شلیک نهایی به برجام با «مکانیسم ماشه»

نیمه دی‌ماه جمهوری اسلامی ایران پس از مهلت ۶۰ روزه و در پی عدم اجرایی شدن تعهدات برجامی از سوی سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان، گام پنجم کاهش تعهدات خود را اعلام کرد. در بیانیه‌ای که در همین زمینه از سوی دولت اعلام شد؛ «جمهوری اسلامی ایران در گام پنجم کاهش تعهدات خود، آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی خود در برجام، یعنی محدودیت در تعداد سانتریفیوژ‌ها را کنار می‌گذارد. بدین ترتیب برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و از این پس برنامه هسته‌ای ایران صرفاً بر اساس نیاز‌های فنی خود پیش خواهد رفت.» محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در پیامی توئیتری پیرامون اعلام گام پنجم کاهش تعهدات برجامی ایران، نوشت: بر اساس گام پنجم و نهایی گام‌های درمانی تحت بند ۳۶ برجام، دیگر هیچ محدودیتی در تعداد سانتریفیوژ‌ها رعایت نخواهد شد. ظریف یادآور شد که این گام در چارچوب برجام بوده و همه گام‌ها در صورت اجرای «مؤثر» تعهدات متقابل قابل بازگشت است. همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه خواهد یافت.

فعال‌سازی مکانیسم ماشه
در واکنش به این تصمیم ایران، تروئیکای اروپایی سه‌شنبه هفته گذشته با صدور بیانیه‌ای طلبکارانه و حاوی نکات خلاف واقع، از فعال کردن «مکانیزم ماشه» خبر دادند. در این بیانیه آمده است؛ «ایران در حال نقض کلیدی محدودیت‌های درج شده در برجام است. اقدامات ایران با مفاد توافق هسته‌ای و معیار‌های غیرقابل بازگشت منع گسترش تسلیحات اتمی ناسازگار است. ما این استدلال که ایران حق دارد تعهداتش را کاهش دهد را نمی‌پذیریم. برخلاف اظهاراتش، ایران هرگز مکانیسم حل اختلاف را فعال نکرده است و هیچ دلیل قانونی برای توقف اجرای مفاد این توافق ندارد. با توجه به اقدامات ایران، هیچ انتخاب دیگری نداشتیم، برای ثبت نگرانی‌هایمان و اینکه ایران به تعهداتش در برجام پایبند نیست به کمیسیون مشترک رجوع می‌کنیم که در پاراگراف ۳۶ توافق جامع هسته‌ای آمده است. ما این (شروع مکانیسم حل اختلاف) را با حسن نیت و با هدف حفط برجام انجام می‌دهیم و امیدواریم یک راهی برای برون‌رفت از بن‌بست از طریق یک گفت‌وگوی دیپلماتیک سازنده پیدا کنیم. برای انجام این کار، ما سه کشور اروپایی به کمپین فشار حداکثری (آمریکا) علیه ایران نمی‌پیوندیم. امید ما بازگشت ایران به همراهی کامل با تعهداتش ذیل برجام است. ما سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان بار دیگر بر تعهدات خودمان در برجام و بر همکاری با همه طرف‌ها برای حفظ آن تأکید می‌کنیم.»
مکانیسم ماشه که در بند ۳۶ برجام آمده می‌تواند اختلاف میان امضاکنندگان را به شورای امنیت کشانده و موجب بازگشت تحریم‌های سازمان ملل شود. نکته تأسف‌بار اینکه حتی آمریکا که از برجام خارج شده است می‌تواند در این زمینه نقش‌آفرینی کند! این مکانیسم به نحوی پیش‌بینی شده است که برای نخستین بار، چین و روسیه حتی اگر بخواهند هم نمی‌توانند مانع بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شوند. چراکه سؤال در شورای امنیت سازمان ملل تحریم ایران نخواهد بود بلکه ادامه رفع تحریم‌ها بر اساس برجام است که کافی است یکی از سه کشور آمریکا، انگلیس و یا فرانسه آن را وتو کنند!

تهدید‌های انگلیس
نکته قابل‌توجه در این میان مواضع تهدیدآمیز و همراه با اهانت مقامات ارشد انگلیسی است. بوریس جانسون نخست‌وزیر انگلیس گفته است که طرح دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا درباره برنامه اتمی ایران می‌تواند جایگزین توافق هسته‌ای برجام شود. دومینیک راب، وزیر خارجه انگلیس هم موضعی خصمانه گرفت و گفت؛ به ایران توصیه می‌کنیم مسیری جدید در پیش‌گرفته و برای حل مجموعه کامل فعالیت‌هایش که قوانین بین‌المللی را نادیده گرفته و آن منطقه را بی‌ثبات می‌کند، وارد دیپلماسی و مذاکره شود. این فقط رئیس‌جمهور ترامپ نیست، بلکه رئیس‌جمهور ماکرون هم استدلال کرده که به یک توافق گسترده‌تر با ایران نیاز است. این توافق در وهله نخست برخی از نواقص برجام را برطرف کند و ثانیاً نگرانی‌های گسترده‌تری که ایالات‌متحده و بسیاری از دیگر دولت‌ها، از جمله انگلستان در مورد فعالیت‌های ثبات‌زدای گسترده‌تر ایران در آن منطقه را دارند، مرتفع کند! هرچند برخی مقامات دولتی کشورمان می‌کوشند موضع‌گیری اروپایی‌ها را غیر مهم جلوه دهند و از کنار آن عبور کنند، اما درباره وضعیت امروز توافق هسته‌ای و دورنما و باید‌ها و نباید‌های آن توجه به چند نکته ضروری است؛

 

۱- موضع‌گیری منفی و عجولانه اروپا در فعال کردن مکانیسم ماشه، آن‌هم در فاصله کوتاهی از تنش‌های امنیتی شدید در منطقه در پی ترور سردار سلیمانی، نشان می‌دهد غربی‌ها مجموعه‌ای از اقدامات را علیه ایران تدارک دیده‌اند؛ از اقدامات سخت و امنیتی گرفته تا فشار‌های دیپلماتیک. مجموعه این اقدامات را می‌توان ذیل راهبرد «فشار حداکثری» به سرکردگی آمریکا تعریف کرد. هرچند اروپایی‌ها این موضوع را انکار می‌کنند.

 

۲- دست‌اندرکاران داخلی برجام گمان نمی‌کردند اروپایی‌ها دست به چنین اقدامی –فعال‌سازی مکانیسم ماشه- بزنند. در واقع اروپا با این حرکت می‌خواهد خود را جدی و پیش‌بینی‌ناپذیر جلوه دهد. همان کاری که آمریکا در ترور سردار سلیمانی انجام داد. غربی‌ها با این حرکات قصد دارند جمهوری اسلامی را دچار این واهمه راهبردی کنند که طرف مقابل قابل پیش‌بینی نیست و ممکن است دست به هر کاری بزند. پس باید عاقلانه عمل کرد و پای میز مذاکره رفته و امتیازات لازم را داد! ۳- فعال شدن مکانیسم ماشه، نشانه دیگری از ضعف‌های جدی برجام است. ضعف‌هایی که بار‌ها از سوی منتقدان اعلام شده و نسبت به آن‌ها هشدار داده شده بود، اما مسئولین مربوط و حامیان آنها، نه‌تن‌ها این نقد‌ها را نادیده گرفتند بلکه با برچسب‌زنی به منتقدان آنان را متهم نیز کردند.

 

۴- مقامات آمریکا و رژیم صهیونیستی از تصمیم سه کشور اروپایی به‌شدت استقبال کرده‌اند. فعال‌سازی مکانیسم ماشه نشان داد برخلاف آنچه برخی ادعا می‌کردند، اروپا و آمریکا درباره ایران متحد هستند و اختلاف‌نظر و عمل ندارند و ایجاد شکاف میان اروپا و آمریکا به‌وسیله برجام، توهمی بیش نبوده است.

 

۵- مکانیسم ماشه در صورت فعال شدن و نتیجه دادن به نفع اروپا و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، فشار‌هایی بیش ازآنچه آمریکایی‌ها در قالب تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران اعمال کرده‌اند، وارد نخواهد کرد. آمریکا در چند سال اخیر در راستای پروژه «فشار حداکثری» شدیدترین تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرده و توانسته است سایر کشور‌ها را نیز همراه با خود کند. به‌بیان‌دیگر تحریم‌های گسترده آمریکا فراتر از تحریم‌های یکجانبه این کشور به‌حساب می‌آید و ویژگی بین‌المللی پیداکرده است، بنابراین در عمل فشار جدیدی علیه ایران اعمال نمی‌شود.

 

۶- حداقل پاسخی که در شرایط فعلی در موضوع هسته‌ای و همکاری با غرب انتظار می‌رود، رد قطعی کنوانسیون‌های CFT و پالرمو و رساندن سطح فعالیت‌های هسته‌ای به‌پیش از برجام است. این اقدامات تنها متناظر با اقدامات گستاخانه غربی‌هاست و اگر قرار است شوک به آن‌ها وارد شود، باید خروج از ان. پی. تی را کلید زد.

۷- با اخراج سفیر انگلیس که این روز‌ها نقشی اساسی و حتی میدانی در مسائل ضدایرانی دارد، باید به‌طرف غربی این هشدار جدی را داد که اقدامات آن بدون هزینه نیست و جمهوری اسلامی هراسی از پاسخ متناسب دادن به اقدامات خصمانه طرف مقابل ندارد.