چرا امیدی به موفقیت مذاکرات استانبول نیست؟

تنها ساعاتی پیش از شروع مذاکرات اوکراینی‌ها در حمله‌ای غافلگیرانه ارتش روسیه را نقره داغ کردند. کیف روز یکشنبه اعلام کرد که پایگاه هوایی «بلایا» در شمال شهر ایرکوتسک که محل نگهداری بمب‌افکن‌های هسته‌ای روسیه در سیبری است را با حمله پهبادی مورد اصابت قرار داده و تعداد زیادی از این هواپیماهای مهم را نابود کرده است. انتشار تصاویر این حمله و بازتاب گسترده آتش گرفتن بمب‌افکن‌های راهبردی روسی در رسانه‌های غربی از خود خبر هم مهمتر بود. اقدامی که در آستانه مذاکرات کوره جنگ را داغ‌تر و میز مذاکره را سردتر خواهد کرد.

یک منبع اطلاعاتی اوکراین در کی‌یف ادعا کرد که سازمان امنیت داخلی اوکراین (SBU) عملیات پهپادی  گسترده‌ای با نام «تار عنکبوت» را علیه بیش از ۴۰ فروند هواپیمای نظامی روسیه انجام داده و آنها را ساقط کرده است. به ادعای این منبع، هواپیماهای هدف ‌قرارگرفته شامل بمب‌افکن‌های راهبردی توپولف۹۵Tu- و۲۲Tu- بوده‌اند که روسیه از آن‌ها برای پرتاب موشک‌های دوربرد به سمت اوکراین استفاده می‌کند. به ادعای کی‌یف، این حمله از 18 ماه پیش طراحی شده بود و با جاسازی پهپادها در داخل کامیونها در زمان مناسب به پرواز درآمده و عملیات خود را شروع کردند.

مقامات روسی هم بدون اشاره به نام اوکراین، حمله به چهار پایگاه خود را تایید کرده‌اند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه گفته که عاملان این حمله حکم مرگشان را امضا کرده‌اند و بعد از این دیگر هیچ خط قرمزی وجود ندارد. ولادیمیر مدینسکی، رئیس هیئت مذاکره کننده روسی هم که به استانبول سفر کرده است، در این باره به خبرنگاران گفت که منتظر فردا باشند. به نظر می‌رسد، روسیه منتظر نتایج امروز استانبول است تا بعد از آن تصمیم نهایی را برای نوع واکنشی که به حملات اوکراین انجام خواهد داد اتخاذ کند.  

فاصله کهکشانی مواضع روسیه و اوکراین در مذاکرات

حمله پهپادی اوکراین درحالی صورت گرفت که مسکو و کی‌یف پس از چند دور مذاکره، همچنان در تضادهای عمیق درباره تحولات جنگ باقی مانده‌اند.

مقامات اوکراینی به ویژه ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور این کشور بارها تأکید کرده‌اند که بدون بازپس‌گیری کامل سرزمینهای اشغال شده خود، هیچ راه‌حل پایداری قابل تصور نیست. کی‌یف همچنین خواهان تضمین‌های امنیتی بین‌المللی و عضویت فوری در ناتو است، موضوعی که خط قرمز مسکو محسوب می‌شود. زلنسکی حتی پس از مذاکرات استانبول خواستار افزایش فشارهای غربی به روسیه شد تا از مواضع خود عقب‌نشینی کند.

مقامات روس بارها اعلام کرده‌اند که هرگونه توافق صلح باید «واقعیات جدید میدانی» را به رسمیت بشناسد، که اشاره‌ای آشکار به مناطق تحت کنترل روسیه در شرق اوکراین و کریمه است. پوتین اخیراً در اظهاراتی گفت:«مذاکره‌ای که واقعیت‌های جغرافیای سیاسی جدید را نادیده بگیرد، صرفاً تکرار یک فریب است». روس‌ها خطاب به غربی‌ها هشدار داده‌اند که نمی‌توان از یک سو مذاکره کرد و از سوی دیگر اوکراین را با سلاح‌های غربی تجهیز کرد.

همچنین برخی منابع غربی گزارش دادند که اوکراین در مذاکرات استانبول، نقشه راهی را پیشنهاد می‌دهد که با برقراری یک آتش‌بس کامل دست‌کم به مدت ۳۰ روز آغاز می‌شود و در ادامه بازگشت تمام اسرای هر دو طرف و نیز بازگرداندن کودکان اوکراینی منتقل ‌شده به مناطق تحت کنترل روسیه را شامل می‌شود. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز در سخنان اخیر خود گفت که مسکو فهرستی از موضوعات حیاتی در جنگ جاری را برای طرح در مذاکرات استانبول تهیه کرده است.

شکاف در جبهه غرب

دور جدید مذاکرات در حالی آغاز می‌شود که شکاف در رویکرد اروپا و ایالات متحده نسبت به جنگ اوکراین به اوج خود رسیده و این امر تأثیرات خود را بر روند سیاسی برجای خواهد گذاشت. 

در حالی که دولت ترامپ با استفاده از اهرم کاهش‌های حمایت‌های نظامی و سیاسی فشار زیادی بر زلسنکی برای پذیرش مذاکره وارد کرده است، اروپا، به‌ ویژه کشورهای آلمان، فرانسه و لهستان، در ماه‌های اخیر حمایت‌های مالی و نظامی خود را از کی‌یف را افزایش داده‌اند.

اروپایی‌ها در دو ماه گذشته بسته‌های کمکی جدیدی شامل پهپادهای پیشرفته، موشک‌های دوربرد و جنگنده‌های نسل چهارم را به اوکراین ارسال کردند. در جریان سفر هفته گذشته زلنسکی به برلین، آلمان با ارائه بسته جدید کمک ۵ میلیارد یورویی به کی‌یف و همچنین تولید مشترک سامانه‌های تسلیحات دوربرد در اوکراین موافقت کرد. حتی اخیرا نیز مجوز استفاده از موشک‌های دوربرد برای حمله به عمق روسیه از سوی بروکسل صادر شد که در تعارض با برنامه‌های کاخ سفید در جهت تقویت فرآیند سیاسی است.

مجوز استفاده از موشک‌های دوربرد آمریکایی برای مقامات نظامی روسیه نگران ‌کننده است. بسیاری از تأسیسات راهبردی و صنایع دفاعی روسیه که پیش‌تر برای در امان ماندن از برد حملات موشکی اوکراین به شرق کشور منتقل شده بودند، اکنون در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. این موضوع، زیرساخت‌های لجستیکی و تولید تسلیحات روسیه را در معرض آسیب جدی قرار می‌دهد. 

تصور فزاینده این است که اوکراین، با تکیه بیشتر بر حمایت‌های اروپا عملاً از دیکته‌های واشنگتن فاصله گرفته و کمتر مایل به کوتاه آمدن از خواسته‌های حداکثری خود در مذاکرات است. با دلگرمی به جایگزنی حمایت‌های نظامی اروپا به جای آمریکا، احتمالاً امیدهای کیف برای بازپسگیری اراضی از دست رفته از طریق تداوم جنگ مجدداً در حال فزونی گرفتن است. 

برهمین اساس، اقدام برلین مبنی بر ارسال موشک دوربرد «تاروس» موجب شد تا کیث کلاگ، فرستاده ویژه ترامپ در اوکراین علیه اروپا موضع‌گیری کند. او گفت: او (پوتین) این جنگ را، جنگی نیابتی از جانب ناتو تلقی می‌کند و صادقانه بگویم، به نوعی حق با او است. منظورم این است که حمایت و کمک‌های کشورهای اروپایی را ببینید. بدیهی است که پوتین هم این حمایت را می‌بیند.»

ترامپ بارها وعده داده بود که می‌تواند در ۲۴ ساعت جنگ را پایان دهد، وعده‌ای که از نظر برخی تحلیل‌گران به معنای کاهش یا قطع کمک‌های نظامی به اوکراین بود و در عمل نیز برخی از بسته‌های نظامی آمریکا به‌ دلیل اختلافات بودجه‌ای به تعویق افتاد. حتی ترامپ حملات لفظی شدیدی علیه زلنسکی داشته و دولت او را نامشروع و مخالف خواست عمومی اوکرانی‌ها برای توقف جنگ خوانده بود.

نتیجتاً این روند، نقش آمریکا را در اعمال فشار برای مصالحه کاهش داده و موجب پیچیده‌تر شدن فضای دیپلماسی شده است زیرا روسیه ممکن است به این نتیجه برسد که مسیر نظامی و نه مذاکره، همچنان تنها گزینه مؤثر است. 

پایان ماه عسل پوتین و ترامپ

در میانه افزایش حرف‌نشنوی‌های زلنسکی از کاخ سفید، نشانه‌های بازگشت ترامپ به مسیر دولت بایدن و احتمال پایان دوره کوتاه فضای تنش‌زدایی مسکو و واشنگتن، خود مزید بر علت شده تا دور دوم مذاکرات صلح در استانبول کم‌رونق‌تر از مذاکرات ریاض و دور اول نشست استانبول پیشبینی شود.  

ترامپ روز سه‌شنبه گذشته با لحنی بی‌سابقه به کرملین حمله کرد و از عدم تمایل آن برای مذاکره در خصوص آتش‌بس با اوکراین انتقاد کرد. او در یکی از تندترین اظهاراتش تا به امروز درباره پوتین گفت که پوتین «با آتش بازی می‌کند». درحالی که مسکو پیش‌تر رویکرد غیرمداخله‌جویانه ترامپ را فرصتی برای دستیابی به یک توافق صلح احتمالی می‌دید، تشدید اقدامات نظامی اوکراین اکنون این تصور را تضعیف کرده است. 

در مجموع باید گفت اگرچه می‌توان حملات اخیر اوکراین را اقدامی در جهت افزایش فشار نظامی برای بهبود موضع چانه‌زنی در میز مذاکره دانست، اما با این حال، خطر تشدید درگیری و ورود به یک چرخه تلافی‌جویانه‌ شدید، اکنون بیش از پیش محتمل به نظر می‌رسد. لذا تحلیل‌گران هشدار داده‌اند که اگر روند تنش‌زایی ادامه یابد، امیدها به یک آتش‌بس پایدار کمرنگ‌تر خواهد شد و روند مذاکرات بار دیگر با بن‌بست مواجه می‌شود.