بازار ارز بازتر خواهد شد.اقدامی خوب، اما دیر هنگام!

 

سال ۱۳۹۷ سالی پر نوسان برای بازار ارز در ایران بود؛ به‌گونه‌ای که شاید بتوان گفت: بازار ارز پر نوسان‌ترین بازار در اقتصاد ایران بود. ازآنجاکه وابستگی بازار سایر کالا‌ها در اقتصاد ما، به دلار بالاست این تغییرات خود را در قالب نوسان در کل اقتصاد نمایان کرد. نوسانات اقتصادی، چون ریسک را بالا می‌برند باعث می‌شوند سرمایه‌گذار و تولیدکننده نیز تا آرام شدن فضای اقتصاد دست نگاه دارد. این دست نگه‌داشتن و فضای «صبر و انتظار» تولیدکننده، خود به‌طور مضاعف اقتصاد را با چالش مواجه می‌سازد؛ بنابراین ثبات بازار ارز بسیار مهم است. اولین بار نوید آغاز به کار بازار متشکل ارزی یا همان بورس ارز در دی‌ماه در جلسه شورای پول و اعتبار با موضوع تأسیس شرکت بازار متشکل ارزی تصویب شد. سیاست‌گذار به این دلیل به‌سوی بازار متشکل ارزی رفت که گمان می‌کند با تشکیل این بازار، بتوان در سال ۱۳۹۸ ثبات را به نرخ ارز بازگرداند و زمینه را برای رونق تولید فراهم کرد؛ اما آیا این اقدام، موفقیت‌آمیز خواهد بود؟ در این گزارش به پاسخ این پرسش می‌پردازیم.

ماهیت بازار متشکل ارزی
بهمن‌ماه سال گذشته بود که عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی در گفت‌و‌گوی خبری مجدداً در مورد بازار متشکل ارزی توضیح داد و آن را این‌طور توصیف کرد: «بازار متشکل ارزی برای اسکناس است که به‌صورت نقد و الکترونیکی، برای خرید‌های عمده و خرد صرافی و بانک‌ها فعالیت خود را آغاز خواهد نمود و بانک مرکزی نیز از طریق بانک‌های عامل، بازیگردان اصلی این بازار خواهد بود». بازار متشکل ارزی در حقیقت یک بازار عمده‌فروشی نقد اسکناس در تهران است؛ بنابراین ازاین‌جهت که اسکناس است و نقد است، بازار حواله یا فردایی نیست. نکته‌ای که باید بدان توجه داشت، این است که بازار متشکل ارزی قرار نیست یک نرخ، به سایر نرخ‌ها در بازار اضافه کند و مثلاً پس از تشکیل آن، علاوه بر دلار جهانگیری، دلار نیمایی و دلار آزاد، قرار نیست شاهد نرخ دلار بازار متشکل هم باشیم؛ چرا که با ایجاد بازار متشکل، اتفاق خاصی نمی‌افتد. اکنون نیز در بازار و میان صرافان و بانک‌ها مبادلات عمده‌فروشی ارز در جریان است؛ اما تفاوت بازار متشکل ارزی این است که برای این بازار شفافیت را به ارمغان خواهد آورد و راه را برای جمشید بسم‌الله‌های کفِ بازار یا کانال‌های تلگرامی و ... که صرفاً باقیمت دادنِ لفظی – و نه واقعی- در نرخ ارز دست‌کاری می‌کردند، بسته خواهد شد.

اهدافی که بازار متشکل محقق می‌کند
بازار عمده‌فروشی متشکل ارز، اهداف مهمی را محقق می‌کند. ازجمله‌ی این اهداف این است که برای صرافان، کارایی اطلاعاتی معاملات عمده ایجاد خواهد شد. علاوه بر این، در بلندمدت بازار متشکل ارزی منجر به جداسازی نحوه محاسبه نرخ دلار تهران از درهم در دبی (که ابزار اصلی تحریم امریکا در ١٣ ماه گذشته بوده) می‌شود؛ بنابراین، این بازار شانس تعیین نرخ در داخل کشور را افزایش می‌دهد. چرا که بخش قابل‌توجهی از نرخ‌گذاری داخلی وابسته به قیمت درهم، دوبی است که خود را در معاملات فردایی سبزه‌میدان نشان می‌دهد. در موارد متعددی مشاهده‌شده که آمریکا بار‌ها به کانال‌های درهم امارات فشار آورده تا دلار را در ایران افزایش دهد؛ بنابراین، بازار متشکل ارزی، می‌تواند در شرایط تحریم، توان جنگ ارزی امریکا علیه ایران را کاهش دهد. دارابی -کارشناس بورس- ضمن اعلام بی‌اطلاعی از سازوکار دقیق این بازار، معتقد است: «قطعاً بازاری شفاف شکل بگیرد، دیگر شاهد نرخ‌های متناقض نخواهیم بود». این اتفاق به دلیل تمرکز این بازار و همچنین شفافیت آن است. در هر بازاری که شفافیت باشد، قیمت واحد خواهد بود؛ بنابراین بیش از آن‌که بازار متشکل ارزی به کاهش نرخ ارز، کمک کند به تعبیر فنی واریانس قیمت ارز را از بین خواهد برد و قیمت را واحد خواهد کرد. یکی دیگر از اهدافی که بازار متشکل ارزی دنبال می‌کند، این است که امکان مداخله (خریدوفروش) منظم، بی فساد و پیوسته‌ی بانک مرکزی در نرخ، بدون نیاز به افراد مشخص (نوعی عملیات بازار باز ارزی) را فراهم خواهد آورد و از این طریق، دست سیاست‌گذار در مدیریت بازار ارز بازتر خواهد شد.

اقدامی خوب، اما دیرهنگام!
همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، بازار متشکل برای کاهش یا افزایش نرخ نیست. بلکه برای کشف قیمت است؛ اما، چون در این بازار قیمت واقعی کشف می‌شود و کارایی اطلاعاتی در اختیار صراف‌ها در این بازار بهتر از حالت سنتی است و همچنین، چون افراد متعهد به تسویه‌ی معامله‌ای که انجام داده‌اند، هستند (در این بازار نمی‌توان صرفاً با الفاظ بازی کرد و قیمت را بالا برد)، نوسانات نرخ ارز، بسیار کمتر از وضعیت سنتی خواهد بود؛ بنابراین در بلندمدت انتظار می‌رود این بازار، به ثبات نرخ ارز و مدیریت آن توسط سیاست‌گذار کمک کند.
اگرچه تشکیل این بازار –که آثار مثبتی به همراه دارد- از ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۷ مطرح بود، اما اجرای آن توسط بانک مرکزی به تعویق افتاد و اعلام شد که موعد شروع آن اواسط فروردین، خواهد بود؛ اما باز هم با امروز و فردا کردن، تولد این بازار به تعویق افتاد و به آخر فروردین موکول شد. این موضوع در بدبینانه‌ترین حالت نشان از کم‌کاری بانک مرکزی است و در حالت خوش‌بینانه، حجم سنگین و جامع بودن طرح را نشان می‌دهد. بااین‌وجود، اجرای این طرح، هر چند دیرهنگام، نویدبخش اتفاقات خوش در بازار ارز خواهد بود.