تجارت ایران و سوریه؛ گامی به پیش!

صادرات کالا‌های فناورانه و غیرنفتی از مهم‌ترین ارکان رشد پایدار اقتصادی یک کشور هستند. در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی هم بر درون‌زا و برون‌گرا بودن اقتصاد کشور تاکید شده است که به همین معناست. یعنی باید زبان دنیا را بلد باشیم و بتوانیم تولیدات ملی با ارزش افزوده‌ی بالای خود را صادر کرده و از طریق تصاحب بازار‌های منطقه‌ای و بین‌المللی رشد کنیم. از این منظر، کشور‌های غربی که خودشان تولیدکننده‌ی محصولات با کیفیت و فناورانه هستند، نمی‌توانند به پیشرفت کشور ما کمک کنند. چون آن‌ها ما را به چشم فروشنده‌ی مواد اولیه و واسطه و خیردار کالا‌های با تکنولوژی بالا و با کیفیت می‌بینند. طبیعتاً این معادله به نفع آن‌هاست، نه ما؛ بنابراین اگر بلد بودن زبان دنیا، یعنی بلد بودن زبان غربی‌ها، این مسئله نمی‌تواند به آن‌صورت کمکی به رشد پایدار اقتصاد ما باشد. البته در کوتاه‌مدت و با خام‌فروشی و صادرات بیشتر نفت، شاید مقداری رونق ظاهری اقتصادی ببینیم که آن هم در میان‌مدت و بلندمدت به دلیل تقویت واردات کالا‌های مصرفی از خارج، به تعطیلی کارخانه‌ها و بیکاری کارگران در داخل می‌انجامد.

• فرصت سوریه
با مقدمه‌ای که ذکر شد، کشور‌های منطقه باید مهم‌ترین نقطه‌ی توجه ما در دیپلماسی اقتصادی باشند. به همین خاطر است که محتشمی‌پور –قائم‌مقام بورس کالای ایران- عراق و افغانستان را بهترین مقاصد کالا‌های فناورانه‌ی ایرانی می‌داند. طبیعتاً کشور سوریه نیز برای اقتصاد ما می‌تواند مهم باشد؛ چون ارتباط استراتژیک ایران و سوریه تحت تاثیر تحریم‌ها قرار نخواهد گرفت. با این وجود مشاهده می‌شود که صادرات غیرنفتی ما به سوریه یا صادرات ما به عراق اصلاً قابل مقایسه نیست. البته یک دلیل مهم آن می‌تواند داشتن مرز زمینی گسترده با عراق باشد. ما حدود ۱۴ گذرگاه مرزی در مرز ایران و عراق داریم و این میزان بسیار قابل توجه است. اتفاقاً همین روز‌های اخیر هم که به دلیل شیوع کرونای انگلیسی در عراق، چند گذرگاه مرزی ما بسته شد، با این وجود گذرگاه‌های تجاری همچنان باز هستند. این در حالی است که پروژه‌ی ایجاد راه زمینی از ایران تا سوریه هنوز روی زمین مانده است. بسیاری از واردکنندگان سوری، معتقدند با وجود چنین راهی به ایران واردات از کشورمان می‌تواند برایشان بسیار به‌صرفه‌تر باشد. سوریه یک فرصت است که باید از آن استفاده کرد.

• بندرعباس-لاذقیه
علاوه بر مسیر زمینی که باید روی آن سرمایه‌گذاری کرد، یکی از اخبار خوب هفته‌های گذشته برقراری ارتباط مستمر تجاری از طریق دریا با سوریه بود. کاپیتان حسومی –مدیرعامل شرکت حمل فله- چندی پیش از راه اندازی خط منظم کشتیرانی از بندرعباس به بندر لاذقیه سوریه خبر داد. آن‌طور که در خبر‌ها ذکر شد، بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، خط کشتیرانی ویژه حمل محصولات صادراتی از ۲۰ اسفند ماه آغاز به کار می‌کند و محصولات صادراتی توسط کشتی‌های ناوگان شرکت حمل فله، به صورت منظم و ماهی یک بار از ایران به سوریه توسط کشتی‌های چند منظوره که قابلیت حمل محمولات فله، کالای عمومی و کانتینر به طور مجزا یا ترکیبی دارند، حمل خواهد شد. طبق اعلام مسئولان، اگر صادرکنندگان ایرانی تمایل نشان دهند، این مسیر می‌تواند ماهی ۲ بار طی شود. خبر این اقدام مثبت، کورسوی امیدی بود که نشان داد میل به تحول در روابط اقتصادی ایران و سوریه وجود دارد. البته همان‌طور که مشاهده می‌شود، کافی نیست. لازم است رایزنان اقتصادی و تیم‌هایی در سوریه مستقر شوند و کارشان راهنمایی صادرکنندگان ایرانی باشد. در غیر این صورت، ممکن است از همین خط دریایی هم استقبال کافی صورت نگیرد.

• هوشمندی رقیب
جالب آنکه پیش‌تر کشور سوریه به ایران پیشنهاد داد تا ایران به طور مشترک با این کشور، مدیریت بندر لاذقیه را برعهده گیرد. متاسفانه با نگاه‌های کوتاه‌مدت و بی‌تدبیری‌ها، آن روز این پیشنهاد کنار گذاشته شد و باعث شد فرصتی بسیار مهم از دست برود. متاسفانه نگاه ما به کشور‌های همسایه، به جای آنکه اقتصادی باشد، سیاسی است. به همین خاطر است که به جای انتخاب تیم‌های اقتصادی برای سفارت‌خانه‌ها و حتی تعیین سفیران با رویکرد‌های اقتصادی، چندی پیش حتی چند رایزن محدود اقتصادی که در کشور‌های دیگر داشتیم را نیز به کشور بازگرداندیم. در مقابل کشوری مانند ترکیه، مبنای تعاملات منطقه‌ای خود را اقتصادی طراحی کرده است و ارتباطات اقتصادی‌اش را مدام رصد و پایش می‌کند. همین هدفمندی اقتصادی باعث شده است که کشور ترکیه به رغم حمایت‌هایی که در ماجرا‌های سوریه از تروریست‌ها داشت، و با وجود مشکلاتی که با دولت سوریه دارد، ۸ برابر ایران به کشور سوریه صادرات دارد. این در حالی است که سوری‌ها نگاهی مثبت به تجارت با ایران دارند، اما در مجموع، نگاه مثبتی به ترکیه در این کشور وجود ندارد.

• هزار راه نرفته!
ایران اکنون ۱۳% از بازار واردات عراق را در دست دارد. ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور همسایه عراق سهم چهارم را در صادرات کالا به عراق به دست آورده است. البته در عراق هم هدف‌گذاری‌ها بالاتر از این‌هاست و باید بیشتر تلاش کنیم، اما به نسبت صادرات به سوریه به دلایلی که ذکر شد، وضع بهتری داریم. آمار‌ها حاکی از آن است که اکنون ما تنها ۲ تا ۳ درصد واردات سوریه را از آن خود کرده‌ایم. رقمی که با توجه به ظرفیت‌های این کشور و ارتباط خوبی که ما به لحاظ سیاسی با آن‌ها داریم، بسیار پایین است. خبر خوش برقرار شدن ارتباط دریایی مستمر بین بندرعباس و لاذقیه البته امیدآفرین است، اما به هیچ وجه کافی نیست. همین اقدام هم نیازمند حمایت‌هایی از سوی معاونت اقتصادی وزارت خارجه و البته وزارت صمت است. سفارت ایران در سوریه نیز باید در رویکرد‌های اقتصادی خود بازنگری کند. ارتباط ماهانه‌ی دریایی با بندر لاذقیه باید خیلی زود جای خود را به ارتباط هفتگی برساند و ایجاد مسیر زمینی نیز باید خیلی جدی‌تر از سوی دستگاه اجرایی پیگیری شود.