باید و نباید‌های اقتصاد خانواده اسلامی

حضرت سعدی، شاعر حکیم ایرانی در باب هفتم گلستانش در تاثیر تربیت آورده است: «چو دخلت نیست، خرج آهسته‌تر کن». دخل همان درآمد است و خرج، هزینه. در حقیقت این شعر اشاره به آن دارد که انسان نباید بیش از درآمد خود خرج کند. سعدی در ادامه با مثالی توضیح می‌دهد که بیش از درآمد، هزینه کردن مانند آن است که باران به کوهستان نبارد، در این صورت حتی دجله می‌تواند به رود خشکی تبدیل شود. همان‌طور که مشاهده شد، ادبیات و فرهنگ ما آمیخته است با حساب‌و‌کتاب و پیشینیان ما نیز برای مدیریت مالی اهمیت بالایی برخوردار بودند. اگر چه اهل حساب و کتاب بودن، همیشه خوب است، اما این ویژگی در شرایط بحرانی بیش از پیش اهمیت می‌یابد.
ثبت مخارج، ترجیحا در یک اپلیکیشن.
اما چگونه حساب دخل‌و‌خرج خود را داشته باشیم؟! مهم‌ترین کار این است که اشتباهات رایج در مدیریت مالی خانواده را مرتکب نشویم. قدم اول این است که بی‌محابا خرج نکنیم. وقتی انسان بداند در هفته چه مخارجی داشته است، آخر هفته می‌تواند بررسی کند و ببیند اگر هر یک از خریدهایش را نداشت، آیا روند زندگی‌اش با اخلال مواجه می‌شد یا خیر. گاهی انسان در بازار تصور می‌کند کالایی برایش ضروری است، ولی این‌طور نیست. اگر این موارد شناسایی شده و از عادات مصرفی انسان خارج شوند، خیلی به مدیریت مالی خانواده کمک می‌شود. منتهی برای این کار، لازم است انسان مخارج خود را ثبت کند. شاید تا دیروز، ثبت تمام مخارج در یک دفترچه کاری دشوار بود، اما امروزه با نصب یک اپلیکیسن ساده‌ی «مدیریت مالی اقتصاد خانواده» در گوشی اندروید، به راحتی می‌توان مخارج را ثبت کرده و از آنالیز‌های تخصصی نرم‌افزار‌ها بهره برد.
جداکردن نیاز‌های ضروری و غیرضروری
غلبه‌ی فرهنگ مصرف‌گرایی در کنار تبلیغات وسیع کالا‌های پر زرق‌و‌برق در فضای مجازی باعث شده در بسیاری از ما، نیاز‌های کاذب و غیرضروری ایجاد شود؛ یعنی تصور می‌کنیم اگر برخی کالا‌ها در سبد زندگی خانوارمان نباشد، اصلاً نمی‌توان آن ماه را سپری کرد. این نیاز‌های غیرضروری ماند نشتی‌هایی هستند که منبعد بودجه‌ی خانوار را در طول ماه خالی می‌کنند، بدون این‌که انسان استفاده‌ی لازم را از آن‌ها ببرد. ثبت مخارج کمک می‌کند تا آخر هر هفته یا آخر هر ماه، این نشتی‌ها را شناسایی کنیم. راهش نیز این است که آخر هر دوره‌ی مالی به لیست خرید‌هایمان نگاهی بیندازیم و از خود بپرسیم، آیا اگر این کالا را نخریده بودم روند زندگی‌ام با مشکل جدی مواجه می‌شد یا خیر؟! پاسخ به این پرسش، می‌تواند کمک کند تا نیاز‌های کاذب را شناسایی و از سبد خانوار حذف کنیم. راه بهتر این است که اصلاً به پیام‌های بازرگانی و تبلیغاتی توجه نکنیم و هر گاه نیاز به خرید چیزی را احساس کردیم، با مشورت متخصصین مربوطه نوع آن کالا را انتخاب کنیم.
متنوع‌کردن منابع درآمدی
اگر شغلتان با ریسک بالایی مواجه است، حتماً به فکر کار جایگزین یا کار دوم باشید. بسیاری از کارآفرینان حرفه‌ای کار اصلی خود را ابتدا به عنوان یک کار حاشیه‌ای در کنار کارمندی یا ... شروع کردند. بعد کم‌کم تلاش کردند و کسب‌و‌کار خود را به جایی رساندند که چندین نفر را هم در مجموعه‌ی خود استخدام کردند. پس با اندکی خلاقیت می‌توان کار حاشیه‌ای خوبی برای وقت‌های آزاد دست‌و‌پا کرد. این دو حسن دارد؛ حسنش برای خودمان این است که همه‌ی تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد نگذاشته‌ایم و اگر روزی در شرایط بحرانی کار اصلی خود را از دست دادم، تا مدت‌ها بیکار نخواهیم بود و آب‌باریکه‌ای داریم. حسن دومش این است که به اقتصاد کشور کمک می‌شود. دکتر صالحی اصفهانی در این مورد معتقدند بیکاری معنایی ندارد و اگر قرار است در شرایط فعلی کشورمان را بسازیم، باید همه دو شیفت کار کنیم، نه اینکه بی‌کار باشیم.
۱۳۹۸؛ سالی که احتمالاً دخلمان نیست!
همان‌طور که در بیان سعدی شیرین‌سخن نیز پیداست، آهسته‌تر خرج کردن در زمانی که دخلمان نیست ارزش بیش‌تری پیدا می‌کند. سال ۱۳۹۷ که اکنون فصل پایانی آن را سپری می‌کنیم، به لحاظ اقتصادی سال دشواری بود. به نظر می‌رسد در سال ۱۳۹۸ نیز با سختی‌هایی مواجه باشیم. در چنین شرایطی مانند گذشته خرج کردن و بریز و بپاش در اقتصاد خانواده معنا ندارد؛ باید بپذیریم که خرج‌کردنمان را باید به گونه‌ای مدیریت کنیم که نه تنها بتوانیم نیاز‌های ضروری خانواده را تامین کنیم، بلکه پس‌انداز هم داشته باشیم. این پس‌انداز اندک ما وقتی با پس‌انداز دیگران جمع می‌شود، مبلغ قابل توجهی می‌شود که می‌توان به کمک آن رشد اقتصادی و اشتغال ایجاد کرد. حذف اشتباهات مالی به کمک راه‌کار‌های فوق می‌توانند در این شرایط دشوار، به مدیریت اقتصادی خانوار کمک کنند.