مرثیه‌ای برای غرب در کنفرانس امنیتی مونیخ

پایگاه رهنما:

کنفرانس سالانه امنیتی مونیخ طی سه روز (25 تا 27 بهمن‌ماه) در میانه‌های تنش‌های مهمی که نگرانی‌های عمده‌ای را در سطح بین‌المللی پدید آورده است، با حضور ۳۵ رئیس دولت، ۱۰۰ وزیر خارجه و بیش از ۵۰۰ سیاستمدار، مقام رسمی و مسئولان کشور‌های مختلف برگزار شد. پنجاه و ششمین کنفرانس امنیتی مونیخ به صحنه انتقاد‌های تندوتیز از سیاست‌های آمریکا تبدیل شد. در کنفرانس امنیتی مونیخ مسائل مهمی مطرح شد که به برخی از آن‌ها خواهیم پرداخت.

مهم‌ترین نکته کنفرانس مونیخ، شعار آن بود که حاکی از موقعیت فعلی غرب است. شعار سال کنفرانس امنیتی مونیخ از ترکیب ۲ واژه (west) و (lessness) حاصل‌شده تا کلمه (westlessness) را ایجاد کند که ترجمه تحت‌الفظی آن می‌شود «نقصان غرب» یا «بی‌غربی». در گذشته، به کنفرانس امنیتی مونیخ اغلب به چشم یک گردهمایی خانوادگی کشورهای غربی نگاه می‌شد و حتی وقتی آن‌ها سعی کردند با شریک کردن شرقی‌ها به آن رنگ و بویی بین‌المللی بدهند، ملاک در درجه نخست تأمین منافع غرب بود؛ اما اکنون، می‌توان این‌گونه قضاوت کرد که دنیای غرب در مخمصه‌ای جدی گرفتارشده تا آنجا که برخی صاحب‌نظران شرایط فعلی را «مرثیه‌ای برای غرب» توصیف کردند که به کنایه حاکی از زوال آن حداقل در شکل فعلی است.

تغییر توازن قدرت در عرصه جهانی، غرب را دچار نوعی بی‌قراری و اضطراب کرده است؛ به‌عبارت‌دیگر، «جهان کمتر از گذشته غربی است» حال‌آنکه از آن بیشتر «غرب هم نسبت به قبل کمتر غربی است» و این همان مفهومی است که واژه نوظهور Westlessness سعی به تعریف آن دارد.
انتقاد از غرب نیز به موضوع مهم دیگری در کنفرانس مونیخ تبدیل‌شده بود. در کنفرانس امنیتی مونیخ، انتقاد به غرب و آمریکا شدت بیشتری نسبت به سال‌های گذشته داشت. در این نشست بین‌المللی که بیش از 500 شخصیت جهانی در آن حضور داشتند، ولفگانگ ایشینگر، رئیس کنفرانس مونیخ، پیش از برگزاری این گردهمایی سه‌روزه با بحرانی توصیف کردن وضعیت جهان، نقش غرب در این زمینه را زیر سؤال برد و موج انتقاد‌ها از آمریکا را کلید زد. فرانک والتر اشتاین‌مایر، رئیس‌جمهور آلمان هم در برنامه افتتاح مونیخ، به‌صورت مستقیم از سیاست‌های آمریکا انتقاد کرد. این موضع‌گیری واکنش تند مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا را به دنبال داشت. پمپئو این انتقاد‌ها را بی‌اساس خواند و گفت که ممکن است آمریکا با متحدان غربی خود در بسیاری از مسائل اختلافات تاکتیکی داشته باشد، اما بر سر تحلیل کلی اوضاع، اتفاق‌نظر وجود دارد. این در حالی است که ماکرون پس از سخنرانی پمپئو نه‌تنها موضع‌گیری وی را تأیید نکرد بلکه ضمن هشدار درباره تضعیف غرب گفت که آمریکا ظرف سالیان گذشته سیاستی را دنبال کرده است که عملاً برخاسته از تجدیدنظر در تعامل این کشور با اروپا است. بحث‌هایی ازاین‌دست که به سکه رایج بحث‌ها در مونیخ تبدیل‌شده، شکاف میان آمریکا و اروپا را در کنفرانس امسال بیش‌ازپیش، مشهود کرد و نشانه‌های آن در سخنرانی هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان هم برجسته بود. ماس گفت: «برای مدت طولانی، ما اروپایی‌ها چشمان خود را به روی این واقعیت بسته‌ایم که خروج آمریکا از توافق نظامی و معاهدات بین‌المللی چه معنایی برای ما دارد.» وی همچنین خواستار ایجاد یک اتحاد امنیتی و دفاعی اروپایی به‌عنوان ستون قوی و اروپایی ناتو شد.
وانگ یی، وزیر خارجه چین دیگر مقام حاضر در مونیخ بود که از سیاست‌های آمریکا انتقاد کرد و گفت که آمریکا برای تأمین منافع خود در منطقه غرب آسیا حضور دارد و بهای آن ناامنی بیشتر و فقر فراگیرتر برای منطقه است. وی از کشور‌ها خواست به‌جای در پیش گرفتن رویکرد‌های نظامی، به دنبال همکاری در خاورمیانه بر اساس منافع متقابل باشند. سیاست‌های ترامپ، موضع تند جان کری، وزیر خارجه اسبق این کشور را هم به دنبال داشت. وی در گفتگو با شبکه خبری دویچه‌وله، رئیس‌جمهور آمریکا را به «تکه‌تکه کردن ناتو» و «توهین به آنگلا مرکل» و دیگر رهبران اروپایی متهم کرد.

تشدید اختلافات بین اروپا و آمریکا در نشست مونیخ بسیار پررنگ بود. هرچند اروپا و آمریکا در بسیاری از سیاست‌ها با یکدیگر هم‌نظر بوده و اختلافی ندارند اما از زمان روی کار آمدن ترامپ، شکاف‌هایی بین اتحادیه اروپا و آمریکا به وجود آمده است.

اروپا در حال حاضر با مسائل امنیتی متعددی روبرو است که پس از برگزیت و متعاقب آن رشد جنبش‌های ناسیونالیستی روند مخاطره‌آمیزی یافته است. در واقع پنجاه و ششمین نشست مونیخ در میانه دوگانگی فزاینده غرب و ناتو آغاز به کار کرد. این امر در اظهارات «هایکو ماس»، وزیر خارجه آلمان در روز جمعه در مورد لزوم مسئولیت بیشتر کشور‌های اروپایی در پذیرفتن نقش امنیتی با توجه به تحولات به وجود آمده در روابط اروپا با آمریکا و نیز هشدار «فرانک والتر اشتاین مایر»، رئیس‌جمهور آلمان در مورد «لزوم پویایی فزاینده در سیاست جهانی به دلیل فاصله گرفتن از همکاری‌های بین‌المللی برای داشتن جهانی صلح‌آمیزتر»، ملموس بود. روند روزافزون خروج واشنگتن از معاهدات بین‌المللی اعم از نظامی به ایده ایجاد اتحادیه امنیتی و دفاعی اروپا به‌عنوان ستون قدرتمند و اروپایی ناتو منجر شد. سخنرانی مکرون با توجه به تلاشش برای تحقق ایده ارتش اروپایی و درگیری لفظی وی با ترامپ در مورد ناتو نیز قابل‌توجه بود. وی که پیش‌تر از مرگ مغزی ناتو سخن گفته بود، طی اظهاراتی در واکنش به سخنان وزیر خارجه آمریکا که گفته بود ناتو همچنان قوی است، وی را موردانتقاد قرارداد و اظهار داشت که «غرب در حال ضعیف شدن است».