پادشاه جدید عمان و آینده روابط تهران- مسقط

مرگ سلطان قابوس پادشاه عمان در ۷۹ سالگی باعث شده است تا سؤالات زیادی در مورد سیاست‌های جدید عمان مطرح شود. سلطان قابوس که نیم‌قرن بر عمان حکومت کرد توانسته بود خود را به‌عنوان یک میانجی معرفی کند. عمان در نیم‌قرن گذشته سیاست بی‌طرفی در منطقه را در پیش‌گرفته و سعی داشته تا برای تنش‌زدایی در خلیج‌فارس تلاش کند. انتخاب هیثم بن طارق پسرعموی سلطان قابوس به‌عنوان پادشاه جدید باعث شده تا کارشناسان به بررسی سیاست‌های عمان در دوران هیثم بن طارق بپردازند. آینده روابط ایران و عمان در دوران پادشاه جدید موضوعی است که در ادامه، بررسی خواهد شد.

پادشاه جدید عمان کیست؟
«هیثم بن طارق بن تیمور آل سعید»، در سال ۱۹۵۴ در عمان به دنیا آمد. مادر وی زن دوم «طارق‌بن‌تیمور» بود. «هیثم بن طارق» بیش از یک دهه، وزیر فرهنگ و میراث ملی بوده و گاهی به‌عنوان فرستاده ویژه سلطان در برخی از نشست‌ها و مراسم‌ها مانند عروسی سلطنتی انگلیس در سال ۲۰۱۱ حضور داشته است. جانشین سلطان قابوس از علاقه‌مندان ورزش فوتبال است و اولین رئیس فدراسیون فوتبال عمان نیز بوده است. در واقع، چون سلطان قابوس فرزندی نداشت از همین رو، اسعد، هیثم و شهاب، پسرعمو‌های سلطان قابوس بالقوه شانس جانشینی وی را داشتند. انتخاب هیثم به‌عنوان پادشاه عمان در حالی صورت گرفته که تمامی گمانه‌زنی‌ها از انتخاب «اسعد بن طارق آل سعید» حکایت داشت.

 

اما سؤال اصلی این است که روابط ایران و عمان که در ۵۰ سال گذشته و در دوران سلطان قابوس دوستانه بوده در دوران پادشاه جدید چگونه خواهد بود. سلطنت عمان همواره مواضع سیاسی مشترکی با جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات منطقه‌ای داشته است. اگرچه دو کشور به لحاظ رویکرد بین‌المللی تفاوت‌های محسوسی دارند، اما همواره روابط تقریباً خوبی با یکدیگر داشته و در مواردی در نقش حامی سیاسی یکدیگر ظاهرشده‌اند. همچنین مواضع سلطنت عمان، نزدیکی نسبتاً زیادی با مواضع ایران در قبال تحولات منطقه‌ای دارد. حمایت از مواضع سیاسی ایران در سوریه، لبنان و یمن مثال‌هایی از این دست هستند. همسایگی در تنگه هرمز و اهمیت استراتژیک آن برای دو کشور، موجب نزدیکی هرچه بیشتر ایران و عمان شده است. ثبات و آرامش این تنگه هم به لحاظ امنیت عمان و هم به دلیل اهمیت آن برای تداوم صدور نفت از خلیج‌فارس به جهان اهمیت زیادی دارد. در واقع به اعتقاد برخی تحلیلگران، همین امر موجب شده تا نه‌تن‌ها دو کشور روابط خوبی داشته باشند، بلکه برای مقابله با خطرات احتمالی یکدیگر را همراهی نمایند. روابط و مناسبات میان ایران و عمان طی دهه‌های گذشته همواره روبه‌پیشرفت بوده و این روابط ریشه در تاریخ دارد. داشتن مناسبات نزدیک با تهران برای مسقط این فرصت را هم ایجاد کرده که بتواند استقلال و امکان مانور خود در برابر عربستان را تا حدودی حفظ کند. با توجه به شناختی که از عمان وجود دارد و معمولاً این کشور یک سیاست کاملاً محافظه‌کارانه و بسیار بااحتیاط را در پیش‌گرفته است و آنچه به روابط عمان با جمهوری اسلامی ایران مربوط می‌شود، به نظر می‌رسد شاهد تغییری در سیاست‌های کلی مسقط در قبال تهران نباشیم؛ بنابراین در دوران هیثم بن طارق، عمان تلاش می‌کند که همان سیاست محافظه‌کارانه‌اش را در منطقه و با جمهوری اسلامی ایران ادامه دهد؛ لذا مناسبات دوستانه خود را با تهران همچنان حفظ خواهد کرد. سیاست در عمان به‌گونه‌ای نیست که سیاست‌گذاری در این کشور فردی باشد بلکه بیشتر شورای خاندان سلطنتی (پادشاهی) تصمیم‌گیری‌های مهم را انجام می‌دهد. هیثم بن طارق به‌تازگی به سمت پادشاهی عمان منصوب‌شده و طبیعی است که در چارچوب شورای خاندان پادشاهی تصمیم‌گیری خواهد کرد. چراکه سیاست‌های کلان عمان در همین شورا ترسیم می‌شود. این به معنای تداوم روابط ایران و عمان همانند دوران سلطان قابوس است. از سوی دیگر، هیثم بن طارق کاریزما و شخصیت سلطان قابوس پادشاه سابق عمان را ندارد و نمی‌تواند برخلاف تصمیمات شورای خاندان سلطنتی در منطقه عمل کند و این در حالی است که همین شورا او را به‌عنوان پادشاه جدید عمان تعیین کرده است.
نتیجه
در کل می‌توان گفت: با توجه به اینکه هیثم بن طارق پادشاه جدید عمان از درون ساختاری به قدرت رسیده که در ۵۰ سال گذشته روابط حسنه‌ای با ایران داشته است، بنابراین نباید چندان شاهد تغییر سطح روابط بین تهران و مسقط بود. جایگاه کنونی عمان به دلیل سیاست محافظه‌کارانه این کشور بوده و کاملاً طبیعی است که اگر پادشاه جدید به دنبال کنار گذاشتن این سیاست باشد این جایگاه تغییر خواهد کرد. این در حالی است که کشور عمان به دلیل محدودیت‌های مختلفی که دارد، تنها با اتخاذ سیاست دوستی با کشور‌های منطقه می‌تواند به فعالیت‌های خود ادامه بدهد. به همین دلیل باید شاهد تداوم روابط دوستانه ایران و عمان در دوران هیثم بن طارق بود. سنتی که سلطان قابوس در سیاست منطقه‌ای عمان بر جای گذاشته به‌راحتی قابل‌تغییر توسط پادشاه جدید نیست. در واقع این سنت بی‌طرفی و توازن ناشی از فرهنگ، جغرافیا و ملاحظات سیاست داخلی است که تا حد زیادی برای پادشاه جدید هم پابرجاست؛ بنابراین تغییر بنیادین سیاست خارجی عمان یا چرخش آن به سمت یکی از محور‌های منطقه‌ای محتمل به‌نظر نمی‌رسد. این را می‌توان از اظهارات سلطان جدید در مراسم سوگند رسمی استنباط کرد. وی پس‌ازآنکه به‌عنوان پادشاه قسم یاد کرد در سخنان خود گفت که سیاست خارجی عمان مبتنی بر ادامه سیاست خارجی دوران سلطان قابوس‌خواهد بود و مبنای آن عدم دخالت در امور داخلی کشور‌ها و رعایت حسن هم‌جواری است. از سوی دیگر سلطان هیثم از جمله طراحان سیاست بی‌طرفی بوده است. سلطان هیثم، از سال ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۲ در وزارت خارجه حضور داشت. علاوه بر سابقه سیاسی و دیپلماتیک، سلطان هیثم توجه خاصی به مسائل اقتصادی دارد. عمان چشم‌اندازی به نام «عمان ۲۰۴۰» دارد که در آن طرح‌هایی برای بهبود جایگاه اقتصادی عمان تدوین شده است. ازآنجاکه توسعه اقتصادی به درجاتی از ثبات و توسعه روابط خارجی نیاز دارد، احتمالاً سلطان هیثم تأکید بیشتری بر بی‌طرفی و بهبود روابط با همه کشور‌ها خواهد داشت.