افطاری ساده؛ سنت الگوساز

پایگاه رهنما.

در عصری که اجتماع گرم خانواده‌ها سایه سنگین فضای مجازی را بر سر خود احساس می‌کند، ماه مبارک رمضان فرصت بی نظیری برای جبران کاستی‌ها و اتصال ارتباطات به نقطه کانونی حقیقی یعنی خانواده است. اولیای دین همواره بر سنت افطاری دادن در این ماه شریف و اجابت دعوت دیگران تاکیدکرده اند. این فرصت بدون شک در حوزه سلامت روانی و تقویت روابط دوستانه و خویشاوندی در جامعه اسلامی تأثیرات مثبتی به جای خواهد گذاشت.

فلسفه افطاری در روایات

افطاری دادن از عبادت‌های خاص ماه رمضان است که در عین سهولت از ارزش بالایی برخوردار است. روایات ما در این زمینه بسیار زیاد است که در این نوشتار فقط به چند مورد آن اشاره می‌کنیم. در روایتی که در فروع کافی نقل شده است امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «مَن فَطرَ صائماً فَلَهُ مِثلُ أَجره»، یعنی کسی که روزه‌داری را افطار دهد، مانند ثواب همان روزه‌دار را می‌برد. کسی که روزه می‌گیرد ثواب یک روزه را برده است. اما کسی که بیست نفر روزه‌دار را افطار دهد، ثواب بیست روزه را می‌تواند ببرد، این نکته‌ی ارزشمندی است.

حس همدردی با فقرا

یکی از ثمره‌های روزه داری، برانگیختن حس هم دردی با مستمندان و هم نوعان تهی دست است. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم یکی از برنامه‌های سازنده ماه رمضان را صدقه و انفاق به مستمندان می‌داند و می‌فرماید: «تَصَدَّقُوا عَلی فُقرائِکُمْ وُ مساکینِکُمْ؛ به فقیران و مسکینان خود (در این ماه) صدقه دهید.»

در بعضی از روایت‌ها آمده که ماه رمضان، بهار نیازمندان است. بنابراین، پیروان صادق نبوت و امامت باید بکوشند که ماه رمضان را بهاری پرطراوت برای مستمندان بسازند و با کمک‌های مادی و معنوی خود به آنان، رونق و صفایی تازه در آنان ایجاد کنند و رنج و اندوه نداری را از چهره شان بزدایند و به تنگ دستی آنان رضا ندهند. پیامبر گرامی اسلامی صلی الله علیه و آله: «ماه شعبان، ماه من و ماه رمضان، ماه خدای تعالی است و آن، بهار فقیران و تنگ دستان است.»

صله ارحام

در اسلام به صله رحم بسیار سفارش شده است. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله: کسی که در این ماه (رمضان) با خویشان خود پیوند و به آنان احسان کند، خداوند، او را به رحمت خود پیوند دهد در روزی که خدای را ملاقات کند و کسی که در این ماه قطع رحم کند و از خویشان خود ببرد، خداوند در آن روز که این بنده با او دیدار می‌کند، رحمت خود را از او قطع خواهد کرد.

ایجاد همدلی و اتحاد

افطاری دادن به روزه داران و میزبانی از این بندگان شایسته، از سنت‌های نخستینِ مسلمانان در ماه رمضان است و افزون بر آنکه پاداش فراوانی برای افطاردهنده به همراه دارد، در ایجاد همدلی و اتحاد میان مسلمانان بسیار مؤثر است. پیامبر گرامی اسلام با سفارش به افطاری دادن به روزه داران می‌فرماید:

«اَیُّها النّاسُ مَنْ فَطَرَ مِنْکُمْ صائِماً مُؤْمِناً مِنْ هَذَا الشَّهرِ کان لَهُ بذلک عنداللّه عِتْقُ رَقَبةٍ و مَغْفِرَةٌ لما مَضی مِنْ ذُنُوبِهِ.»‌ای مردم! هرکس از شما مؤمن روزه داری را در این ماه افطاری دهد، در مقابل این عمل، برای او ثواب آزاد کردن بنده و آمرزش گناهان گذشته اش در نظر گرفته می‌شود.... یکدیگر را افطاری دهید، اگرچه به نصف خرمایی باشد یا جرعه آبی. روزه او را باز کنید و به این ثواب بزرگ برسید».

فرهنگ سازی افطاری ساده

بررسی تأکیدات رهبر انقلاب در موضوع روزه داری نشان می‌دهد که در حقیقت ایشان به دنبال بسط فرهنگ «افطاری ساده» و فرهنگ سازی در این مقوله اند. چرا که از طرفی افطاری ساده، در نقطه مقابل «افطاری مسرفانه» قرار دارد که ناشی از سبک زندگی مصرف گرایی افراد است، و از طرفی دیگر باعث فراگیری فرهنگ «انفاق»، یعنی انتقال توجه از «خود» به «دیگران»، و در نتیجه تغییر فضای شهری می‌شود. به بیانی دیگر ترویج «افطاری ساده» و همگانی در سطح شهر، گر چه در ظاهر، موضوع ساده است، اما یکی از مسائلی است که جلوه اسلامی به شهر می‌بخشد و هم به مرور موجب تغییر در سبک زندگی فردی و اجتماعی مردم می‌شود. بنا به گفته رهبر معظم انقلاب «بهتر است کسانی که می‌خواهند افطاری بدهند، با همین سنتی که رایج شده است، افطاری بدهند؛ که مردم را، رهگذران را و کسانی را که مایلند از افطاری استفاده کنند، در این سفره‌های رایگان و با بذل و بخشش و گشاده دستی، در کوچه ها، در خیابان ها، در حسینیه ها، افطاری می‌دهند.» ۱۸/۵/۹۲

انواع افطاری

مسلماً برای برپایی و زنده نگاه داشتن سنت و سیره پیامبر و ائمه معصومین راه‌های مختلفی وجود دارد که «افطاری مسرفانه» یکی از آنهاست که آفات بسیاری به همراه دارد. افطاری‌های پر زرق و برقی که در آن غذا‌های رنگین و تجملاتی وجود دارد، فارغ از اینکه با سبک زندگی اسلامی فرسنگ‌ها فاصله دارد، در عین حال یک فعل و حرکت ناپسندی است. اما روش دیگر «افطاری ساده» است که در آن تجمل فروغی ندارد. در افطاری ساده و کم هزینه به جای تجملات و غذا‌های رنگارنگ در آن سعی می‌شود تعداد افراد بیشتری شرکت کنند و افطار کنند. مشخص است که اسلام نظر مساعد‌تری نسبت به افطاری ساده و با حضور بیشتر مسلمین دارد. در زمینه‌ی افطاری ماه رمضان، گذشته از بحث ثواب، آن چیزی که مهم است مسئله‌ی اقامه و برپایی یک فرهنگ است. شکی نیست که افطاری‌های پرهزینه در صورتی که حتی گناه هم نباشد، اقامه‌ی فرهنگی است که می‌تواند آسیب‌های متعددی را به همراه داشته باشد. اما اگر یک افطاری ساده به شکلی همگانی به طور مثال در مساجد، در حرم‌ها، در خیابان‌ها و معابر عمومی داده شود، این حرکت دیگر مجالی برای چشم و هم‌چشمی و فخر‌فروشی و تحقیر دیگران را فراهم نمی‌کند و برعکس جمعی از مومنین را دور یکدیگر جمع می‌کند و با یکدیگر انس می‌دهد و زمینه‌ی حل بسیاری از مشکلات در همین جمع‌های ساده فراهم می‌شود. باید توجه داشت که این حرکت که تا چه اندازه می‌تواند منشاء خیر شود. خداوند متعال جمع‌های ایمانی را دوست دارد و به آن برکت می‌بخشد. مسیر ایمانی هرچه بی تکلف‌تر و هرچه تشریفات کمتر باشد، طبیعی است که به اصل و روح مطلب بیشتر پرداخته خواهد شد؛ بنابراین علاوه بر تمام مزایایی که افطاری‌های ساده دارد، یک فرهنگی شکل می‌گیرد که در آن زمینه‌ی رسیدن به اصل بندگی و نیت خالص برای عبادت خداوند فراهم می‌شود. از طرف دیگر افطاری‌های مجلل و پرهزینه، زمینه‌ی دوری از خداوند را بیشتر مهیا می‌کند. تاکید مقام معظم رهبری (مدظله العالی) بر برپایی افطاری‌های ساده که واقعاً یک موضوع چشم نواز و لذت بخش در سطح عمومی است، برای رسیدن به اصل عبادت و چشم پوشی از فرعییاتی نظیر تجملات و چشم و هم چشمی‌ها است.

نتیجه گیری

ماه مبارک رمضان را باید بهترین فرصت برای تزریق فرهنگ ناب اسلامی به متن زندگی مردم دانست؛ ماهی که اگر از ظرفیت‌های آن به انحای صحیح استفاده شود می‌تواندآموزه‌های اسلامی و البته تمدن ساز اسلامی را به مثابه یک «الگو» و «گفتمان» به جامعه اسلامی عرضه کند و نسخه‌های فرهنگی آلوده به ویروس تجمل و تفاخر را به محاق ببرد. ساری و جاری شدن فرهنگ افطاری ساده در جامعه می‌تواند به عنوان یک ارزش جلوه کند و در سایر حوزه‌ها مثل ازدواج و حتی بسیاری از مراسم و مراودات اجتماعی الگو ساز شود.

در حقیقت با این تجربه است که می‌توانیم عنصر سادگی را به مسائل و موضوعات گوناگون جامعه تعمیم دهیم. اگر این عنصر سادگی به عنوان یک الگو در جامعه پذیرفته شود، می‌تواند در ازدواج، در سبک زندگی، در میهمانی و مراسم‌های مختلف وارد شود و موفق هم باشد. آن زمان است که می‌بینیم تا چه اندازه کار‌ها می‌تواند راحت‌تر انجام شود. فرهگ افطاری ساده هنگامی که اقامه شود منحصر به افطار و ماه رمضان نمی‌ماند، بلکه به سایر رفتار‌های اجتماعی هم سرایت می‌کند و درآن‌ها نیز متبلور خواهد شد.