۲۰ بهمن ماه / مأموریت آقای ظریف روشن است! / شمشیر دموکلس «فرار هسته‌ای» / چه کسی در دولت تصمیمات مبتنی بر فساد و رانت می‌گیرد؟

برجام با مجموعه ای از داده ها و ستانده ها و پس از مجموعه ای از  بدعهدی های طرف های آمریکایی و اروپایی به نقطه ای رسید که جز ساختاری کم خاصیت از آن باقی نماند. ایران براساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام که به کشورمان اجازه می دهد در صورت انجام ندادن تعهدات طرف مقابل در برجام  میزان تعهدات خود را کاهش دهد بدون آن که از برجام خارج شود، با تاخیری سه ساله اقدام به واکنش متقابل کرد. در واقع آن چه باعث رسیدن به توافق برجام شد، ظرفیت های  ایران برای چانه زنی بود.

ظرفیت هایی که در قالب داده های ایران در برجام  قرار گرفت و اینک پس از گذشت حدود شش سال از برجام و خروج آمریکا از این توافق  و اعمال تحریم های حداکثری بی سابقه سه ساله، دولت جدید آمریکا با زیاده خواهی اعلام کرده که اگر ایران به تعهدات برجامی بازگردد به میز مذاکره برخواهد گشت. به نظر می رسد در این مقطع دو موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ نخست این که پس از شکست اجماع جهانی علیه برنامه هسته ای ایران و به رسمیت شناختن  حق غنی سازی وبرنامه هسته ای کشورمان  و همچنین بسته شدن پرونده « پی ام دی» و قطعنامه های شورای امنیت به عنوان بخشی از ستانده های برجام، هنوز  بخش قابل توجه و عمومی برجام یعنی مسئله رفع تحریم ها به عنوان بخش مهم دیگری از ستانده هایی که قرار بود در سبد ایران قرار گیرد، بر زمین مانده است .

اما  سوال و مسئله مهم  در قبال رفع تحریم ها این است که طرف ایرانی در میز مذاکره از چه ابزارهای چانه زنی برخوردار است؟ در یک نگاه کلی، طرف آمریکایی طی سه سال گذشته از تمامی ابزارهای خود استفاده کرده است، درواقع تقریبا می توان گفت اهرم دیگری برای فشار حداکثری باقی  نمانده است که مورد استفاده قرار نگرفته باشد  به گونه ای که عملا طی ماه های پایانی دولت ترامپ، طرف آمریکایی به تحریم های چندباره و جنگ روانی اقدام کرد، تحریم هایی که  حتی ابعاد بهداشتی و درمانی همچون پاندمی کرونا را هم در برگرفت.

براین اساس  در حالی که عملا طرف آمریکایی در میز مذاکره اهرم فشار دیگری ندارد، در این شرایط پایبندی  کشورمان به تعهدات برجامی باعث شده بود ایران نیز حداقل تا ۱۸ اردیبهشت سال ۹۸ که فرایند کاهش تعهدات برجامی آغاز و نهایتا با تصویب قانون هسته ای مجلس وارد فاز جدی تری شد، عملا  از ابزار چانه زنی مناسبی برخوردار نباشد.تصمیم ایران به آغاز غنی سازی براساس مکانیزم های پیش بینی شده در اقدام متقابل برجامی، اینک تقریبا به مهم ترین و سریع ترین ابزار چانه زنی ایران در میز مذاکره تبدیل شده است.

به عبارت دیگر، در حالی که  در این مقطع رفع تحریم ها مهم ترین اولویت جمهوری اسلامی است، برای رسیدن به این هدف ادامه افزایش غنی سازی مهم ترین و سریع ترین ابزار چانه زنی است، موضوعی که از همان ابتدای دولت بایدن  نیز مورد توجه طرف آمریکایی قرارگرفت چون هر روز و هر هفته و هر ماه، ادامه غنی سازی قدرت چانه زنی و خطر فرار هسته ای ایران را برای طرف آمریکایی بیشتر می‌کند لذا درحالی که اهرم های فشار برای آمریکا به اتمام رسیده است، معقول به نظر نمی‌رسد که اسیر جنگ رسانه ای طرف  مقابل شود چرا که  بازی چماق و هویج بایدن برای مجاب کردن ایران به بازگشت به تعهدات آغازین برجام بدون  لغو کامل  تحریم ها، عملا پذیرش ادامه تحریم هاست.

به نظر می رسد در شرایط موجود موثرترین مسیر در مقطع کنونی برای لغو تحریم ها ادامه سریع فرایند فعلی  غنی سازی است و اگرچه رویکرد ایران دست یابی به سلاح هسته ای نیست و بارها نیز به طور رسمی این مسئله اعلام شده است اما  ترس طرف های آمریکایی و اروپایی از فرار هسته ای  که اکنون مانند شمشیر دموکلس روی سر آن ها قرار گرفته، مهم ترین برگ برنده ایران برای لغو کامل تحریم هاست.

 ارتباط با جهان قطع نمی‌شود

 احمد دستمالچیان سفیر پیشین ایران در اردن در سرمقاله روزنامه آرمان ملی نوشت:

بر اساس منطق و استدلال، آمریکا و سه کشور اروپایی که تعهدات برجامی خود را زیر پا گذاشته‌اند، حق تعیین شرط و شروط برای برجام ندارند. آنها صرفا در یک برهه بسیار کوتاه بعضی از تحریم‌ها را موقتا لغو کردند اما بعدا تحریم‌ها را برگرداندند و حتی افزایش هم دادند، بنابراین حق گذاشتن شرط و شروط ندارند.

طرفی که حق دارد برای ادامه کار برجام شرط بگذارد، ایران است چرا که از اول به همه تعهدات برجامی خود عمل کرد اما آنها تعهدات خود را نقض کردند. اگر می‌خواهند ایران به تعهدات برجامی خود برگردد باید آمریکا تحریم‌ها را در عمل لغو کند، آن‌گاه پس از راستی‌آزمایی صحت لغو تحریم‌ها، ایران به تعهدات برجامی خود باز خواهد گشت.

امروز احیای برجام بستگی به این دارد که رفتار آمریکا چه خواهد بود. بایدن اشتباه ترامپ را پذیرفته و عنوان کرده است که به برجام باز خواهد گشت و اگر چنین قصدی دارد باید دقیقا به همان نقطه‌ای بازگردد که ترامپ از آن خارج شد. بازگشت آمریکا اگر با شرط و شروط باشد، وضعیت را به سمت خوبی سوق نخواهد داد. ایران باید مراقب باشد و یک برنامه دیگری در کنار این تعاملات داشته باشد.

ما باید توان داخلی خود را نیز ارتقا دهیم تا بتوانیم در کنار مسیر تعامل با جهان، در صورت بروز مشکل به سختی برنخوریم. در این راستا ضرورت دارد تا سیاسی‌بازی‌ها کنار گذاشته شود و از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بی‌شمار خود بهره جوییم. بالا بردن ظرفیت‌های اقتصادی از این طریق ممکن خواهد بود و بی‌شک مسیر استقلال ما با سرعت بیشتری طی خواهد شد. این به آن معنا نیست که درهای کشور را بر روی جهان ببندیم بلکه ارتباط خود را با جهان قطع نخواهیم کرد و فقط از درون خود را تقویت می‌کنیم تا جهان به ما نیازمند شود. در شرایط مساوی ایران راحت‌تر می‌تواند با طرف‌های مقابل به گفت‌وگو بپردازد و از حق خود دفاع کند و به یک برد-برد واقعی دست یابد.

این اتفاق سبب می‌شود که اگر آمریکا به هر دلیلی به برجام بازنگردد یا بار دیگر از آن خارج شود، به کشور ما لطمه‌ای وارد نشود. ما شاهد بودیم در برهه‌ای از زمان صرفا روسیه و چین در برجام حضور داشتند و اروپا نیز در کلام صرف از ایران و برجام حمایت می‌کرد و شرایط بر ایران سخت شد. به همین علت باید برنامه ثانویه نیز داشته باشیم تا بار دیگر عرصه بر ما تنگ نشود.

برجام ساختار و موضعات مشخصی دارد و عمل به آن از سوی طرف‌های مقابل می‌تواند مسیر دیگری نیز پیش روی کشور قرار دهد و تعامل را بیشتر کند اما برای این امر طرف‌های مقابل باید در عمل اقدامی جدی انجام دهند.

چه کسی در دولت تصمیمات مبتنی بر فساد و رانت می‌گیرد؟

محمد کاظم انبارلویی در یادداشت روزنامه وطن امروز نوشت:

 آقای جهانگیری در ایام انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۶ صحبت‌هایی را مطرح کرد که این روزها اغلب کلیپ‌های آن در فضای مجازی پخش می‌شود. وی درباره تورم، گرانی، ارزش پول ملی و اداره اقتصاد کشور، اظهاراتی داشت اما امروز که آمار و ارقام مرکز آمار و بانک مرکزی بدون کم‌وکاست در این زمینه منتشر شده است، نمی‌دانم آقای جهانگیری با چه رویی می‌گوید روزهای خوش در راه است و روسیاهی برای منتقدان دولت می‌ماند.

بزرگ‌ترین شاهکار آقای جهانگیری ارز ۴۲۰۰ تومانی بود. در همه دولت‌ها یک مکانیزم علمی و فنی وجود دارد که نرخ برابری ارز و طلا طبق این مکانیزم علمی تعیین می‌شود. این مکانیزم علمی و فنی در قانون پولی و بانکی کشور ما تعریف شده است.

ارز ۴۲۰۰ هیچ مبنای درستی نداشته و فرآیند اعلام نظر بانک مرکزی و وزارت اقتصاد و در نهایت کمیسیون‌های مجلس را طی نکرده است. باید دیدگاه‌های کارشناسی در تعیین نرخ ارز دیده شود اما در این باره اصلا نظر کارشناسی دیده نشد و با یک مصوبه‌ای با استنباط از یک قانون که این قانون اصلا به دولت اجازه نرخ‌گذاری درباره ارز را نمی‌دهد، اعلام قیمت کردند(!)

من بارها در مقالات متعدد این مساله را مورد نقد قرار دادم اما هیچ پاسخی نه از طرف دولت و نه از طرف آقای جهانگیری به آن داده نشده است.

این تصمیم غلط و غیرقانونی صورت گرفت و وقتی دیدند افتضاح این تصمیم‌گیری در کف بازار دیده شد و ارزش پول ملی را به یک‌ششم کاهش داد، غارت منابع ارزی و طلای بانک مرکزی صورت گرفت؛ بعد آقای روحانی آمد گفت من با این نظر مخالف بودم.

بانک مرکزی گفته بود ما اصلا چنین پیشنهادی نداده بودیم، وزارت اقتصاد هم اعلام کرد این تصمیم فارغ از نظر ما بوده و متن مصوبه دولت هم نشان می‌دهد اساسا بانک مرکزی و وزارت اقتصاد در این تصمیم‌گیری وارد نشدند.

اقتصاددان‌هایی که دولت را یاری می‌دهند نیز اعلام کردند ما مخالف بودیم، پس چه کسی موافق بوده است؟!! آقای جهانگیری هم گفت من فقط اعلام‌کننده بودم.

در این ماجرا از باب ایجاد شفافیت، آقای جهانگیری بگوید چه کسی در دولت تصمیم می‌گیرد که این تصمیم خارج از اراده رئیس‌جمهور، معاون اول، وزیر اقتصاد و بانک مرکزی بوده است! این را شفاف به مردم توضیح دهند. مردم حق دارند بر اساس قانون آزادی انتشار اطلاعات، بدانند در دولت چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است. ما از خدا می‌خواهیم خبرهای خوبی بشنویم اما اظهارات آقایان روحانی و جهانگیری درباره اینکه روزهای خوشی در راه است، هیچ منشأ واقعی ندارد.

این تصمیم‌گیری خلاف حکمرانی جمهوری اسلامی ایران را اگر در کنار ماجرای دستگیری و محاکمه برادران آقای جهانگیری و آقای رئیس‌جمهور قرار دهیم، نشان می‌دهد آنهایی که چنین تصمیم‌هایی را می‌گیرند تصمیمات‌شان مبتنی بر رانت و فساد اقتصادی است.

ارز ۴۲۰۰، صدها پرونده روی میز دستگاه قضا گذاشته است. نمی‌شود به سمتی برویم که تولید پرونده فساد از سوی دستگاه مجریه و مبارزه با فساد از سوی قوه ‌قضائیه باشد. باید پیشگیری در دولت صورت گیرد. دولت نمی‌تواند تولید فساد اقتصادی کند و قوه ‌قضائیه مجبور به رسیدگی شود. فساد زمانی به وجود می‌آید که برخلاف قانون و مقررات کشور عمل شود. برخلاف قانون اساسی یک تصمیم گرفته می‌شود و در زمینه فعالیت‌های اقتصادی اثر خود را می‌گذارد.

آقای جهانگیری حرف‌هایی را که در دوران انتخابات زدند یک بار دیگر مرور کنند و ببینند آیا آن حرف‌ها با اتفاقاتی که امروز شاهد هستیم که مردم سر سفره‌های خود و کارآفرینان در عرصه تولید با آن مواجه هستند، یکسان است.