کیهان /

جوان /

رسالت /

فرهیختگان/

بیانیهٔ اصلاحات خوانشی ماکیاولیستی‌ از ایران دارد

عبدالله گنجی

راهبردی در بخشی از اصلاح‌طلبان و کسانی که بیانیه آخر را صادر کردند، وجود دارد. در دوران جنگ و بعد از جنگ بیش از ۱۰ بیانیه و نامه صادر کرده‌اند، ولی آخرین بیانیه به این خاطر که به موضوع غنی‌سازی اشاره کرده، بیشتر مورد توجه قرار گرفت و بقیه این موارد، چندان مورد توجه قرار نگرفت. علت انتشار این بیانیه آن است که آن‌ها یک باوری دارند، این باور را در سال ۸۷ ـ حدود هفت، هشت ماه قبل از فتنه ۸۸ ـ به یک سند تبدیل کردند. با این مضمون که ما مشکلاتی با حاکمیت داریم، فرضاً با یک قانون مخالف هستیم، ما را در قدرت راه نمی‌دهند، سیاست خارجی یا قانون حجاب را قبول نداریم. بنابراین وقتی حاکمیت در بحران‌های ملی گرفتار شد، ما باید به میدان بیاییم و مطالباتمان را مطرح کنیم؛ چون حاکمیت در شرایطی است که گرفتار شده و الان به خواسته‌های ما پاسخ می‌دهد. 
متأسفانه اصلاً جمهوری اسلامی را نمی‌شناسند و هرآنچه از یک اندیشمند غربی خوانده‌اند را می‌خواهند همان را اینجا پیاده کنند. بنابراین حجم بیانیه‌ها و نامه‌های بعد از جنگ، زیرساخت فکری‌اش همین موضوع است؛ از بیانیه‌های ۷۰۰ نفره و ۱۸۰ نفره و ۱۵ نفره گرفته، تا بیانیه آقای موسوی، نامه اصلاحات به پزشکیان، بیانیه حزب ملت ایران و در نهایت همین بیانیه آخر. 
اساس کار این طیف از اصلاحات این است، منتها اصل موضوع خیلی عجیب است؛ چراکه وقتی در کشوری بحران ملی رخ می‌دهد، همه اختلافات را کنار می‌گذارند، از خواسته‌هایشان می‌گذرند و دست به دست هم می‌دهند تا مشکل را حل کنند. اما در ایران ما برعکس است؛ می‌گویند، حاکمیت گرفتار شده ما باید بیاییم مطالباتمان را مطرح کنیم. این کثیف‌ترین رویکردی است که به روش ماکیاولی در ایران دنبال می‌شود. 
طبیعی است که چنین کاری همسو با مواضع افرادی مثل ترامپ باشد؛ ترامپ می‌گوید ایران حق ندارد غنی‌سازی کند، وزیر خارجه آمریکا می‌گوید ایران حق ندارد غنی‌سازی کند یا پهلوی‌ها می‌گویند مردم ایران اصلاً با حکومت نیستند. شما تمام رگه‌هایی را که غرب یا اپوزیسیون خارج از کشور مدعی آن است، در این بیانیه‌ها با یک ادبیات تلطیف‌شده می‌بینید. بنابراین منظور از همسویی با نتانیاهو و ترامپ، این نیست که خط ارتباطی مستقیم دارند؛ بلکه یعنی اهداف مشترک دارند و به یک تقاطع مشترک رسیده‌اند. هدف‌گذاری مشترک است. اختلاف میان آن‌ها و ترامپ و نتانیاهو فقط در روش است؛ آن‌ها نهایتاً به بمب و سلاح و اف-۳۵ معتقدند، اما این‌ها می‌گویند باید به روش غیرمسلحانه از جمهوری اسلامی عبور کنیم.

خرسان /

حامد رحیم پور 

وطن امروز /

محمدمهدی اسماعیلی 

در آیین حکمرانی جمهوری اسلامی ایران، «هفته دولت» تنها یک مناسبت تقویمی نیست، بلکه فرصتی است برای واکاوی و بازخوانی میثاقی که بین دولت و ملت بسته می‌شود. در این میان، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدارهای سالانه اعضای دولت‌ها، یک سخنرانی تشریفاتی نیست، بلکه بیانیه‌ای استراتژیک است که چونان نقشه راه و آیینه‌ای شفاف، اصول، آرمان‌ها و شاخص‌های یک «دولت تراز انقلاب اسلامی» را ترسیم می‌کند. بررسی تطبیقی این بیانات در ادوار مختلف، ثبات در اصول کلان و انعطاف در تاکتیک‌ها را با توجه به مقتضیات زمان نشان می‌دهد و ما را با اولویت‌های ثابت و متغیر رهبری در شرایط گوناگون کشور آشنا می‌کند. رهبر انقلاب همواره هفته دولت را فرصتی برای «تجدید عهد خدمت» دانسته‌اند و در همین راستا در این دیدارهای سالانه، با نگاهی دقیق و راهبردی، ضمن بیان نقاط قوت، توصیه‌هایی برای اصلاح مسیر و ارتقای کیفیت حکمرانی ارائه می‌دهند. در دوره‌های مختلف، رهبر انقلاب توصیه‌هایی چون «پرهیز از اشرافی‌گری»، «ارتباط مستقیم با مردم»، «کار بی‌وقفه»، «صداقت در گفتار و شفافیت در عملکرد» و «پرهیز از وعده‌های بی‌پشتوانه» را مطرح کرده‌اند اما در دوره دولت شهید آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی، بیانات معظم‌له رنگ و بویی متفاوت داشت؛ تحسین‌ها و ستایش‌هایی عمیق، توصیف‌هایی الهام‌بخش و تأکید بر ویژگی‌هایی که دولت سیزدهم را از بسیاری جهات ممتاز می‌کرد. در حقیقت دولت شهید رئیسی، به عنوان دولتی که در یکی از حساس‌ترین برهه‌های تاریخی کشور روی کار آمد، نمونه‌ای ممتاز از تجلی عینی و کم‌نظیر همان اولویت‌ها و اصول و آرمان‌های بلندی است که سال‌ها در کلام رهبری تکرار شده بود؛ تا آنجا که رهبری معظم در وصف آن فرمودند: «این دولت واقعاً یک دولت متمایز بود». (07/06/1402) 
* شاخص‌های کلیدی دولت تراز از منظر رهبری
رهبر معظم انقلاب در ادوار مختلف، برای دولت‌ها خطوط قرمزی ترسیم و شاخص‌ها و ویژگی‌های آرمانی را برای یک دولت مطلوب تبیین کرده‌اند. این شاخص‌ها و ویژگی‌ها را که در طول سال‌ها ثابت و پابرجا بوده‌اند، می‌توان در چند محور کلی دسته‌بندی کرد:
۱- عدالت‌محوری و مبارزه با فساد؛ به مثابه خط تمایز حکومت اسلامی
۲- روحیه جهادی برای پیشرفت و آبادانی؛ پادزهر تحریم و ناامیدی
۳- مردم‌داری و خدمتگزاری صادقانه؛ جوهره مشروعیت نظام
۴- استقلال و عزت در عرصه بین‌الملل
۵- وحدت و انسجام داخلی؛ ضرورتی انکارناپذیر
* دولت شهید رئیسی؛ تجسم عینی یک الگوی نظری
با این چارچوب، هنگامی که به عملکرد و سیره دولت شهید رئیسی می‌نگریم، درمی‌یابیم چرا رهبری معظم از آن به عنوان «دولت مردمی»، «دولت قوی» و «دولت پرکار» یاد کردند و شکل‌گیری آن را «نقطه عطفی» در تاریخ انقلاب اسلامی خواندند. دولت سیزدهم نه در شعار، بلکه در عمل، این مبانی نظری را به نمایش گذاشت. چنانچه رهبری معظم در ۲ دیدار هفته دولت (۱۴۰۱ و ۱۴۰۲) به صورت بی‌سابقه و با جزئیات دقیق، به تمجید از این عملکرد پرداختند.
ویژگی‌های این دولت را می‌توان در ذیل شاخص‌های فوق اینگونه برشمرد.
۱- عدالت‌محوری و مبارزه با فساد به مثابه یک استراتژی کلان
شهید رئیسی عدالت را شعار نداد، بلکه آن را به پارادایم حاکم بر تمام تصمیم‌گیری‌های دولت تبدیل کرد و آن را از حرف به فعل آورد. سفرهای استانی پی در پی و فراگیر با محوریت مناطق محروم، نه یک برنامه نمایشی، بلکه بخشی از یک راهبرد منسجم برای «توسعه متوازن» بود. رهبر معظم انقلاب در تاریخ 08/06/1401 به ‌صراحت به این ویژگی اشاره کردند: «دولت با ایمان، بااخلاص، بااراده، پرکار، مردمی... به مناطق محروم و دورافتاده و مناطق مرزی توجه ویژه کرد؛ این از برجستگی‌های کار دولت است... البته اینها ادامه دارد، لکن شروع شده و دارد انجام می‌گیرد. اینها چیزهایی است که ملت باید بداند». 
ایشان در همان سخنرانی، با اشاره به سفرهای استانی شهید رئیسی فرمودند: «من از نزدیک نگاه کردم، دیدم واقعاً دارد کار می‌کند؛ فقط حرف نمی‌زند». این جمله، نشان‌دهنده عینی بودن و قابل رصد بودن عملکرد دولت از نگاه ناظر نظام است.
همچنین ایشان در دیدار هفته دولت دومین سال دولت شهید رئیسی (07/06/1402) به «توجه خاص به محرومان» به عنوان یکی از برکات دولت اشاره کردند: «توجه به محرومان و مناطق محروم... این یکی از برکات دولت بود». در واقع این عدالت‌طلبی فعال، وجه تمایز بارز این دولت بود که رهبری معظم همه آن تلاش‌ها را اینگونه خلاصه کردند.
۲- خدمتگزاری با اخلاص و ساده‌زیستی؛ بازتعریف رابطه دولت و ملت
شاید بتوان بارزترین ویژگی دولت شهید رئیسی را که مورد تحسین خاص رهبری قرار گرفت، «مردمی بودن» آن دانست. ساده‌زیستی رئیس‌جمهور و هیات دولت، پرهیز قاطع از هرگونه تشریفات زائد، سفرهای بدون حاشیه و متمرکز بر حل مشکل مردم، درک مستقیم دردهای جامعه و تبدیل شدن به «دولت پشت میز میدان» تصویری بود که در ذهن عموم مردم ثبت شد. رهبر انقلاب در دیدار 07/06/1402 در وصف این «خلوص نیت» و «مردمی بودن» عباراتی به کار بردند که در ادوار کمتر سابقه داشت. در دیدار با هیات دولت در سال 1401  فرمودند: «دولت باایمان، بااخلاص، بااراده، پرکار، مردمی؛ اینها ویژگی‌های دولت است. واقعاً اینجوری است؛ من از نزدیک نگاه می‌کنم، می‌بینم».
اما اوج این تقدیر در سخنرانی سال ۱۴۰۲ بود، آنجا که فرمودند: «ملت ایران، دولت را به عنوان یک دولت خدمتگزار، دلسوز، پرکار و امین خودش دید. این نگاه ملت به دولت، بزرگ‌ترین دستاورد این دولت است... این دولت، دولتی بود که با مردم صمیمی بود، با مردم زندگی می‌کرد، در بین مردم بود، از مردم فاصله نداشت. این خیلی چیز مهمی است». همچنین رهبری معظم در آخرین دیدار هیات دولت سیزدهم (1403) این ویژگی شهید رئیسی و دولتش را شایسته الگوپذیری معرفی کردند و فرمودند: «یکی از مهم‌ترین خصوصیات آقای رئیسی مردمی ‌بودن بود. این باید برای همه‌ ماها، برای دولت‌ها و رؤسای دولت‌ها، برای اعضا دولت‌ها الگو باشد. ایشان به مردم اعتنا می‌کرد، برای مردم احترام قائل بود، در بین مردم حضور پیدا می‌کرد، لمس می‌کرد حقایق را با حضور در میان مردم، حرف‌های آنها را می‌شنید و نیازهای آنها را محور برنامه‌ریزی‌های خودش قرار می‌داد. محور برنامه‌ریزی‌ها و اقدام‌ها و کارها و شاخص‌هایی که مورد نظر ایشان بود حل مشکلات مردم بود. این درست همان چیزی است که مورد نظر اسلام است. این واقعاً‌ الگوست و باید همه یاد بگیریم این کارها را». این بیانات، نه یک قدردانی فرمال، بلکه یک تأیید استراتژیک بر اساس مشاهده میدانی و بازخوردهای مردمی بود. 
در حقیقت این مردمی بودن، این خود را در ردیف مردم دیدن، این صمیمت با مردم، برخاسته از باور قلبی شهید رئیسی بود. مقام معظم رهبری، دل شهید رئیسی را «خاشع و ذاکر» توصیف کرده بودند؛ فردی که اهل دعا، توسل و انس با خدا بود و همین روحیه معنوی، پشتوانه‌ای برای خدمت صادقانه به مردم شده بود و حاصل آن اعتماد عمومی به عنوان بزرگ‌ترین سرمایه این دولت و اجر آن شهادت در مسیر خدمت به مردم بود.
رهبر انقلاب در مراسم بزرگداشت شهید رئیسی، ایشان را مصداق آیه شریفه «تِلکَ الدّارُ الآخِرَهٌ نَجعَلُها لِلَّذینَ لا یُریدونَ عُلُوًّا فِی الاَرضِ وَ لا فَسادًا» دانستند. این تعبیر، اوج ستایش از یک سبک حکمرانی است؛ حکمرانی‌ای که در آن، مسؤول خود را برتر از مردم نمی‌بیند، بلکه خود را خدمتگزار آنان می‌داند. ایشان با صراحت اعلام کردند «این دولت، مصداق حکمرانی الهی است».
۳- کار و جهاد بی‌وقفه در مسیر پیشرفت؛ توليد حماسه در شرایط سخت
در شرایطی که کشور با تحریم‌های شدید، التهاب اقتصادی و چالش‌های ناشی از همه‌گیری کرونا دست ‌و پنجه نرم می‌کرد، دولت شهید رئیسی با اراده‌ای پولادین و بدون هیچ عذر و بهانه‌ای، کار را پیش برد. آمارهای میدانی از رشد پروژه‌های عمرانی، صنعتی و زیربنایی در سراسر کشور حتی توسط نهادهای ناظر بین‌المللی، گواه این مدعاست. رهبر معظم انقلاب بارها به روحیه کار شبانه‌روزی شهید رئیسی اشاره کردند؛ فردی که شب و روز نمی‌شناخت، از کار خسته نمی‌شد و تمام توان خود را وقف خدمت به مردم و کشور کرده بود. ایشان در دیدار هفته دولت ۱۴۰۱، با تقدیر از این روحیه جهادی فرمودند: «کار زیاد، فعالیت زیاد، حرکت زیاد، برنامه‌ریزی دقیق؛ اینها ویژگی‌های این دولت است و من دارم مشاهده می‌کنم. الحمدلله دستگاه اجرایی کشور به برکت حضور شما آقای رئیسی دارد با قدرت کار می‌کند». سال ۱۴۰۲ نیز این نتیجه‌گیری کلان را ارائه دادند: «دولت قوی؛ هم در عرصه داخلی، هم در عرصه بین‌المللی. در عرصه داخلی با همان خدمتگزاری، با همان حضور در میان مردم، با کارهای بزرگی که انجام گرفت... این دولت واقعاً یک دولت متمایز بود». واژه «قوی» از سوی رهبری، حامل معنای عمیقی از «عزم»، «کارایی» و «اثربخشی» بود.
۴- دیپلماسی فعال و عزتمند؛ کسب موفقیت‌های بی‌سابقه
دولت سیزدهم در عرصه بین‌الملل، منفعل نبود. با اتکا به دکترین «عزت، حکمت و مصلحت»، توانست فضای جدیدی در روابط خارجی کشور ایجاد کند و دستاوردهایی را برای کشور به ارمغان بیاورد. پیوستن به سازمان‌های مهم منطقه‌ای مانند شانگهای و بریکس که مورد تأیید و تشویق رهبری بود، نشان‌دهنده خروج از انفعال و طراحی نقشه راهی جدید برای تعامل با جهان بود. این موفقیت‌ها تجلی عملی تأکیدات مکرر رهبری بر «تقویت روابط با همسایگان» و «فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی» بود.
مقام معظم رهبری در دیدار هیات دولت در سال ۱۴۰۲ به طور مشخص فرمودند: «در میدان بین‌المللی، حضور قوی و مؤثر و هوشمندانه ایران که منجر شد به پیوستن ایران به سازمان مهمی مثل شانگهای، همچنین بریکس؛ اینها چیزهای بسیار مهمی است. اینها را دشمن نمی‌خواست، نمی‌توانست بخواهد؛ انجام گرفت». این بیان نشان می‌دهد دیپلماسی دولت، در راستای دقیق منویات رهبری و در جهت شکستن محاصره بین‌المللی و کسب موقعیت‌های استراتژیک جدید حرکت می‌کرد.
نکته دیگری که رهبر انقلاب درباره شهید رئیسی تاکید داشتند، صداقت در گفتار و صراحت در مواضع بود که علاوه بر عرصه داخلی و در رابطه با مردم و با جریانات سیاسی موجود، حتی در مذاکرات دیپلماتیک، با صداقت و شفافیت موضع‌گیری می‌کرد و اجازه نمی‌داد دشمنان از مواضع ایران سوءاستفاده کنند.
رعایت همزمان تعامل و عزتمندی از جمله خصوصیات برجسته شهید رئیسی بود که رهبرانقلاب در آخرین دیدار هیات دولت (1403) به آن اشاره فرمودند: «رئیسی به اصل ارتباط عقیده داشت و اهل تعامل بود اما از موضع عزت، نه آنچنان تند و دورکننده بحث می‌کرد که ارتباط قطع شود و نه بیهوده خود را دست پایین می‌گرفت و امتیاز می‌داد».
۵- وحدت‌آفرینی و حفظ انسجام و پرهیز از اختلافات
دولت شهید رئیسی در یکی از حساس‌ترین دوره‌های اجتماعی کشور حکمرانی کرد. رویکرد آن نه رویکردی امنیتی – سرکوبگرانه، بلکه رویکردی مبتنی بر «گفت‌وگو»، «انسجام‌بخشی» و «کاهش شکاف بین ملت و حکومت» بود. 
شهید رئیسی کسی بود که حتی در برابر حملات جریانات سیاسی و رسانه‌های غیر منصف داخلی نیز به منظور حفظ آرامش عمومی جامعه و تمرکز بر اهداف اصلی برای حل مشکلات مردم سکوت پیشه کرده بود و نه‌تنها از هیچ تریبون و رسانه‌ای برای پاسخ به آنها و کشاندن اختلافات به افکار عمومی استفاده نکرد، بلکه هرگز ارتباطش را با منتقدان و مخالفان دولت قطع نکرد، همچنین از نخستین روز شروع به ‌کار دولت همه پرونده‌های شکایات انجام شده از سوی دستگاه اجرایی علیه خبرنگاران و رسانه‌ها را مختومه کرد و تا آخرین روز با وجود همه هجمه‌ها و تخریب‌ها علیه دولت از هیچ خبرنگار و رسانه‌ای شکایت نکرد. 
مظلومیت شهید رئیسی پیش از آنکه شکل گرفته از مشکلات اقتصادی و معیشتی باشد، ناشی از هجمه‌های رسانه‌ای و تحمیل‌های ناروایی بود که در رسانه‌ها بدون توجه به خدمات گسترده دولت سیزدهم به مردم و اذهان عمومی جامعه القا می‌کردند و او تلاش می‌کرد با تمرکز بر وظایف و مسؤولیت‌های اصلی‌ خود، به جای تقابل با آنها، انرژی خود را صرف خدمت به مردم و انجام وظایف کند. 
در حقیقت صبوری و مدارا در مواقع بروز اختلاف‌های جدی، ویژگی بارز شهید رئیسی بود که رهبر انقلاب هم در آخرین دیدار هیات دولت در این باره فرمودند: «رئیسی از اختلافات،‌ اوقاتش تلخ می‌شد اما با همه مدارا می‌کرد. در یک مورد هم که اختلافی جدی وجود داشت و ممکن بود دعوای بزرگی در کشور راه بیفتد، به ایشان گفتم مطلقا عکس‌العمل نشان ندهد؛ برایش سخت بود اما عکس‌العملی نشان نداد و مدارا کرد».
از سوی دیگر تأکید بر وحدت بین قوا و نهادهای مختلف که بارها از سوی رهبری به عنوان یک مطالبه کلان مطرح می‌شد، در این دوره بخوبی محقق شد. رهبری در سخنان‌شان به این «انسجام خوب بین قوا» اشاره و از آن تقدیر کردند. 
* میراثی برای آینده؛ از الگوی موفقیت تا نقشه راه
دولت شهید رئیسی ثابت کرد آرمان‌های انقلاب اسلامی نه‌تنها دست‌نیافتنی نیست، بلکه می‌تواند در قالب یک الگوی عملیاتی موفق به نام «دولت مردمی» محقق شود. 
این دولت، با محوریت «اخلاص»، «خدمت»، «عدالت»، «جهاد» و «تمرکز بر آرمان‌های اصیل انقلاب» توانست اعتماد از دست رفته بخش زیادی از جامعه را جلب کند و فصل جدیدی از امید را بگشاید و اثبات کرد حتی در سخت‌ترین شرایط می‌توان هم به پیشرفت دست یافت و هم اعتماد عمومی را جلب کرد.  بیانات رهبر معظم انقلاب در ۲ سال متوالی دیدار این دولت، سرشار از واژه‌های امیدبخش، تقدیرآمیز و کمیاب مانند «دولت قوی»، «دولت پرکار»، «نقطه عطف» و «خلوص نیت» بود که خود گواهی ناطق بر این تمایز است.
شهادت رئیس‌جمهور و همراهانش، این دولت را ناتمام گذاشت اما «الگوی حکمرانی شهید رئیسی» را به میراثی گرانقدر برای تمام مدیران و دولت‌های آینده تبدیل کرد؛ میراثی که نشان می‌دهد موفقیت واقعی، نه در آمارهای پیچیده اقتصادی که در رضایت دل‌های مردم و تحقق عینی عدالت نهفته است و تنها فرمول عملیاتی برای موفقیت و مقبولیت هر دولت در جمهوری اسلامی ایران همین است، چنانکه رهبر انقلاب نیز در بیانات خود تأکید کردند هدف از ستایش شهید رئیسی، صرفاً تجلیل نیست، بلکه «درس گرفتن» است. ایشان خواستند آیندگان، مسؤولان و جوانان بدانند چنین سبک زندگی و حکمرانی‌ای، چه تأثیری بر روحیه مردم و آینده کشور دارد. رهبری معظم در آخرین دیدار هیات دولت سیزدهم پس از شهادت شهید رئیسی و یارانش (18/04/1403)، بر الگو بودن رئیس‌جمهور شهید و دولتش تاکید و اظهار کردند: «این ویژگی‌ها برای تبیین یک الگو و ثبت در تاریخ بیان شد تا معلوم شود رئیس قوه مجریه می‌تواند مجموعه‌ای از فضایل فکری، قلبی و عملی باشد».
تداوم این مسیر توسط دولت فعلی و دولت‌های آتی، یک ضرورت و بهترین پاسداشت خون شهیدان دولت جهادی و مردمی و پاسخی عملی به منویات رهبر حکیم انقلاب خواهد بود.