نگاهی به تحولات اخیر میان ایران و تروئیکای اروپا

درحالی‌که چند هفته بیشتر به موعد اتمامِ‌حجت ایران به اروپا در مورد کاهش تعهدات برجامی باقی نمانده است، تحرکات دیپلماتیک نشان می‌دهد اروپایی‌ها نه‌تن‌ها خیال ندارند گامی مثبت در این زمینه بردارند بلکه به دلایل مختلف رویکردی طلبکارانه و تهدیدآمیز هم در پیش‌گرفته‌اند. رویکردی که دو نمود بیرونی داشت.
در اولین گام، فرانسه، آلمان و انگلیس طی نامه‌ای که خبر آن ۱۳ آذرماه منتشر شد، به دبیر کل سازمان ملل مدعی شدند «توسعه موشک‌های بالستیک با توانایی حمل کلاهک هسته‌ای توسط ایران» با قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل متناقض است. این سه کشور اروپایی از دبیر کل خواستند تا در گزارش بعدی خود به شورای امنیت در مورد پیشرفت اجرای قطعنامه ٢٢٣١، محتوای نامه این سه کشور را نیز گزارش کند.
گام دوم تهدید ایران به بازگشت تحریم‌ها بود. چند روز پس از انتشار خبر این نامه، نشست کمیسیون مشترک برجام در وین پایتخت اتریش برگزار شد. نکته قابل‌تأمل آنکه اروپایی‌ها پیش‌ازاین نشست به‌طور گسترده‌ای درباره راه‌اندازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران تبلیغ کردند. البته این مکانیسم فعال نشد و اروپایی‌ها همین موضوع را به‌عنوان امتیاز برای ایران فاکتور کرده و در همین حال تهدید کردند که در نشست یک ماه دیگر، دوباره پیرامون این موضوع بحث خواهد شد. این تهدید‌ها در حالی است که به اذعان کارشناسان، تحریم‌ها به سقف خود رسیده است و عملیاتی کردن این مکانیسم تغییری در وضعیت ایران ایجاد نمی‌کند.
بر این اساس، ادعا‌های سه کشور اروپایی را می‌توان فرار به جلو دانست، چراکه آن‌ها نتوانسته‌اند به تعهدات خود عمل کنند، بنابراین با وارد ساختن اتهاماتی علیه کشورمان، می‌خواهند انفعال و ناکامی‌های خود را به فراموشی سپرده و ایران را عامل اصلی شکست برجام معرفی کنند. آن‌ها می‌خواهند با چنین دستاویزی، ایران را مجبور به آغاز بازی یا معامله‌ای جدید کنند که نتیجه‌ی آن محروم شدن مردم کشورمان از حقوق مسلم خود است. شواهد نشان می‌دهد اروپا، سناریوی تازه‌ای را در ارتباط با برجام تعریف کرده و هرکدام از بازیگران با توجه به موقعیتی که دارند، عهده‌دار نقشی متفاوت هستند. انگلیس به‌واسطه رابطه نزدیک جانسون با ترامپ مواضع آمریکا را تکرار می‌کند و از توافق جدید با ایران سخن می‌گوید. هرچند تغییر لحن و فعل انگلیس مسئله تازه‌ای نیست و لندن چندین بار ایران و سیاست‌های تهران را در کاهش تعهدات برجامی به چالش کشیده، اما هیچ زمان به این صراحت از توافق جدید سخن نگفته بود. از همین رو تغییر ادبیات این بازیگر ناظران را متعجب کرد تا جایی که برخی از ناظران هم بر این باورند که جانسون چندی است که با رهبران آلمان و فرانسه در باب برجام گفت‌وگو داشته و به نظر می‌رسد که مواضع این سه کشور اروپایی در ارتباط با ایران به یکدیگر نزدیک باشد.
آلمان به‌واسطه کاهش محبوبیت مرکل در عرصه داخلی، نقشی خنثی پیدا کرده است، بنابراین برلین نه خواهان تنش است نه پایان برجام! در کاخ الیزه نیز رئیس‌جمهوری فرانسه از رویکرد پیچیده‌ای در ارتباط با برجام پیروی می‌کند. از تماس تلفنی‌اش با روحانی، میزبانی از ظریف و هیئت ایرانی در حاشیه اجلاس گروه هفت در بیاریتز و تلاش‌هایش برای تحقق اینستکس گرفته تا مسئول دانستن ایران در حملات پهپادی به آرامکو، جملگی نشان‌دهنده تاکتیک پیچیده و درعین‌حال لغزنده پاریس است. وال‌استریت ژورنال نیز دراین‌باره نوشت: «فرانسه تلاش کرد تا در یک میانجی دلسوز در ظاهر، زمینه را برای متقاعد کردن همتای آمریکایی‌اش برای لغو تحریم‌ها یا اجرای طرح معافیت‌ها فراهم کند، اما تأکید تهران بر لغو تحریم‌ها به‌عنوان پیش‌شرط رایزنی‌ها و پافشاری ترامپ بر کمپین فشار حداکثری، فرانسه را بر سر دوراهی قرار داده ‎است.» فرانسه برای پایان دادن به سردرگمی‌اش، در میانه تنش‌های تهران و واشنگتن موضع جدیدی را اتخاذ کرده و به نظر می‌رسد هم‌صدا با متحدان اروپایی‌اش در راستای سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران در حرکت است. اروپا تلاش دارد تا با توسل به سیاست چماق و هویج (تهدید و تشویق) بستر را برای پایان توافقی که به‌واسطه وابستگی‌اش به ایالات‌متحده قادر به اجرای مفادش نیست، هموار سازد.
چاره کار در اتخاذ رویکردی قوی‌تر در برابر زیاده‌خواهی و زیاده‌گویی اروپایی‌هاست. تا قوتی آنان گمان کنند ایران فروشنده‌ای در وضعیت اضطرار است، این برخورد‌ها و مواضع قابل پیش‌بینی است.