راهکارهای مدیریت درآمد و هزینه‌ی خانواده در شرایط تورم

در هر خانواد‌های مدیریت درآمد و هزینه‌ها از اهمیت ویژ‌های برخوردار است. این مسئله در شرایط خاص اقتصادی از جمله تحریم یا تورم، بیش از پیش ضروری مینماید. به همین دلیل در بسیاری از کشور‌های پیشرفته تعلیم و تربیت اقتصادی از سنین نوجوانی جزئی از کارویژه‌های نظام تربیتی این کشورهاست و البته در تمدن ایرانی اسلامی هم شواهد بسیاری می توان یافت که دلالت بر جریان عمیقی در تعلیم و تربیت اقتصادی دارد. بخشی از مباحث مربوط به «تدبیر منزل» در کتب حکمای اسلامی برای پاسخگویی به همین نیاز جوامع اسلامی تدوین شدهاند. برای مدیریت اقتصادی خانواده، باید به دو بخش توجه ویژه داشت؛ مدیریت درآمد و مدیریت مخارج. برای مدیریت درآمد در شرایط تورم، راه‌های متفاوتی وجود دارد. معمولاً در شرایط تورم با توجه به اینکه ارزش پول ملی در گذر زمان کاهش مییابد و هر چه زمان میگذرد، با مقدار ثابتی پول میتوان کمتر خرید کرد باید تلاش کرد تا به طریقی درآمد حاصل از فعالیت اقتصادی افراد خانواده حفظ شود. از ابتداییترین راه‌هایی که میتوانند این هدف را محقق کنند، میتوان به سپردهگذاری در بانک یا خرید سکه و طلا اشاره کرد. سود سپردهی بانکی میتواند در شرایط تورم، مقداری از کاهش ارزش پول خانوار را جبران کند. منتهی نکت‌های که باید به آن توجه کرد این است که باید در بانکی سرمایهگذاری کنیم که مطمئن هستیم این بانک نقش واسطهگری مالی را به خوبی انجام میدهد. یعنی با پول ما، کار میکند و سود حاصل از فعالیت اقتصادی آن بانک بین ما و بانک به نسبتی که از قبل مشخص کردهایم تقسیم میشود. در غیر این صورت، سپرده گذاری در بانک هم به لحاظ شرعی ایراد دارد و سودی که از آن به دست میآید برای خانوادهی مسلمان برکت نخواهد داشت و هم از منظر اقتصاد کلان، چون پول ما خرج فعالیت مولدی نشده است، منجر به ضربهی بیش از پیش به تولید میشود و بر تورم اقتصادی میافزاید؛ یعنی در سطح کلان به ضرر ما و سایر هموطنانمان تمام میشود. همچنین خرید طلا و سکه هم علاوه بر اینکه معمولاً مقداری با ریسک ناشی از نوسان قیمت همراه است، ممکن است به تورم دامن بزند. یکی از راه‌های مفید برای حفظ ارزش پول، مشارکت با یک فعال اقتصادی مطمئن است؛ یعنی اگر از دوستان و آشنایان مطمئن کسی را میشناسیم که در صورت داشتنِ پولِ بیشتر، میتواند تولید بیشتری داشته باشد، به جای اینکه درآمدمان را در منزل نگاهداریم تا ارزشش به مرور زمان کاهش یابد خوب است با او شراکت کنیم. حضرت امیرالمومنین علی علیهالسلام در خطبهی ۱۲۷ نهج البلاغه میفرمایند: «یَدُ اللهِ مَعَ الجَماعَة». بر اساس این فرمایش شریف، شراکت و فعالیت اقتصادی جمعی با افرادی امین و مطمئن و متخصص میتواند علاوه بر افزایش برکت در زندگی، به حفظ ارزش پول خانوار‌ها در شرایط اقتصادی نیز کمک کند. ضمن اینکه این حرکت، خود به رونق تولید و کاهش رشد تورم کمک میکند و اگر به فرهنگ عمومی تبدیل گردد، میتواند حتی اقتصاد ملی را از بیماری تورم نجات دهد.
بخش دوم مدیریت اقتصادی، مدیریت مخارج است. مهمترین نکته در مدیریت مخارج، حذف مخارج اضافی است. یعنی خانوار‌ها باید یاد بگیرند که در حیطهی استطاعت خود زندگی کنند. ما در بسیاری از مواقع، خرج‌هایی داریم که ناشی از نیاز واقعی خانوادهی ما نیست؛ بیشتر نوعی نیاز کاذب است که ریشه در چشم و هم چشمی، تفاخر و ... دارد. ما باید چیز‌هایی را بخریم که واقعاً به پیشبرد اهداف خانواده کمک میکنند. به همین دلیل، یکی از مقدمات مهم در رفتن به خرید این است که در منزل به نیاز‌های خانواده فکر کنیم و لیست خریدی از کالا‌های مورد نیاز تهیه کنیم و با لیست با مراکز خرید برویم. این کار کمک میکند تبلیغات، زرقوبرق و نوع چینش کالا‌ها در مراکز خرید و همچنین زبان چرب ونرم فروشنده‌ها ما را نفریبد. خوب است از مراکز خرید معتبر و بزرگتر که کالا‌ها در آن‌ها از تخفیف خوبی برخوردارند، خرید کنیم. این تخفیف‌های کم، وقتی در انتهای ماه جمع شوند مشاهده میشود که مبلغ قابل توجه ی پس انداز شده است. نگهداری رسید‌های خرید نیز، یکی از روش‌های خوب برای مدیریت مصرف است. آخر ماه، با ملاحظهی لیست رسید‌ها و تحلیل خرید‌های ماه و همچنین مقایسهی خرید‌ها با الگوی مصرف ماهیانهمان میتوانیم قسمت‌هایی را پیدا کنیم که ضروری نیستند. با حذف موارد غیرضروری و اضافه کردنِ موارد مورد نیاز به لیست، میتوانیم الگوی خرید و مصرف ماه آینده را بهتر از گذشته مدیریت کنیم. این کار مشابه مراقبه، محاسبه و مشارطهی فردی است که در کتاب‌های اخلاقی اسلامی توصیه میشود. رعایت توصیه‌های پزشکی (مثل نخ دندان کشیدن)، میتواند میزان مراجعهی ما به پزشک کاهش دهد. همچنین عدم استفاده از لوازم برقی در مواقع اوج مصرف برق، عدم استفاده از غذا‌های آماده و تهیه ی میان وعده‌ها و غذا‌های خانگی، به همراه داشتن یک بطری آب در زمان‌هایی که بیرون میرویم و هوا گرم است و رفتار‌هایی از این دست نیز میتواند در مدیریت مخارج خانوار تاثیر بسزایی داشته باشد. رعایت این توصیه‌های فوق الذکر که مرتبط با مدیریت مصرف هستند خصوصاً در شرایط تورم، اگر با مدیریت درآمد خانوار –از راه‌های حلال- همراه باشد، میتواند به پیشرفت اقتصادی خانواده‌ها کمک کند.