فلسطین‌فروشی اردوغان در تنش‌زدایی با محور عربی- صهیونیستی

کشیده شدن پای تقابل سیاسی و ایدئولوژیکی میان دو قطب محور اخوانی و محور سعودی- اماراتی به عرصه رقابت‌های ژئوپلتیکی در منطقه در یک دهه اخیر از شاخصه‌های مهم نظام در حال گذار نظم منطقه‌ای غرب آسیا بوده است. در این میان اگرچه فضای روابط تخاصم‌آمیز میان این دو قطب پس از شکل‌گیری مصالحه در شورای همکاری و همچنین آب شدن یخ روابط ترکیه و عربستان پس از نشست جی 20 به میزبانی ریاض، در ظاهر به سمت آتش بس سیاسی پیش رفته است اما بررسی عملکرد دولت‌های عربستان و امارات در مورد تنظیم روابط با اخوانی‌ها نشان می‌دهد که همچنان تقابل با اخوان المسلمین همانندی آتشی زیر خاکستر کاملاً فعالانه دنبال می‌شود.

در همین راستا حماس به عنوان یک گروه اخوانی در تحولات فلسطین بارها این واقعیت را گوشزد کرده است که عربستان سعودی نه تنها هیچگونه تسامحی برای آزاد کردن اشخاص زندانی وابسته به این گروه در خاک عربستان نداشته است بلکه فشارها بر اعضا این گروه را افزایش نیز داده است. روز گذشته حازم قاسم سخنگوی حماس تأیید کرد فاش کرد: «فلسطینی‌های بازداشت شده در عربستان در شرایط سخت و دشواری به سر می‌برند و گزارش‌های نگران‌کننده‌ای از شرایط جسمانی آنها وجود دارند».

از طرف دیگر با وجود بهبود روابط با ترکیه وعقب‌نشینی محسوس آنکارا در پرونده قتل جمال خاشقچی پس از افشای گزارش محرمانه سازمان سیا توسط کاخ سفید که بر نقش مستقیم محمد بن سلمان درصدور دستور این جنایت تأکید می‌کرد، اما ریاض برخلاف انتظارات چهره‌های برجسته اخوانی مانند سلمان العوده را، که با احتمال صدور حکم اعدام در زندان به سر می‌برد آزاد نکرد و فرزندش در هفته جاری در مورد آخرین وضعیت این زندانی عقیدتی و روند دادگاه او گفت: «دولت عربستان در حال آماده سازی مطالب رسانه‌ای علیه پدرم است تا هرگونه حکم غیرمنصفانه و ناعادلانه علیه وی را توجیه کند».

مصالحه ناموزون؛ اردوغان در تگنای داخلی و خارجی

بی‌تردید یکی از علل اصلی بی‌اعتنایی آشکار محور سعودی- اماراتی به کاههش سطح فشار بر گروه‌های اخوانی‌ پس از تنش‌زدایی با ترکیه به عنوان رهبر جریان اخوانی در منطقه و جهان عرب، توجه به تنگناهای داخلی و خارجی پیش روی اردوغان می‌باشد که قدرت چانه‌زنی آنکارا برای بهره‌گیری از رویکرد تنش‌زدایی را به حداقل رسانیده است.

بحران اقتصادی سالهای اخیر ترکیه که با شیوع ویروس کرونا تشدید نیز شد و ضربه سختی بر جایگاه و محبوبیت حزب عدالت و توسعه در افکار عمومی داخلی ترکیه وارد کرد، همراه با روند رو به گسترش اتحاد کشورهای رقیب در عرصه رقابت‌های ژئوپلتیکی در مناطق مختلف پس از امضای توافقات عادی سازی روابط میان دول خلیج فارس با رژیم صهیونیستی و همچنین روی کار آمدن دولت بایدن و نزدیکی اروپا و آمریکا علیه آنکارا، موجب شده تا چرخش و به عبارتی نرمش ترکیه در سیاست خارجی برای بهبود روابط با محور عربی سعودی- اماراتی از موضع ضعف برداشت شود.

نمود این واقعیت را می‌توان در شروط تعیین شده توسط امارات و رژیم صهیونیستی برای پذیرش درخواست تنش‌زدایی ترکیه مشاهده کرد. در اوایل سال جاری میلادی روزنامه صهیونیستی «یدیعوت آحارونوت» نوشت، رژیم صهیونیستی برای بازگشت روابط با ترکیه شروط زیادی گذاشته که بارزترین آنها تعهد آنکارا به بستن دفتر حماس در استانبول و متوقف کردن فعالیت اسرای آزاد شده مرتبط با گردان‌های «القسام» شاخه نظامی حماس است.

ترکیه از شکل‌گیری اتحاد صهیونیستی- عربی پس از توافق عادی سازی به عنوان یک تهدید برای موقعیت منطقه‌ای خود به شدت احساس تهدید کرده و به دنبال خنثی کردن این تهدید برآمده است. موضوعی که منجر شده تا آنکارا چشم بر فشارهای روزافزون عربستان بر اخوانی‌ها در داخل ببندد و از تلاش برای بهره‌گیری از فضای تنش زدایی به نفع رهبران و پیروان جریانات اخوانی ناکام باشد.

فلسطین اهرم بازی اردوغان

با وجود تلاش‌های دو دهه‌ای آنکارا برای بازیافتن جایگاه تاریخی ترکیه در جهان اسلام و در نتیجه در کانون توجه قرار گرفتن موضوع فلسطین به عنوان مهمترین مسئله جهان اسلام در این دوران، اما عملکرد ترکیه اردوغانی در مورد مسئله فلسطین به روشنی ثابت کرده است که نگاه رهبران اسلام گرای ترکیه به فلسطین بیشتر در چهارچوب رقابت‌های ژئوپلتیکی و به عنوان اهرم پیشبرد منافع سیاست خارجی قابل خوانش است و نه موضوعی ایدئولوژیکی فارغ از دیدگاه اقتصادی سود و زیان.

بر این اساس ترکیه حتی در اوج تنش های سیاسی با رژیم صهیونیستی اما روابط اقتصادی خود با این رژیم را حفظ و گسترش داده است و حتی پس از چرخش اخیر خود در سیاست خارجی انتقادات گذشته نسبت به مسأله توافق عادی سازی و تلاش صهیونیست‌ها برای تصرف شهرک‌های صهیونیست‌نشین در کرانه باختری را به شدت کاهش داده است. موضوعی که می‌تواند حتی به محدود کردن فعالیت دفتر منطقه‌ای گروه حماس در استانبول و یا بستن آن نیز منجر شود. در واقع پشت کردن آنکارا به حماس به عنوان مهمترین جریان فلسطینی مخالف توافقات عادی‌سازی امری گریزناپذیر در روند تنش‌زدایی آنکارا با محور عربی- صهیونیستی تبدیل شده است.