تقوا در فضای مجازی

وقتی در گشت‌وگذار‌های مجازی به صفحات مختلف سر می‌زنیم، متن‌ها و تحلیل‌های مختلفی را می‌خوانیم، تصاویر را لایک می‌کنیم و یا مطلبی را برای دیگران باز ارسال می‌کنیم؛ در نهایت سرگرمی به سر می‌بریم و گاهی آن‌قدر در این فضا غرق می‌شویم که احساس می‌کنیم اراده و کنترل رفتارمان در فضای مجازی از دستمان خارج شده است. در این لحظه ممکن است رفتاری را از خود بروز دهیم که در حالت عادی و فضای حقیقی جزء منتقدان آن رفتار محسوب شویم و آن را نوعی بی‌اخلاقی و بی‌تقوایی قلمداد کنیم. با این حساب چه موضوعی باعث می‌شود که در فضای مجازی چارچوب‌های اخلاقی خودمان را نادیده بگیریم و دست به آن اقدام منفی بزنیم؟ برخی افراد چنین تصور می‌کنند که در فضای مجازی، الزامات رعایت تقوا و اخلاق برچیده می‌شود و توجه به این اصول، فقط به فضای واقعی زندگی اختصاص دارد. بر این مبنا بدون توجه به تاثیر فعالیت‌های مجازی، خود هر عمل نادرستی را انجام می‌دهند و به‌سادگی از کنار آن می‌گذرند؛ اما پیامد‌های این طرز تفکر در فضای حقیقی و واقعی، خلاف آن را به اثبات می‌رساند و نشان می‌دهد که در بحث رعایت تقوا و توجه به اخلاقیات، هیچ تفاوتی میان فضای مجازی و واقعی وجود ندارد.
زمانی که ابعاد مختلف زندگی ما در فضای مجازی نمود پیدا کرده است، طبیعی است که باید برای تقوا و اخلاقیات مجازی هم ارزش و اهمیت قائل شویم. در همین رابطه مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) نیز بار‌ها بر لزوم رعایت تقوا در فضای مجازی تأکید کرده‌اند و رعایت آن را یکی از نیاز‌های مهم جامعه امروز دانسته‌اند. بدون شک یکی از دلایل اهمیت رعایت تقوا در فضای مجازی، فراوانی زمینه‌های لغزش افراد در این فضا می‌باشد. در فضای مجازی ارتباطات وسیع و بدون کنترلی وجود دارد. افراد می‌توانند بدون هیچ رد پایی و یا با هویت جعلی در این فضا فعالیت کنند و هیچ نظارت بیرونی برای آن‌ها وجود ندارد. دامنه مخاطبان در این فضا بسیار وسیع است و انتشار هر مطلبی در آن می‌تواند با سرعت بسیار بالا به دست مخاطبان زیادی برسد که در فضای واقعی این امکان برای همه افراد وجود ندارد. دسترسی به این فضا بسیار آسان است و جذابیت بالای صفحات آن، کاربران را با هر سن و سالی به‌سوی خود جذب می‌کند. در فضای مجازی مرز ارتباط با نامحرم بسیار کمرنگ‌تر از فضای واقعی است و این مسئله اگرچه با رعایت حدود شرعی باشد، بر روی نفس انسان تاثیر منفی می‌گذارد. علاوه بر آن وسوسه برقراری ارتباط بیشتر با نامحرم تا جایی که حدود شرعی نیز رعایت نشود، همیشه وجود دارد.
در فضای مجازی، تبلیغات غیراخلاقی و تصاویر مستهجن به‌وفور یافت می‌شود و تنها بودن و ناشناس بودن افراد در این فضا باعث می‌شود کاربران زیادی به سمت آن وسوسه شوند. حریم خصوصی در فضای مجازی بسیار شکننده است و گاهی این موضوع ابزار انتقام و ضربه زدن به آبروی افراد در این فضا می‌شود. از طرفی برخی از کاربران نیز داوطلبانه هیچ حریمی برای خود در این فضا قائل نیستند و اطلاعات و تصاویر شخصی خود را با اختیار در معرض دید همگان قرار می‌دهند. صفات منفی اسراف، خودنمایی، فخرفروشی و جلوه‌گری در فضای مجازی برای بسیاری از کاربران به صفات مثبت و ارزشمند تبدیل‌شده است. همچنین ویژگی‌های فضای مجازی آن را به یکی از منابع اصلی تولید شبهات اعتقادی، دروغ و شایعات تبدیل کرده است.
به همین دلایل و ده‌ها دلیل دیگر رعایت تقوا در فضای مجازی اهمیت بالایی دارد و نادیده گرفتن آن خطرات و انحرافات زیادی را به دنبال خواهد داشت. برای رعایت تقوا در این فضا لازم است، نکاتی را در نظر بگیریم و یک چارچوب اخلاقی برای خود تعریف کنیم. یکی از نشانه‌های رعایت تقوا در فضای مجازی این است که افراد باید از انتشار هرگونه مطلبی که شائبه افترا، تهمت، غیبت و منکر در این فضا باشد، به‌شدت خودداری کنند. درعین‌حال افراد باید از نشر و بازپخش مطالبی که هیچ سودمندی برای مخاطبان ندارد و فقط وقت کاربران را می‌گیرد اجتناب کنند. متأسفانه مطالب و اخبار غیر سودمند که به مطالب زرد مشهور است در فضای مجازی به‌وفور یافت می‌شود و وقت بسیاری از کاربران را تباه می‌کند. موضوعاتی مانند رسوایی و تهمت‌های جنسی در مورد مشاهیر، دلالی تهمت و شبهه واردکردن به دیگران یا دست‌آویز کردن موضوعات احساسی برای سوءاستفاده بردن از آن‌ها، اخبار بی‌اهمیت سلبریتی‌ها و مواردی ازاین‌دست، نمونه‌هایی از مطالب زرد در فضای مجازی است. در این فضا باید از انتشار تصویر یا اطلاعات شخصی افراد بدون کسب اجازه از آن‌ها خودداری کنیم؛ حتی اگر این افراد اعضای خانواده یا فرزندانمان باشند. در فضای مجازی باید از بازدید از صفحات غیراخلاقی، تائید و یا دنبال کردن آن‌ها بپرهیزیم و از این صفحات، تصاویر و مطلبی را برای فرد دیگری بازارسال نکنیم. در صورت امکان در هنگام مواجه‌شدن با این صفحات برای جلوگیری از رشد آن‌ها بهتر است آن‌ها را ریپورت کنیم و یا به مسئولان قضایی گزارش دهیم. در برقراری ارتباطات، به‌ویژه با جنس مخالف باید از تحریک عواطف و احساسات اجتناب کنیم، به لحن و سبک نوشتاری خود دقت کنیم و حدومرز‌های اخلاقی را در فضای مجازی نیز رعایت کنیم. باید در این فضا در انتخاب شبکه، کانال و مخاطب هوشیارانه عمل کنیم و از اثربخشی مطالب و آموزه‌های ارسالی اطمینان حاصل کنیم.
به‌صورت کلی فضای مجازی نیز جنبه‌ای از زندگی ما را شامل می‌شود و کاربران نباید تحت تاثیر فرهنگ رایج در فضای مجازی، اعتقادات و اخلاقیات خود را قربانی آن کنند. افرادی که عادت کرده‌اند مراقب خود باشند در هر فضایی قرار گیرند به‌راحتی می‌توانند خود را کنترل کنند و مراقب رفتار و گفتار و حرکاتشان باشند. تقوا، مانند یک ابزار خودکنترلی در این‌گونه افراد وجود دارد و وقتی رعایت برخی اصول، جزئی از عصاره وجودی هر فرد شد دیگر فرقی ندارد این رفتار در کجا و در چه فضایی سر می‌زند.