چگونه به فرزندمان پول‌توجیبی بدهیم؟!

یکی از نخستین مواجهه‌های کودکان با اقتصاد، زمانی است که هر از گاهی والدین پولی به او می‌دهند تا برای خود خرید کند؛ به این پول معمولاً «پول‌توجیبی» گفته می‌شود. پول توجیبی ممکن است در خانواده‌ای از زیرِ ۵ سال نیز شروع شود، اما معمولاً در دوران دبیرستان و دانشگاه، بنا به نیاز‌های فرزندان دادنِ «پول توجیبی» تقریباً فراگیر می‌شود و خانواده‌ها بر اساس بضاعت مالی خود -کم‌و‌بیش- به فرزندانشان به‌طور مستمر و ماهیانه پول توجیبی می‌دهند. آیا پول توجیبی دادن، خوب است و منجر به تربیت اقتصادی فرزند می‌شود یا او را مصرف‌کننده و تنبل بار می‌آورد؟! درصورتی‌که پول دادن به فرزندان اقدام خوبی است، از چه سنّی باید پول توجیبی داد و میزان آن باید چگونه باشد؟! در این یادداشت به پاسخ این سؤالات می‌پردازیم.
پول توجیبی؛ تمرین مدیریت دخل‌و‌خرج
یکی از مهم‌ترین رفتار‌های اقتصادی ما انسان‌ها، مدیریت دخل‌و‌خرجمان است. همواره انسان باید به‌اندازه‌ای خرج کند که درآمد دارد و به تعبیر اقتصادی دخل او پُر است. به همین دلیل در ادبیات فارسی این مصرع ضرب‌المثل شده است که «چو دخلت نیست، خرج آهسته‌تر کن»! اما این مدیریت دخل‌وخرج حتی در سنین بالا در بسیاری از افراد نهادینه نشده است. به همین دلیل است که در دادگاه‌ها بسیاری از آدم‌های خوب، دیده می‌شوند که قصد کلاه‌برداری نداشته‌اند، اما صرفاً برای این‌که دخل‌وخرج خود را مدیریت نکردند و (با گرفتنِ قرض و وام‌های بی‌جا و غیرضروری) بیش از درآمد خرج کردند، به بدهکاری افتادند و با مشکلات اقتصادی مواجه شدند؛ بنابراین مدیریت دخل‌و‌خرج، از مهارت‌های مهم زندگی است و از کودکی و نوجوانی باید در انسان نهادینه شود. پول توجیبی، مقدمه‌ی خوبی برای تمرین این مهارت است.
شرایطِ پول توجیبی مطلوب!
البته باید توجه داشت، هر پول توجیبی دادنی مطلوب نیست. خانواده از طریق دادن پول به فرزندشان، مدیریت خرج کردن را به او می‌آموزند و فرزند از این طریق، می‌فهمد درآمد‌ها محدودند و در خرید‌ها باید دست به اولویت‌بندی بزند و نیاز‌های اصلی خود را فدای نیاز‌های فرعی نکند. بااین‌حال، بهتر این است خانواده‌ها پول توجیبی را بدون زحمت به فرزندان ندهند و از این طریق، تلاش برای کسب درآمد را نیز به آن‌ها بیاموزند؛ مثلاً اگر پدر در حرفه‌ای کار می‌کند که می‌تواند فرزند را با خود به محل کار برده و به‌عنوان شاگرد از او استفاده کند، این کار را انجام داده و پول توجیبی را در ازای کاری که فرزند انجام می‌دهد، به او بدهد. همچنین می‌توان اعطای پول توجیبی را به درس خواندن یا اموری ازاین‌دست مشغول کرد و در ازای فعالیت‌های مثبت، به‌عنوان هدیه به فرزندان پول توجیبی داد.
همچنین باید توجه داشت که پول توجیبی باید متعارف باشد؛ حتی اگر خانواده از تمکن مالی بالایی برخوردار باشند. دادنِ رقم‌های بالا به‌صورت ماهیانه و در قالب پول توجیبی معایبی دارد که ازجمله‌ی این معایب، عادت فرزند به مصرف‌گرایی است. گاهی خوب است فرزندان هر چه می‌خواهند، برایشان فراهم نباشد تا طعم محدودیت‌ها را بچشند. از دیگر معایب دادنِ پول توجیبی بالا، این است که فرزندان نسبت به همسالان خود از بهره‌مندی بیشتری برخوردار خواهند شد و این زمینه‌ی تفاخر به دیگران را فراهم خواهد کرد. یکی دیگر از معایب دادن پول‌توجیبی‌های زیاد این است که ممکن است فرزندان با این پول، به خرید کالا‌هایی دست یابند که مصرف آن‌ها به صلاحشان نیست. به همین خاطر است که تجار قدیمی که در تربیت فرزند نیز موفق بودند، از دادن پول‌توجیبی‌های زیاد به فرزندان خودداری می‌کردند.
رابطه‌ی پول توجیبی و سنّ فرزند
در دستورات شرع مقدس آمده است که «معامله با بچۀ نابالغ باطل است، اگرچه پدر یا جد آن بچه به او اجازه داده باشند که معامله کند، ولى اگر بچه ممیز باشد و چیز کم‌قیمتی را که معاملۀ آن براى بچه‌ها متعارف است معامله کند اشکال ندارد»؛ بنابراین بهتر است تا پیش از ممیز شدن (سنّی که فرزند پس‌ازآن، تازه می‌تواند خوب و بد را از هم تشخیص دهد)، اصلاً پول توجیبی به کودکان داده نشود. همچنین بین سنّی که کودک ممیز می‌شود تا سنّی که به بلوغ می‌رسد، پول توجیبی باید بسیار ناچیز باشد تا با آن، کودک تنها بتواند اقلام کم‌قیمتی را بخرد. بهتر است در این سنّ نیز، خرید با نظارت دقیق خانواده صورت بگیرد. پس از سنّ بلوغ تا پیش از دانشگاه، بهتر است خانواده مخارج ماهانه‌ی متعارف موردنیاز فرزند را محاسبه کنند و همان مقدار را به بهانه‌های مختلف (ازجمله در ازای کار کردنِ فرزند یا درس خواندن)، به وی بدهند. البته در این سنّ نیز اگرچه فرزند می‌تواند احتیاجات خود را تشخیص داده و پول‌توجیبی را در همان مسیر صرف کند، اما خانواده نیز باید همچنان دورادور بر معاملات فرزند خود نظارت کنند.