هفت نکته درباره گام دوم هسته‌ای ایران

واکنش غرب
اقدام ایران برای برداشتن گام دوم، در اردوگاه غرب هیاهوی زیادی به راه انداخت؛ داد و قالی که تماماً هدفش تأثیر بر افکار بین‌المللی برای جا زدن ایران به‌عنوان خاطی برجام و البته ارعاب ایران برای تردید در مسیر اقدام متقابل بود. دفتر مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، ضمن محکومیت اقدام ایران، افزایش غنی‌سازی را نقض برجام دانست. بااین‌حال کاخ الیزه در ادامه موضع خود در این زمینه اعلام کرده که مکانیسم حل‌وفصل اختلافات در برجام فعال نخواهد شد. سخنگوی وزارت خارجه انگلیس نیز در بیانیه‌ای، از ایران خواست فوراً تمامی فعالیت‌های مغایر با توافق هسته‌ای را متوقف کند. واکنش آمریکا، اما شاید از این دو هم جالب‌تر بود. آمریکایی که سال گذشته رسماً از برجام خارج‌شده است، اعلام کرد، ایران نباید تعهدات خود را نقض کند و از شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخواست تشکیل جلسه اضطراری کرد! بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی هم از نخستین کسانی بود که به کنفرانس خبری گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران واکنش نشان داد. نتانیاهو که رژیم تحت امرش با تن ندادن به پیمان منع گسترش جنگ‌افزار‌های هسته‌ای و دارا بودن صد‌ها کلاهک اتمی، تهدیدی بالقوه برای امنیت منطقه به‌حساب می‌آید، در اظهاراتی اقدام ایران برای افزایش سطح غنی‌سازی را «گامی خیلی خطرناک» توصیف و از سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان خواست تا تحریم‌های ایران به‌طور خودکار بازگردد. درباره گام دوم اقدام متقابل از سوی ایران چند نکته قابل‌ذکر است؛
۱- غرب فکرش را نمی‌کرد
یکی از قابل‌تأمل‌ترین واکنش‌ها مربوط به معمار تحریم‌های ایران بود. «ریچارد نفیو»، مسئول تحریم‌های ایران در دولت اوباما نوشت: «موضوعی که در مورد ازسرگیری غنی‌سازی اورانیوم بیش از ۳.۶۷ درصد ایران (و عبور از سقف ۳۰۰ کیلوگرم) برای من تعجب‌آور است، افرادی هستند که به من اطمینان می‌دادند اگر ما ایرانی‌ها را به دلیل نقض دوباره برجام تحریم کنیم، آن‌ها دست روی دست خواهند گذاشت. پس امثال ما که اخطار می‌دادند ممکن است ایران دست به‌تلافی بزند یا می‌گفتند به معافیت‌های تحریمی نیاز است تا ایران به برجام در زمینه هسته‌ای وفادار بماند، دیوانه نبودند.» نکته نفیو اعتراف مهمی در خود دارد. غربی‌ها فکر می‌کردند ایران دست روی دست خواهد گذاشت و گزینه‌ای ندارد. خروج ترامپ از برجام ناشی از چنین محاسبه غلطی بود. آمریکایی‌ها تصور می‌کردند ایران در مقابل فشار آن‌ها، دست‌بسته است. ترامپ و اطرافیانش گمان می‌کردند با خروج کامل از برجام و تحمیل تحریم‌های حداکثری ظرف کمتر از یک سال، یکی از این دو وضعیت رخ خواهد داد؛ یا ایران تسلیم‌شده و امتیازات موردنظر آمریکا (۱۲ شرط واشنگتن که دقیقاً یک سال پیش از سوی پمپئو در اندیشکده هریتیج مطرح شد) را می‌دهد و یا به دلیل مشکلات اقتصادی، از درون دچار آشوب و فروپاشی می‌شود؛ اما اوضاع آن‌طور که ترامپ و مشاورانش می‌خواستند و فکر می‌کردند پیش نرفت.
۲- سیاست چماق و هویج
جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر از سیاست چماق و هویج استفاده می‌کند. به این معنی که از چماق کاهش تعهدات برجامی در کنار هویج بازگشت به اجرای کامل برجام در صورت اجرایی شدن تمامی تعهدات اروپاییان استفاده می‌کنیم. ما با این اهرم به اروپاییان فشار می‌آوریم تا شاید آن‌ها نیز به تعهدات خود مطابق برجام عمل کنند. اصولاً هدف جمهوری اسلامی ایران از کاهش تعهدات برجامی خود، وادار کردن طرف مقابل به اجرای تعهداتش است، بنابراین درصورتی‌که آن‌ها به‌طور کامل برجام را اجرا کنند ایران نیز همچون قبل به‌طور کامل تعهدات خود در برجام را اجرا می‌کند. همان‌گونه که تا اردیبهشت امسال این کار را کردیم.
۳- وعده و وعید ممنوع
در این مسیر آنچه باعث ایجاد انگیزه و تحرک از سوی اروپا می‌شود، بازگشت ما به اجرای تعهداتمان است، اما طرف مقابل باید متوجه باشد که ایران دیگر حاضر نیست صرفاً بر اساس وعده‌ووعید، تعهداتش را اجرا کند و تنها در صورتی حاضر به بازگشت به تعهدات هستیم که تعهدات طرف مقابل نیز به‌طور کامل عملیاتی شود. جمهوری اسلامی ایران، باید در مورد شروطی که برای اروپاییان مطرح کرده، قاطع و شفاف عمل کند و به‌هیچ‌عنوان از آن‌ها عقب‌نشینی نکند؛ چراکه هرگونه عقب‌نشینی بی‌مورد از سوی ایران، اروپا را به‌اشتباه خواهد انداخت که می‌تواند بدون اجرای تعهدات خود به عملکرد گذشته‌اش ادامه دهد؛ بنابراین تا وقتی تعهدات طرف مقابل، اجرایی نشده، ایران نباید انعطاف جدید نشان دهد و هرگونه انعطاف ایران در مورد شروط تعیین‌شده، اشتباه بزرگی خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران باید همچنان بر مواضع خود مبنی بر اجرای کامل برجام توسط اروپا تأکید کند تا طرف مقابل نیز به‌طور شفاف پیام قاطع ایران را دریافت کند. ما باید بر مواضع قاطعی که اخیراً اتخاذ کرده‌ایم ایستادگی کنیم و ثابت‌قدم باشیم، یعنی اجرای کامل برجام توسط اروپا و نه‌بخشی از تعهدات.
۴- کوتاه، اما در مسیر درست
گام دوم، یک‌قدم کوتاه در مسیر درست است. این گام، محافظه‌کارانه برداشته‌شده و می‌توانست و باید خیلی قوی‌تر می‌بود. ایران نیازمند آن است که تعهدات کلیدی در برجام را به‌سرعت به عقب برگرداند تا هم برای فشار‌های غرب به آن هزینه وارد کرده باشد و هم برای هرگونه مذاکرات آتی دست ایران را پر کند. می‌توان گفت: گام دوم برای اینکه این پیام‌ها را بدهد به‌اندازه کافی قوی نبود و این ممکن است طرف مقابل را دچار اشتباه محاسباتی کند که ایران در آنچه می‌گوید چندان جدی نیست.
۵- اهرم رآکتور اراک
درباره رآکتور اراک نگرانی این است که ایران همچنان به طرح نوسازی این رآکتور از سوی اروپا امید داشته باشد. ازآنچه آقای کمالوندی اعلام کرد این نکته برداشت می‌شود که طبعاً این ادامه وضع قبلی است نه گام جدید. شاید سناریوی بهتر آن باشد که قلب راکتور همین حالا نوسازی شود و این منافاتی با طراحی رآکتور جدید از سوی غربی‌ها ندارد، منتها اگر واقعاً خواهان ارسال یک پیام راهبردی هستیم باید دو کار را هم‌زمان انجام بدهیم.
۶- تماسی برای اتلاف وقت
در آستانه برداشتن گام دوم از سوی ایران، گفت‌وگوی تلفنی میان روسای جمهور ایران و فرانسه صورت گرفت و اروپا مجدداً مهلتی تا ۲۴ تیر گرفته است. احتمالاً اروپا این مهلت را گرفته تا حرف آخرش را بزند و همین امر که در تماس تلفنی آقای روحانی با مکرون در روز شنبه اتفاق افتاده منجر به تعدیل گام دوم شده است. تقریباً با اطمینان می‌توان گفت که در جلسه وزرای خارجه ۱+۴ هم اتفاق مهمی نخواهد افتاد منتها ایران باز زمان را از دست می‌دهد.
۷- مرعوب نشویم
تهدید‌های غرب و اروپا را نباید جدی گرفت. حتی اگر مکانیسم ماشه هم فعال بشود و قطعنامه‌های شورای امنیت برگردد وضع تحریم‌ها از وضعیت فعلی فراتر نمی‌رود. امید بستن به اینکه اروپا کاری بکند، تنها زمانی معتبر است که کاهش تعهدات برجامی در حوزه‌های کلیدی به‌طور قوی و سریع انجام شود.