ارتباط اقتصادی با چین؛ ارتباطی راهبردی

هفته گذشته علی لاریجانی، ریاست مجلس جمهوری اسلامی ایران طی سفری دو روزه به چین سفر کرد. در این سفر رئیس مجلس ایران را هیئتی بلندپایه شامل بیژن زنگنه، وزیر نفت و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، دژپسند، وزیر اقتصاد و ... همراهی می‌کردند. خبر‌ها حاکی از این است که گر چه اهداف جامعی برای این سفر عنوان شد، اما محوریت این سفر اقتصادی بوده و نشان از عزم ایران برای برقراری ارتباطی مستحکم‌تر با چین جهت دور زدن تحریم‌های امریکایی دارد. چین کشوری است که پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که به زودی بزرگترین اقتصاد دنیا خواهد بود و جای امریکا را می‌گیرد. تفاوت چین با امریکا این است که طی یک سنت قدیمی، در حوزه‌ی سیاسی به اقدامات مداخله جویانه در منطقه‌ی غرب آسیا نمی‌پردازد؛ درست برعکس امریکا؛ بنابراین ارتباط با چین، برای ایران اهمیتی محوری دارد.
جنگ تجاری چین و امریکا؛ فرصتی برای ایران
یکی از امتیازات تحریم‌های فعلی که ایران با آن‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کند این است که دقیقا همین روز‌ها و پس از روی کار آمدن ترامپ، یک جنگ تجاری بی‌سابقه بین چین و امریکا در جریان است. ایران می‌تواند در این جنگ تجاری، با اتخاذ سیاست خارجه‌ای پویا از این اختلاف بهترین بهره‌برداری را داشته باشد. تضعیف اقتصادی ایران در منطقه می‌تواند به تقویت قدرت عربستان و اسرائیل بینجامد که از نزدیک‌ترین هم‌پیمانان ترامپ هستند؛ بنابراین همکاری تجاری و مالی با ایران، در این جنگ تجاری، برای ایران یک فرصت است. به همین دلیل است که شی جین پینگ، رئیس‌جمهوری چین درست در آستانه‌ی سفر بن‌سلمان به چین، بر حفظ رابطه‌ی نزدیک با ایران تاکید کرد.
گرایش به شرق در دیپلماسی اقتصادی
گرایش به شرق در دیپلماسی اقتصادی، راهبردی است که بر سر آن در میان سیاستمداران ایرانی اتفاق نظری وجود ندارد. برخی تاکید ویژه‌ای بر گرایش به غرب دارند. این در حالی است که غربی‌ها بار‌ها نشان داده‌اند که در معاهدات اقتصادی با کشورمان، صادق نیستند. بر اساس یک رویکرد به تجارت بین‌الملل، این اعتقاد وجود دارد که هر چه تجارت بین دو کشور بیشتر باشد، احتمال همکاری‌های سیاسی و عدم وجود روابط خصمانه بین این دو کشور نیز بیشتر است. مجیدرضا حریری، نایب رئیس اتاق ایران و چین در مورد جایگاه چین در تجارت خارجی ایران می‌گوید: چین برای ایران هم از نظر صادرات و هم از نظر واردات مقام اول را دارد و نباید بگذاریم زیرساختی که فراهم شده از دست برود. به همین خاطر است که با بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران همه کشور‌ها از ارتباط با ایران خودداری کردند، اما چین همچنان فعالیت خود را با کشورمان ادامه می‌دهد و ایران نیز باید طراحی مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها در نظر بگیرد تا این کشور نیز با رغبت بیشتری اقدام به گسترش فعالیت خود با ما کند.
جایگاه چین و عراق در اقتصاد ایران
بررسی ده مقصد صادراتی ایران در ده ماهه‌ی نخست سال ۱۳۹۷ نشان می‌دهد که چین مقام اول را در واردات از ایران به خود اختصاص داده است. ۲۰.۷ درصد کل صادرات ایران به چین است. پس از چین، عراق قرار دارد که این کشور نیز ۲۰.۶ درصد صادرات ایران را به خود اختصاص داده است؛ یعنی مجموعاً عراق و چین بیش از ۴۰ درصد صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند و این نشان از جایگاه کلیدی این کشور در دیپلماسی اقتصادی ایران دارد. مسئولین عراقی، بار‌ها اعلام کرده‌اند که در پازل تحریم ایران قرار نخواهند گرفت؛ این هم می‌تواند به خاطر قرابت‌های فرهنگی و سیاسی باشد و هم به خاطر اینکه اساساً این اقدام برای عراق، ضربه‌ی سنگینی به اقتصاد این کشور خواهد بود؛ بنابراین برای حفظ تراز تجاری ایران، رایزنی با چین از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
سود اقتصادی چین به ایران در مقایسه با اروپا
برخی معتقدند با تاکید بر اینستکس و تصویب اف‌ای‌تی‌اف، می‌توان سهم تجارت ایران و اروپا را حفظ کرد و این یک راهبرد خوب برای حفظ رشد اقتصادی ایران در شرایط تحریم است. اما واقعیت اینجاست که مقایسه‌ی صادرات ایران به اروپا و صادرات ایران به چین نشان می‌دهد که اساساً جایگاه کل اروپا خیلی کوچک‌تر جایگاه کشوری مثل چین در اقتصاد ایران است. در ده ماهه‌ی نخست سال جاری، ایران به چین بیش از ۷.۵ میلیارد دلار صادرات داشته است. این در حالی است که مجموع صادرات ایران به سه کشور مهم اروپایی (یعنی فرانسه، آلمان و انگلیس)، مجموعاً به صورت تقریبی برابر ۲۷۰ میلیون دلار است. یعنی چین بیش از ۳۰ برابرِ این سه کشور اروپایی از ایران واردات دارد.
ارتباط با چین، ارتباطی راهبردی
بنابراین می‌توان گفت: حفظ و تعمیق ارتباط با چین، برای اقتصاد ایران بسیار کلیدی است. به همین خاطر محمد جواد ظریف درباره این سفر در توییتر خود نوشت که موضوع اصلی گفتگو‌های سران دو کشور، «نقش ایران در ایجاد راه تازه ابریشم و همچنین تداوم همکاری‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی بود.» و ایجاد راه ابریشم نیز یعنی تشکیل یک بلوک اقتصادی برای همکاری‌ای بلندمدت و راهبردی. همچنین شی جین پینگ نیز در دیدار با علی لاریجانی گفته بود: «وضعیت بین‌المللی و منطقه‌ای هرچقدر تغییر کند، عزم چین برای ایجاد یک رابطه جامع استراتژیک با ایران تغییری نخواهد کرد». این بدان معناست که چین نیز اهمیت این ارتباط راهبردی را به خوبی درک می‌کند.