توان مدیریتی ندارید مسئولیت نپذیرید

پایگاه رهنما :

رهبر معظم انقلاب اسلامی یکشنبه هفته گذشته هم‌زمان با آغاز ثبت‌نام نامزدهای انتخابات مجلس یازدهم، در درس خارج فقه با شرح روایتی درباره توصیه پیامبر اعظم (ص) خطاب به جناب ابوذر، ضمن انتقاد به ثبت‌نام بی‌محابای برخی افراد در انتخابات مجلس، به موضوع لزوم توجه افراد به توان مدیریتی خود در پذیرش مسئولیت‌ها پرداختند.
ایشان در ابتدای سخنان خود، حدیثی را به نقل از کتاب امالی طوسی نقل کردند؛ «از ابوذر روایت است که رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: ای ابوذر! من آنچه برای خود دوست می‌دارم برای تو نیز دوست می‌دارم؛ همانا تو را ناتوان می‌بینم، پس هیچ‌گاه به دو نفر امر نکن و به‌هیچ‌وجه عهده‌دار مال یتیم مباش.» و در ادامه در شرح آن تأکید کردند؛
«خود جناب ابی‌ذر این توصیه‌ پیغمبر به خودش را ذکر می‌کند؛ برای ماها هم درس است، درس بسیار بزرگی است. حضرت به او فرمود من هر چه برای خودم دوست می‌دارم، برای تو هم دوست می‌دارم؛ یعنی آن چیزی که می‌خواهم به تو بگویم، از روی کمال محبت است؛ چون انسان به خودش کمال محبت را دارد. خب حالا آن حرفی که حضرت می‌خواهد به ابی‌ذر بزند چیست؟
اِنّی اَراکَ ضَعیفا
من جنابعالی را در مدیریت، ضعیف می‌بینم. خیلی آدم خوبی هستی، مجاهد فی‌سبیل‌اللّه، رُک‌گو و آسمان بر راست‌گوتر از او سایه نیفکنده، زمین راست‌گوتر از او را بر خودش حمل نکرده؛ اینها همه به‌جای خود محفوظ، امّا شما آدم ضعیفی هستی.
فَلا تُؤَمَّرَنَّ عَلی اِثنَین
حالا که آدم ضعیفی هستی، مواظب باش بر دو نفر هم ریاست نکنی! یعنی پیدا است آن ضعفی هم که حضرت فرمودند، ضعف در مدیریت است؛ یعنی تو آدمی هستی که مدیریت نداری؛ اگر چنانچه بر دو نفر یا بیشتر ریاست پیدا کردی، نمی‌توانی کار آنها را به سامان برسانی. این، درس برای ماها است. ما -حالا همه‌ی ما نه؛ بعضی‌مان این‌جوری هستیم- به مجرّد اینکه یک مسندی، یکجایی، یا خالی می‌شود یا ممکن است خالی بشود، فوراً چشم می‌دوزیم که برویم آنجا! خب شما اوّل نگاه کن ببین می‌توانی یا نمی‌توانی. حالا بحث اسم‌نویسی برای انتخابات مجلس است، گفتند شروع‌شده، همین‌طور بدون محابا می‌روند! خب شما که می‌خواهی بروی آنجا، آنجا سؤال دارد؛ این توانایی‌ای که خدا به من و شما می‌دهد، کنارش مسئولیت هست. این [مطلبی] که عرض می‌کنم، در مورد خود این حقیر از همه بیشتر است. شما هم همین‌جور؛ یعنی آن‌کسانی که مسئولیتی دارند، همین‌جور. هر مسئولیتی، هر سِمَتی، هر توانایی‌ای، در کنارش یک مسئولیتی دارد، یک تعهّدی وجود دارد. می‌توانید آن تعهّد را انجام بدهید یا نه؟ این خیلی درسِ بزرگی است.
وَ لا تَوَلَّیَنَّ مالَ یَتیم
هیچ مال یتیمی را هم شما به عهده نگیر. نه از باب اینکه احتمال این وجود دارد که خدای‌نکرده مثلاً ایشان دست‌درازی می‌کند به مال یتیم. خب مقام ابی‌ذر خیلی بالاتر از این حرف‌ها است، نزدیک مقام عصمت است مقام او؛ پس این احتمال در او نیست. علّت اینکه میگویند تولیّت مال یتیم را قبول نکن، این است که نمی‌توانی حقّ یتیم را به او بدهی؛ دیگران می‌آیند دست‌درازی می‌کنند، جنابعالی هم آدم ضعیفی هستی، تدبیر لازم را نداری و نمی‌توانی. برجستگی‌های نظام اسلامی و نظام ارزش‌های اسلامی اینها است؛ یعنی در درجه‌ی اوّل، من و شما خودمان مسئولیم که ببینیم این کار را قبول بکنیم؟ نکنیم؟ می‌توانیم؟ نمی‌توانیم؟ این بسیار مسئله‌ی مهمی است.»
مسئولیت؛ دام یا طعمه؟
مسئولیت در حکومت چه عواقبی به دنبال دارد و آیا طعمه‌ای برای اخذ امتیازات ویژه است؟ یا دامی است که تا انسان مجبور به قبول آن نشده و تکلیفی ندارد باید از آن بگریزد؟ رهبر معظم انقلاب اسلامی آذرماه سال گذشته در درس خارج فقه در این مورد می‌فرمایند: «دنبال کرسی‌های ریاست [بودن] -چه ریاست اجرائی، چه ریاست تقنینی؛ می‌بینید برای نمایندگی مجلس بعضی خودشان را میکُشند، اگر چنانچه راه پیدا نکنند به هر دلیلی یا مثلاً فرض کنید صلاحیتش را تأیید نکنند یا رأی نیاورد و غیره، خودش را به آب‌وآتش و در و دیوار میزند که چرا نشد- عقل نیست، تدبیر نیست. ملاحظه کردید؟ اگر چنانچه این ریاست، مایه‌ی یک چنین دغدغه‌ای است، خب انسان رها کند؛ مگر اینکه واقعاً متوجّه انسان بشود و واجب باشد برای انسان؛ آن [جا] بله [لازم است].»
این نگاه برداشتی کاملاً دینی است. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در نامه‌ی ۵ نهج‌البلاغه خطاب به اشعث‌بن قیس -از کارگزاران حضرت در منطقه آذربایجان- این‌گونه می‌فرماید: «وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَةٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَة»، یعنی حکمرانی برای تو طعمه نیست بلکه امانتی بر عهده‌ات است، رهبر انقلاب دراین‌باره خطاب به مسئولین می‌فرمایند: «مسئولیت و منصبی که در نظام اسلامی داری، طعمه و سرمایه و کاسبی نیست - اشتباه نشود - مسئولیت در نظام اسلامی باری بر دوش انسان است که باید آن را به خاطر هدف و نیّتی تحمّل کند.»(بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران‌ 25 آذر 1379) برداشت صحیح از مسئولیت اسلامی این‌چنین است. وقتی انسان نگاه امانت‌دارانه به مسئولیت داشته باشد، ابتدا باید قدرت پذیرش امانت و عمل به تعهدات آن را در خود ببیند و سپس خود را در معرض قبول مسئولیت قرار دهد، «بعضی‌مان این جوری هستیم- به مجرّد اینکه یک مسندی، یکجایی، یا خالی می‌شود یا ممکن است خالی بشود، فوراً چشم می‌دوزیم که برویم آنجا! خب شما اوّل نگاه کن ببین می‌توانی یا نمی‌توانی.»
آدم خوب بودن کافی نیست
حدیث نقل‌شده از ابوذر نشان می‌دهد، در قبول مسئولیت آدم خوب بودن کافی نیست. چه کسی می‌تواند ادعا کند از ابوذر خوب‌تر و متقی‌تر و عدالت‌خواه‌تر است؟! اما شخص پیامبر (ص) همین ابوذر را از قبول مسئولیت نهی می‌کند. این ملاک و معیار چقدر در میان نخبگان جامعه که خود را در معرض مسئولیت قرار می‌دهند ساری و جری است؟ مردم در انتخاب‌های خود چقدر به این موضوع توجه دارند؟
حضرت امام خمینی (ره) 13 دی‌ماه سال 1362 درباره این موضوع مهم می‌گویند؛ «فرض بکنید که اگر همه‌کسانی که در رأس [هستند] بروند پیشنهاد بکنند که فلان آدم را شما وکیل کنید لکن شما به نظرتان درست نباشد جایز نیست بر شما تبعیت کنید. باید خودتان تشخیص بدهید که آدم صحیحى است تا اینکه بتوانید رأى بدهید.‏
‏‏و مجرد اینکه این آدم یک آدم خوبى است خیلى، اول وقت نمازش را می‌خواند و نماز شب می‌خواند. این براى مجلس کفایت نمی‌کند. مجلس اشخاص سیاسى لازم دارد، اشخاص اقتصاددان ‏‏‎‏‏لازم دارد، اشخاص سیاستمدار لازم دارد، اشخاص مطلع بر اوضاع جهان لازم دارد. باید تعهد به اسلام باشد و موافقت با جمهورى اسلامى باشد لکن این مسائل هم باشد. در یک مجلس باید همه‌چیز باشد در این کمیسیون‌های مجلس از امور ارتشى و کشاورزى و اقتصاد و همه‌چیز بحث می‌شود، باید مطلع باشند اینها. آن‌هایی که در این کمیسیون‌ها هستند باید اشخاصى باشد در بینشان که عالم به اقتصاد باشد، عالم به امور کشاورزى باشد، عالم به امور اداری باشد، عالم به مسائل جهانى باشد. مجلس می‌خواهد ایران را در مقابل جهان اداره کند، مجلس یک‌چیزی نیست که بخواهد ایران را در مقابل خودش درست بکند. ایران در مقابل جهان است امروز، آن‌هم یک جهان امروزى و یک ایران امروزى. ایران امروزى که تک است در دنیا و جهان امروزى که همه مهاجم‌اند، همه مهاجم به شما هستند. شما می‌خواهید که یک مجلسى داشته باشید که در مقابل این مهاجماتى که از خارج می‌شود پایدار باشد. یک دولتى را او تعیین کند که در مقابل تهاجماتى که در دنیا واقع می‌شود، فشارهایى که واقع می‌شود در دنیا این بتواند دفاع کند و این از مجلس سرچشمه می‌گیرد، از مجلس دولت درست می‌شود و شما یک همچو مجلسى لازم دارید.‏» با توجه به این نکات، مسئولیت و مدیریت در حکومت اسلامی طعمه نیست بلکه راهی برای خدمت به مردم است و برای خادم مردم بودن فقط خوب و مؤمن بودن کفایت نمی‌کند و این ایمان باید با توان مدیریتی همراه باشد.