چرا ایران قابل اعتماد‌ترین و مناسب‌ترین گزینه برای تقویت توان نظامی عراق است؟

پایگاه رهنما:

ایران و عراق، در مقام دو بازیگر مهم در منطقه غرب آسیا در تمامی سال‌های بعد از 2003 سطحی قابل توجه از همکاری‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی و امنیتی را داشته‌اند. ابن روند بعد از ظهور داعش در عراق (2014) سرعت و گستره بیشتری به خود گرفت و در قالب گذار به اتحاد استراتژیک بازنمود پیدا کرد. اکنون در مرحله جدید پس از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران در 18 اکتبر 2020 (29 مهر 1399)، بحث افزایش همکاری‌های نظامی و خرید تسلیحات نظامی ایران از سوی بغداد مطرح شده است. هر چند تا کنون به علت فضای ملتهب ناشی از تحریم‌های دولت دونالد ترامپ خرید تسلیحاتی عراق از ایران عمل نشده اما در یک ماه گذشته موجی بزرگ از تبلیغات از سوی آمریکایی‌ها و برخی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس علیه توافقات احتمالی میان تهران و بغداد به جریان افتاده است.

در همین راستا، از یک سو، آمریکا تلاش می‌کند دولت و ارتش عراق را نسبت به عدم خرید تسلیحاتی از ایران راضی کند و در همین زمینه، وعده تجهیز فرآینده نظامیان عراقی را به بغداد داده است. در سطحی دیگر، دولت‌های منطقه همانند مصر، عربستان و امارات متحده قصد دارند، با وارد کردن عراق به حلقه امنیتی نزدیک به خود، بغداد را از تهران دور کنند. حتی در این مسیر شاهد طرح برخی اخبار و شائبه‌ها نیز هستیم که به شکل هدفمند طرح شده‌اند. برای نمونه خبرگزاری رویترز در گزارشی هدفمند، از اعزام حسین فالح عزیز اللامی - معروف به ابوزینب اللامی – که یکی از فرماندهان کتائب حزب الله بوده، برای آموزش نظامی به کشور مصر در سال 2019 خبر می‌دهد. بر اساس اعلام این خبرگزاری این اقدام تلاشی از سوی مصطفی الکاظمی برای نفوذ در میان رهبران حشد الشعبی و دور کردن آن‌ها از ایران است. همچنین، در 30 نوامبر 2020 (10 آذر 1399) یک گروه نظامی وابسته به عربستان از قصد ریاض برای ارائه کمک نظامی به کشور عراق خبر داد.

در مجموع، تمامی این شائبه‌ها و مخالفت‌ها، پس از آن مطرح می‌شود که امیر حاتمی، وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران در 14 نوامبر 2020 (24 آبان 1399) از آمادگی ایران برای کمک نظامی به عراق و تامین نیازمندی‌های این کشور سخن به میان آورد. در واقع آمریکا و کشورهای دست‌نشانده‌اش در منطقه، در پی آن هستند که از هر طریق ممکن مسیر خرید تسلیحات از ایران و افزایش همکاری‌های نظامی بغداد و تهران را مسدود کنند و با ارائه پیشنهادهای مختلف، دولت عراق را به سمت خود جلب کنند. با این اوصاف، استدلال اصلی نوشتار حاضر این است که جمهوری اسلامی ایران، بهترین و مناسب‌ترین گزینه برای تقویت توان نظامی ارتش عراق است. در راستای دفاع از این استدلال می‌توان چهار محور مهم را مورد ارائه قرار داد.

عراق بعد از 2003 و تجربه همکاری شکست خورده با آمریکا

ارتش عراق تا پیش از حمله نظامی آمریکا و متحدانش در سال 2003، در سطح منطقه‌ای یکی از قدرت‌های اصلی به شمار می‌آمد اما حمله آمریکا و نیروهای ائتلاف عملا ساختار نظامی این کشور را نابود کرد و چنین مقرر گردید که آمریکایی‌ها بازسازی ارتش و ساختار نظامی کشور عراق را بر عهده بگیرند. این مساله پس از توافق امنیتی پیشنهادی دولت جرج بوش به بغداد، در آگوست 2007 ابعاد گسترده‌تری به خود گرفت و در نهایت اجرایی شدن توافق استراتژیک امنیتی از سال 2009 زمینه اجرایی شدن به خود گرفت و مقرر شد آمریکا در زمینه‌ امنیتی در مقام متحد کشور عراق باشد. اما آن‌چه در عرصه میدانی اتفاق افتاد، نشان داد که واشنگتن در عمل به وعده‌های خود صادق نبوده و حتی حامی بزرگ‌ترین بحران امنیتی برای این کشور بوده است.

این امر در جریان ظهور داعش نتیجه خود را نمایان کرد به صورتی که یک ارتش فاقد آموزش نظامی لازم و به دور از انسجام ساختاری بود که به آسانی در مقابل چند هزار نیروی تروریست داعش، از هم متلاشی گردید و حدود 20 درصد از محدوده سرزمینی کشور به تصرف داعش درآمد. مسأله مهم دیگر علاوه بر ناتوانی نیروهای نظامی، عدم کارآمدی سیستم امنیتی عراق بود که نتوانست حمله داعش را پیشبینی و رصد کند. لذا از هم اکنون این امر یک واقعیت غیر قابل انکار است که وعده‌های آمریکا برای همکاری نظامی، به هیچ قابل اتکا نبوده و نمی‌تواند تضمیمن کننده امنیت عراق باشد.

اما در شرایطی که در سال 2014 نیروهای داعش تا دروازه‌های بغداد پیش‌روی کرده بودند و تنها 10 کیلومتر تا رسیدن به پایتخت عراق فاصله داشتند و نینوی و بخش‌های از استان‌های انبار، کرکوک، دیالی و صلاح‌الدین اشغال شده بود و دولت آمریکا و هیچ کشور دیگری حاضر نبودند به دولت و ارتش عراق کمک کنند، جمهوری اسلامی ایران با مدیریت سردار شهید قاسم سلیمانی، علاوه بر ارسال کمک‌های تسلیحاتی به سازماندهی مجدد نیروهای نظامی عراق پرداخت که در شکست داعش بسیار کارآمد عمل کرد. 

بر خلاف ایران، آمریکایی‌ها طی تمامی سال‌های بعد از 2003 هر گونه کمک تسلیحاتی به بغداد را به صورت مشروط ارائه کردند. آمریکا برای فروش جنگنده شروط سنگینی بر عراق گذاشت و حتی بحث تعهد عراق به عدم استفاده علیه رژیم صهیونیستی مطرح شد و اینکه این جنگنده ها فقط در عملیات های مورد تایید واشنگتن اجازه پرواز داشته باشند. اکنون نیز که بغداد برای ایمن سازی حریم هوایی خود، بویژه در برابر تجاوزات مکرر ترکیه به حریم هوایی این کشور و وجود گزارش‌هایی از حضور پهبادهای اسرائیلی در آسمان عراق با هماهنگی آمریکا خواستار خرید پدافندی پیشرفته شده اند، واشنگتن بنابه گفته مقامات عراقی مخالف جدی خرید سامانه‌های پدافندی می‌باشد. 

اما و اگرهای اعتماد به آمریکا

علاوه بر تجارب تلخ عراق از شراکت نظامی با آمریکا، مسأله مهم دیگر ابهاماتی است که در زمینه ادامه اتکای نظامی به غرب بویژه ایالات متحده وجود دارد. در وضعیت کنونی مساله خروج نظامیان آمریکایی از عراق بنا بر مصوبه پارلمان این کشور مطرح است اما هم‌راستای با این موضوع آمریکایی‌ها با بخشی از نظامیان قانونی این کشور یعنی نیروهای حشدالشعبی سر ستیز و درگیری دارند. این در شرایطی است که بر اساس مصوبه پارلمان عراق حشد الشعبی به عنوان بخشی از نیروهای نظامی عراقی به رسمیت شناخته شده و تحت امر نخست وزیر هستند. این موضوع خود چالش امنیتی بزرگی است. در حالی که نیروهای حشد الشعبی مهمترین نیروی نظامی در شکست داعش و جلوگیری از ظهور مجدد آن است طبیعتاً آمریکا اقدامی برای آموزش و تجهیز نظامی آنها صورت نخواهد داد چرا که آمریکا با فضاسازی برای ظهور مجدد داعش به دنبال زمینه سازی برای دور زدن مصوبه اخراج نیروهای خارجی است. از طرف دیگر این ابهام مطرح است که آیا در صورت اصرار دولت عراق به خروج نیروهای آمریکایی آیا پنتاگون به تعهدات نظامی خود عمل خواهد کرد یا خیر؟ 

تسلیحات ایرانی؛ کاربردی، با کیفیت و ارزان قیمت

در سطحی دیگر، توجه به این مساله ضروری است که با پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران در شورای امنیت، عراق می‌تواند با هزینه‌ای بسیار کمتر بخشی بزرگ از نیازمندی‌های نظامی خود را به ویژه در زمینه توانمندی موشکی از طریق ایران رفع کند. تهران علاوه بر ساخت سطح گسترده ای از تجهیزات بروز نظامی درعرصه‌های زمینی، هوایی و دریایی، در زمینه تأسیسات جنگ الکترونیک، ماهواره‌های نظامی، توانمندی موشکی، قدرت پهبادی و حتی دفاع موشکی به دسته کشورهای صاحب دانش برتر نظامی جهان راه پیدا کرده است.

برای نمونه نیروهای انصارلله یمن، تنها با بهره گیری از بخش کوچکی از دانش نظامی ایران ارتش تا دندان مسلح عربستان و آموزش وتجهیر شده توسط آمریکا را زمین‌گیر کرده است. در سطحی دیگر، ایران در سیستم های پدافند موشکی پیشرفت های چشمگیری داشته که نمونه آن سقوط یکی از پیشرفته ترین هواپیماهای آمریکا گلوبال هاوک توسط سیستم 15 خرداد، در 20 ژوئن 2020 (30 خرداد 1398) بود در حالی که ایران سامانه  قدرتمندتر باور 373 را در اختیار دارد. همچنین، ایران سلاح‌های ارزان قیمت و قابل رقابت در عرصه بین‌المللی دارد که با توجه به بحران اقتصادی عراق می‌تواند بهترین گزینه برای این کشور باشد.