نمره فرهنگی و اجتماعی یک انقلاب ۴۲ ساله

انقلاب اسلامی ایران چند روز دیگر ۴۲ ساله می‌شود و وارد چهل و سومین بهار عمر خود می‌شود. انقلابی که با شعار توحید و با الهام‌گیری از آموزه‌های مکتب حیات‌بخش اسلام شروع شد و به بار نشست و پیش از آنکه یک حرکت سیاسی یا اقتصادی باشد، به دنبال تحول فرهنگی و تربیتی در جامعه بوده است.

انقلاب اسلامی ایران اساسا یک انقلاب فرهنگی اجتماعی بوده و حالا بعد از ۴۲ سال راه پر فراز و نشیب، این سوال وجود دارد که این انقلاب تا چقدر به اهداف خود دست یافته و در راه پیش رو، چه نکاتی را باید مدنظر داشته باشد؟

از اخلاق و معنویت تا ایثار و نوع‌دوستی

شاید بتوان مهمترین هدف فرهنگی اجتماعی انقلاب اسلامی را «نشر معنویت و تحکیم اخلاق» در جامعه توصیف کرد؛ هدفی زیربنایی که اگر محقق شود، راه برای تحقق سایر اهداف فرهنگی اجتماعی و حتی آرمان‌های سیاسی و اقتصادی نیز هموار می‌شود.

در ۴۲ سال گذشته از عمر انقلاب اسلامی، با وجود تهدید‌های پیدا و پنهان فرهنگی که دشمنان و بدخواهان این مرز و بوم تدارک دیده‌اند، اما سطح عمومی معنویت و اخلاق امیدوارکننده بوده و جلوه‌های اصلی آن در مناسک و مناسبت‌های مذهبی بیشتر نمود پیدا می‌کند؛ رشد خیره‌کننده مراسم‌های اعتکاف دانش‌آموزی و دانشجویی، کانون‌های فرهنگی هنری مساجد و اردو‌های راهیان نور، همگی نمونه‌هایی از حرکت‌های مبتنی بر معنویت در جامعه بوده‌اند که آمار‌های کمی و جلوه‌های کیفی آنها، حاکی از موفقیت انقلاب اسلامی در تحقق این هدف است؛ هرچند در این میان، جلوه‌هایی از گسست فرهنگی و آسیب‌های اخلاقی در حوزه حجاب و هنجار‌های اخلاقی عمومی هم دیده می‌شود که نمی‌توان از آن‌ها چشم پوشی کرد.

رشد «روحیه ایثار و نوع‌دوستی» هدف فرهنگی اجتماعی دیگر انقلاب اسلامی است که در این زمینه، بیشتر از سایر زمینه‌ها موفق بوده‌ایم. جلوه‌های این موفقیت در سال‌های فراموش‌نشدنی دفاع مقدس تا اردو‌های جهادی این سال‌ها و نیز همیاری مثال‌زدنی مردم در مدیریت بلایای طبیعی مثل سیل و زلزله و اخیرا بیماری کرونا و رزمایش کمک مومنانه دیده شده و این جلوه‌ها همچنان ادامه دارد.

از مبارزه با فساد تا تامین عدالت

علاوه بر این اهداف و راهبرد‌های کلی، باید به برخی اهداف متوسط و میانی عرصه فرهنگ نیز اشاره کرد. الهام امین‌زاده نماینده اسبق مجلس در خصوص تحقق آموزش و پرورش رایگان برای همه به عنوان یکی از اهداف و دستاورد‌های انقلاب می‌گوید: «اکنون در جامعه شاهد آن هستیم که طیف‌های مختلف جامعه در کنار هم به تحصیل می‌پردازند و امکان تحصیل برای همه اقشار جامعه و کودکان فراهم شده است. این امر یکی از نقاط قوتی است که به نظر من انقلاب و جمهوری اسلامی توانسته است از عهده آن بر بیاید و برای آن برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشد».

وی در خصوص مبارزه با فساد و تباهی در کشور به عنوان یکی از اهداف اجتماعی فرهنگی انقلاب تاکید می‌کند: «یکی از آسیب‌هایی که بسیار در جامعه شاهد آن هستیم مساله فساد است که به دلیل نپرداختن به امور اجتماعی و فرهنگی حاصل شده است. اگر چه این نکته که اکنون رسانه‌ها چند سالی است که به مسائل مربوط به فساد می‌پردازند، قابل تقدیر است. اما همچنان کوتاهی و کم‌کاری‌هایی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه شود».

امین‌زاده همچنین در خصوص عدالت به عنوان یکی از اهداف اجتماعی فرهنگی انقلاب اسلامی می‌گوید: «عدالت دارای ابعاد اجتماعی و اقتصادی است. من فکر می‌کنم در زمینه عدالت اجتماعی تلاش‌های بسیاری صورت گرفته و ما نیز در این زمینه موفق‌تر از تحقق عدالت در مفهوم اقتصادی آن بوده‌ایم».

راه پیش رو

با وجود، اما و اگر‌های مختلف درباره میزان تحقق اهداف فرهنگی اجتماعی انقلاب اسلامی، باید به این نکته اشاره کرد که هرگونه ساده‌بینی یا اغماض غیرمنطقی در برابر کاستی‌های فرهنگی و اجتماعی موجود، به معنی تیشه زدن به ریشه‌های انقلابی است که خون‌بهای بیش از ۲۲۰ هزار شهید گلگون‌کفن بوده و هست.

آسیب‌هایی همچون «گسست و شکاف بین نسلی، ابتذال اخلاقی و رسانه‌ای، تضعیف پایه‌های اعتقادی نسل جوان، سست کردن پایه‌های نهاد خانواده با توجیهات به ظاهر روشنفکرانه» از مهمترین آسیب‌های فرهنگی حال و آینده ایران انقلابی است که باید هوشمندانه و به موقع با آن‌ها مقابله شود. از سوی دیگر، خطراتی همچون «ضعف در برقراری عدالت اجتماعی، از بین رفتن امید به آینده و عدم تحمل و تعامل اقشار و سلایق مختلف در اجتماع» از مهمترین تهدید‌های اجتماعی پیش روی انقلاب اسلامی است که باید با بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی و نیز پیگیری اصول قانون اساسی، زمینه مقابله با این آسیب‌ها را فراهم کرد.