداد سال 1397 پس از نشست بررسی وضعیت اقتصادی اردن در شهر مکه عربستان، کویت و امارات در بیانیه‌ای مشترک با عربستان اعلام کردند ۳ کشور کمک های اقتصادی به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار در اختیار اردن قرار خواهند داد که با خلف وعده این کشورها مواجه شد.

بر این اساس امان که شرایط دشوار اقتصادی را پشت سر می‌گذارد اولاً برای حل بخشی از بحران به بازگشت پناهندگان سوری به کشورشان از طریق تسریع در حل بحران سوریه امیدوار است. جایی که کشورهای غربی و برخی از دول عربی همچنان بر طبل بحران آفرینی در سوریه می‌دمند. از بعدی دیگر اردن به دنبال آن است که به بازگشایی مسیرهای ترانزیتی به سوریه و عراق مجدداً تجارت با این کشورها را از سر گیرد و بتواند به درآمدزایی و ایجاد اشتغال از این طریق بپردازد. پادشاه اردن اخیرا نشست سه جانبه ای را در عراق همراه با عبدالفتاح السیسی و مصطفی الکاظمی روسای جمهور مصر و عراق برگزار کرد که بخش اعظم این نشست به موضوعات همکاری اقتصادی اختصاص داشت.

مسئله فلسطین و خنجر از پشت دوستان

بدون تردید مسئله تحولات فلسطین و تعارض دیدگاه‌ها و سیاست‌های اردن با کشورهای حامی عادی سازی روابط با صهیونیست‌ها بر اساس طرح معامله قرن و گذار از طرح صلح عربی و توافق اسلو، از مهمترین دلایل بروز برخی تغییر رویه ها در سیاست خارجی امان نسبت به روابط با محور مقاومت و متحدان سنتی این کشور در خلیج فارس بوده است. اردن که بخش بیشتر جمعیت این کشور را آوارگان فلسطینی تشکیل می‌دهند، همواره به دنبال راهی برای بازگشت آوارگان فلسطینی بوده است و اگرچه خود از پیشروان عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی می‌باشد اما پس از اعلام طرح معامله قرن از سوی دولت وقت آمریکا به شدت با آن مخالفت کرد زیرا این طرح مسئله آوارگان فلسطینی را به فراموشی می‌سپرد و خواهان سپردن بخشی از اردن به شبه دولت اعطایی به فلسطینیان بود. از طرف دیگر مسئله عادی سازی روابط با صهیونیست‌ها، که توسط امارات و بحرین کلید خورد، عملاً به کاهش نقش‌آفرینی اردن در تحولات فلسطین منجر می‌شد و جایگاه این کشور را در سیاست منطقه ای غرب تنزل می‌بخشید که در تعارض با منافع اردن قرار می‌گرفت. از این رو می‌توان گفت اردن مسئله عادی سازی با گذار از طرح صلح عربی را به عنوان خنجر از پشت متحدان عرب خلیج فارس در نظر گرفته و برای اعلام نارضایتی خود سیاست نزدیکی به مخالفان جدی سازش در مسئله فلسطین، یعنی محور مقاومت، را در پیش گرفته است.

خشم ملک عبدالله از نارو بن سلمان

سومین موضوعی که می‌توان از آن به عنوان سرچشمه‌های اعمال تغییرات در سیاست خارجی اردن یاد کرد به طور حتم خشم ملک عبدالله از طرح توطئه کودتا می‌باشد که در ماه آوریل (فرودین) سال جاری از سوی حکومت اعلام شد و عوامل آن دستگیر شدند. در طراحی این کودتا مظنونان اصلی رژیم صهیونیستی به همراه عربستان و امارات بودند. دادگاهی کردن باسم عوض الله، رئیس سابق دفتر سلطنتی و فرستاده سابق اردن در عربستان به عنوان یکی از متهمان طراحی و اجرای کودتا و همچنین بی‌توجهی پادشاه اردن به ابتکارعمل‌های عربستان که از زمان کشف حادثه ارائه گردید به خوبی نشان داد که ملک عبدالله نسبت به توطئه چینی محمد بن سلمان بسیار خشمگین است.

بدون تردید مسئله تحولات فلسطین و تعارض دیدگاه‌ها و سیاست‌های اردن با کشورهای حامی عادی سازی روابط با صهیونیست‌ها بر اساس طرح معامله قرن و گذار از طرح صلح عربی و توافق اسلو، از مهمترین دلایل بروز برخی تغییر رویه ها در سیاست خارجی امان نسبت به روابط با محور مقاومت و متحدان سنتی این کشور در خلیج فارس بوده است