مکانیسم ماشه و آغاز بازی جدید اروپا علیه ایران

ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه روز چهارشنبه ششم آذر (۲۷ نوامبر) در سخنرانی خود در پارلمان این کشور از احتمال بهره گرفتن از سازوکار پیش‌بینی شده در توافق هسته‌ای برای حل اختلافات احتمالی سخن گفته است. در این سازوکار که به «مکانیسم ماشه» شهرت یافته است، احتمال ارجاع پرونده هسته‌ای به شورای امنیت سازمان ملل و تجدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران پیش‌بینی شده است. هرچند بلافاصله با اعلام این نظر و انتشار بیانیه سه کشور اروپایی در این خصوص، طرف‌های اروپایی گفتند منظورشان استفاده از مکانیسم ماشه بدون ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل بوده است و این یعنی یک‌چیزی شبیه spv یا اینستکسی که طراحی کرده بودند تا هم ایران را در برجام پس از خروج آمریکا نگه‌دارند، هم از تعهدات اصلی خود در قبال توافق برجام شانه خالی کرده باشند. با این تفاوت که سه کشور متعهد به برجام، با spv و اینستکس، یک سال و نیم وقت‌کشی کردند تا ایران را در نقطه‌ای متوقف کنند و با طرح استفاده از مکانیسم ماشه بدون ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت، می‌خواهند این شمشیر دامکلس را بر سر ایران بالا نگه‌دارند تا ایران از ترس مکانیسم ماشه‌ای که از نگاه ما از همان روزی که اروپا هم‌نوا با آمریکا به اعتراف خودشان بی‌سابقه‌ترین تحریم‌ها را علیه ملت ایران بکار بردند، استفاده شده است. وقتی معدود دارو‌های کمیاب بیماران سرطانی یا کودکان مبتلا به بیماری معروف «پروانه‌ای» که در اختیار چند کشور اروپایی یا آمریکاست و از دادن این دارو‌ها به مردم ایران دریغ می‌کنند، به نظر می‌رسد خیلی پیش‌تر از این‌ها «مکانیسم ماشه» علیه مردم ما بکار گرفته شده است. حالا فرقی نمی‌کند این محرومیت توسط شورای امنیت سازمان بی‌خاصیت ملل انجام شود یا «مکانیسم ماشه اروپایی» همچون «اینستکس اروپایی» طراحی و اجرا شود. آنچه مهم است این است که یک رفتار غیرانسانی در حال وقوع است و آن زیر پا گذاشتن اخلاق و شرف انسانی است که اروپایی‌ها نیز همچون آمریکایی‌ها نشان دادند پا جا پای آمریکایی‌ها گذاشته‌اند. درست از زمانی که آن سناتور خبیث آمریکایی «مارک کرک» وقتی در پاسخ سؤال خبرنگاری که گفته بود این تحریم‌های فلج‌کننده، ملت ایران را هدف می‌گیرد نه دولت ایران را، جواب می‌دهد: «اشکالی ندارد غذا را از دهان ایرانیان بی‌گناه بیرون بکشیم»، دانستیم «مکانیسم ماشه» علیه مردم و کودکان مظلوم ایرانی پیاده شده است و فرقی نمی‌کند «مارک کرک» آمریکایی آن را طراحی کرده باشد یا مکرون فرانسوی یا جانسون انگلیسی!
با چنین رویکردی که از همان ابتدا مسیر امروز اروپا قابل پیش‌بینی بود، دیگر نمی‌توان این سخن گزاف وزیر امور خارجه فرانسه را که گفته بود کاهش گام‌به‌گام تعهدات برجام از سوی جمهوری اسلامی ایران علت چنین امری بوده است را پذیرفت؛ لذا بهانه اینکه جمهوری اسلامی ایران هر دو ماه، اقدام به کاهش تعهدات و الزام‌های پیش‌بینی شده در توافق هسته‌ای می‌کند و اروپا ناچار به استفاده از مکانیسم ماشه است، سخن بیهوده‌ای است. سؤال اینجاست چرا اروپا هر بار در آستانه یک گام برداشتن ایران در کاهش تعهدات برجامی خود، یک‌چیزی را عَلَم می‌کند. اروپا امروز می‌داند دیگر با میوه گندیده spv و اینستکس نمی‌تواند جمهوری اسلامی را از مطالبه خود از تعهدات برجامی اروپا راضی نگه دارد تا گام‌های کاهش تعهدات برجامی را دنبال نکند، لذا درصدد نوعی دیگر از بازدارندگی از منظر خود برآمده است تا شاید ایران از پیگیری گام پنجم کاهش تعهدات خود عقب‌نشینی کند. نباید گول این بازی جدید مشترک اروپا – آمریکا را خورد چراکه این همان چیزی است که غرب از ایران می‌خواهد تا بار دیگر توافقی دیگر و بدتر از برجام را بر ما تحمیل کند.
فعال‌سازی مکانیسم ماشه بدون ارجاع آن به شورای امنیت این‌گونه خواهد بود که بر اساس توافقنامه برجام اگر هر یک از اعضای این توافق معتقد باشد که طرف مقابل تعهداتش را اجرا نمی‌کند، می‌توانند این موضوع را به کمیسیون مشترک برجام، متشکل از ایران، روسیه، چین، تروئیکای اروپا و اتحادیه اروپا ارجاع دهد. اعضای کمیسیون، پانزده روز فرصت دارند که اختلافات را حل کنند، اما اگر بخواهند، می‌توانند مدت‌زمان این روند را با اتفاق آرای تمامی اعضا طولانی‌تر کنند. ظاهراً طرف‌های اروپایی قصد دارند مکانیسم ماشه را تا مرحله ارجاع به کمیسیون فعال کنند و این اختلافات را به شورای امنیت ارجاع ندهند.
واکنش وزارت خارجه ایران به سخنان لودریان
یک روز پس از سخنرانی لودریان درباره ایران در پارلمان فرانسه، سخنگو‌ی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی به سخنان وزیر خارجه فرانسه واکنش نشان داد و گفت: «برجام در شرایط کنونی به اروپا اجازه نمی‌دهد که در قبال اعمال حق مشروع ایران در پاسخ به اقدامات غیرقانونی و یکجانبه آمریکا و نقض اساسی تعهدات طرف‌های اروپایی، به مکانیسم ماشه استناد کند.»
سخنان وزیر خارجه فرانسه و بیانیه اخیر تروئیکای اروپا در افزایش تحریم‌ها در بستر مکانیسم ماشه اروپایی را باید صرفاً اقدامی رسانه‌ای و در راستای جنگ روانی تفسیر کرد
موسوی در خصوص امکان بهره‌گیری فرانسه و دیگر اعضای باقیمانده برجام از مکانیسم حل‌وفصل اختلافات نیز گفت: «منطق و هدف مکانیسم حل‌وفصل اختلافات پیش‌بینی شده در برجام، در نظر گرفتن اقدامات جبرانی برای دو طرف است و اقدام جمهوری اسلامی ایران هم اجرای حق خود در ماده ۳۶ برجام است».
سخنگو‌ی وزارت خارجه ایران اظهارات لودریان را «غیرمسئولانه و غیرسازنده» خواند و گفت: این اظهارات «کارآمدی ابتکارات سیاسی برای اجرای کامل برجام توسط کلیه طرف‌ها در راستای نظام رفع تحریم‌های برجام و مصوبات کمیسیون مشترک را مخدوش می‌کند.»
این واکنش سخنگوی وزارت خارجه هرچند درست و منطقی است، اما واقعیت آن است که در نظام بیمار بین‌الملل که آمریکا از معاهدات بین‌المللی خارج می‌شود و اروپای مدعی، چشم بر روی واقعیت‌ها می‌بندد و از سیاست‌های یکجانبه گرایانه آمریکا پیروی می‌کند، نمی‌توان خوش‌بین بود که با چنین مواضعی، اروپا از سیاست طراحی نموده خود در این مقطع عقب‌نشینی کند. هرچند طرف اروپایی می‌داند در خطر قرار گرفتن توافقنامه برجام برای اتحادیه اروپا کم‌هزینه نیست و اروپا با درک تبعات منطقه‌ای شکست برجام ناچار است راه‌حلی برای راضی کردن ایران و تأمین منافع کشورمان پیدا کند؛ زیرا اروپایی‌ها بار‌ها اعلام کرده‌اند که شکست برجام به معنای شروع فصل جدید از بحران و رقابت‌های اتمی در منطقه غرب آسیا است که تبعات آن مستقیماً امنیت و ثبات اروپا را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
اروپا به‌درستی می‌داند اگر دست به چنین کاری (به‌کارگیری از مکانیسم ماشه) بزند به معنی این است که رسماً اعلام کرده برجام مرده و این پایان کار توافق هسته‌ای و بزرگ‌ترین دستاورد اتحادیه اروپا در حوزه سیاست خارجی خواهد بود. این در حالی است که به نظر می‌رسد هدف اروپا پیش بردن سیاست هویج و چماق است. از همین رو است که از بازگرداندن تحریم‌ها سخن می‌گویند و هم‌زمان، ۶ کشور هلند، دانمارک، نروژ، سوئد، بلژیک و فنلاند به سازوکار مالی اینستکس می‌پیوندند؛ بنابراین سخنان وزیر خارجه فرانسه و بیانیه اخیر تروئیکای اروپا در افزایش تحریم‌ها در بستر مکانیسم ماشه اروپایی را باید صرفاً اقدامی رسانه‌ای و در راستای جنگ روانی تفسیر کرد.