آنکارا و گرداب عفرین

پایگاه رهنما :

بیش از 40 روز از شروع تجاوز همه‌جانبه ارتش ترکیه و مسلحان تحت حمایت آنها به شمال غرب سوریه و به ویژه منطقه عِفرین از شهرهای مهم استان حلب سوریه می‌گذرد.

این منطقه راهبردی در جریان جنگ سوریه به ‌طور کامل تحت تسلط کردهای سوریه و به ویژه گروه‌های YPG و  PKKقرار گرفت که همین امر بهانه اولیه ترکیه برای حمله به این بخش از خاک سوریه شد.

با این حال، در شرایطی که ترک‌ها هدف اصلی خود از این تهاجم را ایجاد یک منطقه حائل در مرزهای سوریه و پاکسازی این بخش‌ها از وجود گروه‌های مسلح کرد عنوان کرده‌اند، اما همه اندیشکده‌ها و تحلیلگران منطقه‌ای و بین‌المللی اذعان دارند، ترکیه در فرای هدف اولیه خود اهداف راهبردی و بلندمدت دیگری را نیز در سر می‌پروراند که با گذشت بیش از چهل روز از آغاز این تهاجم، بررسی آنها برای درک بهتر سیاست‌های جدید منطقه‌ای ترکیه ضروری جلوه می‌کند.

در این باره اگر به آمارهای داخلی دولت ترکیه نگاهی داشته باشیم، درخواهیم یافت که حجم بالای پناهندگان موجود در این کشور که به ویژه پس از ظهور داعش و تشدید تنش‌های خاورمیانه به شکل چشمگیر افزایش یافتند، چند سالی است که به عنوان یک معضل مهم پیش روی دولت ترکیه مطرح است و تاکنون هم سیاست‌های گوناگونی برای حل یا تخفیف فشارهای ناشی از آن بر اقتصاد و جامعه ترکیه اجرا شده است که یکی از مهم‌ترین و جنجالی‌ترین آنها تهدید اتحادیه اروپا به باز کردن مرزهای این کشور به منظور خروج پناه‌جویان به سوی اروپا بود که با افزایش حمایت‌های مالی اتحادیه اروپا از ترکیه اجرایی نشد.

با این حال، آنکارا همچنان به دنبال راهکاری برای خارج کردن پناه‌جویان به ویژه پناه‌جویان سوری از این کشور است و از این رو مقامات ترکیه انتظار دارند با ایجاد یک منطقه حائل در مرزهای سوریه، زمینه را برای اخراج بیش از سه میلیون پناهنده سوری از خاک خود و استقرار آنها در داخل خاک سوریه مهیا کند.

از سوی دیگر، ترکیه نگران است که در صورت بازپس‌گیری ادلب به دست ارتش سوریه، مسلحان و تروریست‌ها با فرار به سوی مرزهای ترکیه زمینه‌ساز چالش‌های امنیتی برای ترکیه شوند.

البته نگرانی عمده مقامات ترکیه ناشی از این واقعیت است که بسیاری از این شبه‌نظامیان عضو سازمان‌های جهادی وابسته به القاعده هستند که مقابله با آنها می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای ترکیه به همراه داشته باشد.

اما در این بین آنچه بیش از همه برای آنکارا اهمیت راهبردی دارد، مسئله افزایش نقش و اهمیت ترکیه در مذاکرات آینده سوریه است و هیچ چیز مانند کنترل زمین و منابع سوریه نمی‌تواند بر وزن و تأثیرگذاری ترکیه در مسئله سوریه بیفزاید.

برای درک بهتر این موضوع لازم است به این نکته اشاره کنیم که آمریکا در شرایط فعلی با تکیه بر گروه‌های مسلح تحت حمایت خود توانسته است، بر بیش از 30 درصد از اراضی شمال سوریه در شرق رودخانه فرات مسلط شود؛ از این رو ترکیه نیز به دلیل آنچه می‌توان از آن به بلندپروازی‌های اردوغان نام برد، درصدد است به اسم پاکسازی عفرین از وجود نیروهای پ.ک.ک، اراضی مناطق مرزی غرب فرات و به ویژه منطقه شمال غرب سوریه را به اشغال خود درآورد تا افزون بر افزایش سهم خود از آینده سوریه بخشی از نبض اقتصادی و ژئوپلیتیکی سوریه را هم برای سهم‌خواهی بیشتر در اختیار خود داشته باشد.

برای درک اهمیت این راهبرد ترکیه تنها کافی است یادآور شویم که در شرایط فعلی سوریه بیش از 50 درصد از منابع نفت و گاز سوریه که طبیعتاً یکی از مهم‌ترین منابع درآمد این کشور تعریف می‌شوند، در اختیار قوای آمریکایی است که بدون شک اهرم فشاری برای سهم‌خواهی بیشتر واشنگتن در آینده سوریه خواهد بود.

با این حال، با گذشت بیش از 40 روز از شروع تهاجم ترکیه به شمال سوریه نشانه‌های شاخصی از موفقیت ترکیه در دسترسی به اهدافش به چشم نمی‌آید، به ویژه اینکه ارتش تا بن دندان مسلح اردوغان تا کنون نه تنها موفق به پیشروی محسوس و تأثیرگذاری در خاک سوریه نشده است، بلکه در مواجهه با کردها بیش از 60 کشته و ده‌ها مجروح از خود به جای گذاشته است که به ارائه تصویری شکننده و ضعیف از اقتدار و توانایی دولت و ارتش ترکیه در مقابل افکار عمومی کشورشان منجر شده است که طبیعتاً می‌تواند انتخابات آتی ریاست‌جمهوری ترکیه در سال 2019 را با چالش‌های اساسی روبه‌رو کند.

از سوی دیگر، با اعلام درخواست کردها از دولت سوریه و اعزام واحدهای ارتش این کشور به سوی عفرین، دولت ترکیه به طور رسمی دیگر بهانه‌ای برای پاکسازی عفرین ندارد و طبیعتاً سازوکار‌های بین‌المللی می‌تواند علیه ترکیه به کار گرفته شوند.

از این رو پر واضح است که ترکیه در شرایط فعلی خاورمیانه چاره‌ای جز تغییر راهبرد خود در قبال سوریه ندارد و اصرار بیشتر بر پیشبرد سیاست فعلی ترکیه بیش از پیش بر هزینه‌های داخلی و منطقه‌ای ترکیه خواهد افزود که این هزینه‌ها می‌تواند به بهای پایان عمر سیاسی اردوغان در انتخابات سال آینده میلادی تمام شود. گذشت زمان وجوه بیشتری از سیاست‌ها و چالش‌های ترکیه را آشکار خواهد کرد.