شکوه جهاد علمی در «گام دوم انقلاب»

اولین توصیه در مجموعه توصیه‌های رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی به موضوع «علم و پژوهش» اختصاص دارد؛ ایشان با برشمردن پیشرفت‌ها و کاستی‌ها در حوزه علمی، اما تاکید مهمتری را نیز در آغاز دهه پنجم انقلاب اسلامی به جوانان دارند که عبارت است از «جهاد علمی» و «ناکام ساختن دشمن بدخواه و کینه‌توز». بیانیه گام دوم انقلاب که در آغاز دهه پنجم انقلاب از سوی رهبر معظم انقلاب منتشر شد، دارای ابعاد مختلفی است، اما یکی از مهمترین موضوعاتی که در آن به کرات مورد تاکید و تصریح قرار گرفته، موضوع «رشد علمی» است به طوری که بیش از ۲۴ بار از واژه «علم» در این بیانیه استفاده شده که حاکی از اهمیت آن در گام دوم انقلاب اسلامی دارد.

رهبر معظم انقلاب در این بیانیه با برشمردن ابعاد مختلف عقب‌ماندگی علمی در دوره پهلوی و قاجار، به رشد علمی کشور در دوره پس از انقلاب اسلامی اشاره کرده و با تاکید بر برخی آمار‌ها در این حوزه، این پیشرفت را آغاز راه دانسته و بر ادامه پر قدرت آن تاکید می‌کنند. ایشان پس از برشمردن این ابعاد مختلف، در مهمترین فراز این بیانیه تصریح می‌کنند که «اینک مطالبه عمومی من از شما جوانان آن است که این راه را با احساس مسئولیت بیشتر و همچون یک جهاد در پیش گیرید. سنگ بنای یک انقلاب علمی در کشور گذاشته شده و این انقلاب، شهیدانی از قبیل: شهدای هسته‌ای نیز داده است. به پا خیزید و دشمن بدخواه و کینه‌توز را که از جهاد علمی شما بشدت بیمناک است، ناکام سازید.» مسیر علمی کشور که از اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ آغاز شده، با سرعتی که برای ناظران جهانی غافلگیرکننده بوده، یعنی ۱۱ برابر شتاب رشد متوسط علم در جهان، به پیش رفته است و دستاورد‌های دانش و فناوری کشور در این مدت ایران را به رتبه ۱۶ در میان بیش از ۲۰۰ کشور جهان رسانده است؛ حالا در گام دوم انقلاب، مهمترین موضوعی که می‌تواند که در دوران پیش رو مورد توجه قرار گیرد، این است که به واسطه عقب‌ماندگی تاریخی در دوره پهلوی و قاجار، ایران به شدت از کاروان علم و فناوری در دنیا عقب است و تمام تلاش‌های دو دهه اخیر نیز اگرچه ارزشمند و مهم تلقی می‌شود، اما به تعبیر رهبر معظم انقلاب، «با همه اهمیتش فقط یک آغاز بوده است و نه بیشتر». حالا سوال اساسی این است که برای حفظ و رشد سرعت توسعه علم چه باید کرد؟

اول) تحریم‌های اقتصادی و علمی در دوران پس از انقلاب اسلامی اگرچه مانع بزرگی بر سر راه پیشرفت کشور در سال‌های اخیر بوده، اما همانطور که در بیانیه گام دوم نیز تاکید شده، تمام پیشرفت‌های علمی گفته شده در همین شرایط تحریمی به دست آمده و به نوعی محدودیت باعث خلاقیت بیشتری در جامعه ایرانی شده است. موضوعی که در این بین بیش از تحریم خارجی به رشد کشور ضربه وارد کرده، خود تحریمی و نبود تلاش ملی برای رشد و توسعه کشور است. همان‌طور که رهبر انقلاب از «جهاد علمی» با عنوان «مطالبه عمومی» یاد می‌کنند، وظیفه تمام افراد جامعه این است که بنا به ظرفیت، توانایی و فکر خود در تلاش برای توسعه و پیشرفت کشور کوشا باشند؛ در غیر این صورت رسیدن به «توسعه» خیالی خام خواهد بود. «نمی‌گذارند ما پیشرفت کنیم»، تفکر نادرستی است؛ چرا که اگر جامعه تصمیم بگیرد رشد کند، هیچ مانعی نمی‌تواند بر سر راه آن قرار گیرد.
دوم) ایران در سال‌های اخیر در حوزه‌های هسته‌ای، نانوتکنولوژی، سلول‌های بنیادین، هوافضا و پزشکی به دستاود‌های خوبی دست‌یافته و بخش مهمی از مقالات و دستاورد‌های علمی کشور نیز به این حوزه‌ها اختصاص داشته است، اما نکته مهمی که وجود دارد، این است که توسعه و پیشرفت در برخی بخش‌ها نباید به غفلت از بخش‌های دیگر منجر شده و باعث عدم توجه به آن‌ها شد. برای نمونه عقب‌ماندگی در توسعه فناوری‌های صنعتی و کشاورزی همچنان یکی از مشکلات کشور در حوزه تولید است که به دلیل بی‌توجهی به رشد آن‌ها در سال‌های گذشته، باعث شده تا نتوانیم از مواهب تولید، اشتغال و افزایش نرخ بهره‌وری در کشور بهره‌مند شده و در این حوزه‌ها نیز به کسب ثروت بپردازیم.
سوم) منابع انسانی مهمترین مزیت نسبی کشور است؛ همانطور که رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانیه گام دوم، «جوانان» را مهمترین مخاطب این بیانیه می‌دانند و به بیان مطالبات خود از این نسل می‌پردازند، اما همچنان توجه به نسل جوان دانشمند، مومن، انقلابی و با انگیزه کمتر توسط مسئولان دیده می‌شود.
همه این‌ها در حالی است که مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد، در میان ٥٥ کشور مسلمان که از مراکش تا پاکستان مورد بررسی قرار گرفته‌اند، ایران بهترین شرایط را در منابع انسانی دارد.

سم مهلک سیاسی‌کاری در محیط دانش

رشد عملی و کسب دانش باید به باور عمومی تبدیل شده و از آفات این مسیر هم نباید غفلت شود؛ سیاست‌زدگی محیط دانشگاه و بهره‌برداری ابزاری جریانات خاص سیاسی از استاد و دانشجو – همانگونه که رهبر انقلاب بار‌ها نسبت به آن هشدار داده‌اند – یکی از مهمترین چالش‌های رشد علمی در مسیر پیش‌روی انقلاب اسلامی است. مسیر طی شده، کمترین راه در رسیدن به قله‌های علمی دنیاست و هرگونه کم‌کاری، غرور یا رفتار سیاسی می‌تواند به دست‌اندازی مهم در مسیر توسعه علمی کشور تبدیل شود.