دلار‌های سعودی به دنبال حذف ایران از بازار انرژی هند

گفتگو با اندرو کوریبکو تحلیلگر روس
دلار‌های عربستان به دنبال حذف ایران از بازار انرژی هند «اندرو کوریبکو» تحلیلگر مقیم روسیه و متخصص مسائل ژئوپلتیک است. وی بیشتر روی مطالعه درباره تاکتیک‌های تغییر رژیم، انقلاب‌های رنگی و جنگ‌های ترکیبی در سراسر دنیا تمرکز دارد. وی عضو شورای تخصصی موسسه مطالعات استراتژیک روسیه و نویسنده کتابی با عنوان «جنگ‌های هیبریدی (ترکیبی): رویکرد انطباقی و غیرمستقیم برای تغییر رژیم» است. وی در این کتاب به شکل ویژه وضعیت سوریه و اوکراین و تلاش آمریکا برای تغییر رژیم در این کشور‌ها را تجزیه و تحلیل کرده است.

در پی تلاش‌های اخیر عربستان برای جایگزین کردن خود به عنوان فروشنده انرژی به هند –به عنوان یکی از اصلی‌ترین مشتریان ایران- پایگاه بصیرت با این متخصص مسائل سیاسی، در این مورد با وی گفت و گویی اختصاصی انجام داده که در ادامه می‌خوانید.

بصیرت: عربستان سعودی به دنبال توسعه روابط خود با هند از طریق سرمایه گذاری است. این سرمایه گذاری‌ها قرار است در چه حوزه‌هایی باشد؟

- براساس گزارش رویترز که پس از ملاقات نخست وزیر مودی با شاهزاده سعودی محمد بن سلمان در محل اقامت خود در بوینس آیرس (پایتخت آرژانتین)، درست قبل از اجلاس G۲۰ منتشر شد، سعودی می‌خواهد در صندوق سرمایه گذاری ملی کشور‌های جنوب آسیا و صندوق زیربنایی هند سرمایه گذاری کند. اما همچنین علاقه خود را برای گسترش حضور در بخش انرژی، فناوری و کشاورزی هند نیز اعلام کرده است.

بصیرت: بنظر شما هدف اصلی از این سرمایه گذاری‌ها چیست؟

- طبق آنچه هند بطور رسمی اعلام کرده هدف این کشور دنبال کردن سیاست «تعادل چندجانبه» است و تلاش می‌کند میان رابطه با قدرت‌های بزرگ تعادل ایجاد کند به طوری که رابطه با هر کدام، علیه دیگری نباشد. با این وجود این موضوع درباره سرمایه گذاری عربستان سعودی صادق نیست. هیچ کشوری حاضر به سرمایه گذاری در زیرساخت‌های کشور دیگر نیست، بخصوص که آن کشور، کشوری با زیرساخت‌های فرتوت و خطرناک مانند هند باشد. اما به هرتقدیر این موضوع روابط دو کشور را تقویت کرده و باعث می‌شود سعودی در آینده در بخش‌های انرژی، تکنولوژی و کشاورزی هند نیز سرمایه گذاری کند.

سرمایه گذاری در بخش اول (انرژی) می‌تواند بیشترین نگرانی را برای منافع استراتژیک جمهوری اسلامی ایران به همراه داشته باشد. چرا که عربستان سعودی از این طریق می‌کوشد خود را جایگزین ایران در تامین نفت مورد نیاز کشور‌های جنوب آسیا سازد و به تدریج هند از واردات نفت ایران بکاهد. این مسئله بخصوص در دوره تحریم‌های آمریکا اهمیت دارد. چشم پوشی هند از خرید نفت ایران در ازای سرمایه گذاری در بخش‌های زیرساختی، تکنولوژی و کشاورزی. امریکا با افتخار از برنامه‌های خود برای دخالت در صادرات نفت ایران و ایجاد بی ثباتی اقتصادی در ایران از طریق تحریم‌های می‌گوید و هند ممکن است در برابر برنامه‌های عربستان اغوا شود؛ چنانچه سعودی پیشنهاداتی چنان جذاب ارائه دهد که قابل رد کردن نباشد.

بصیرت: نخست وزیر هند–مودی- در این سرمایه گذاری‌های بالقوه چه منافعی دارد؟

-همه کار‌هایی که هند تا کنون انجام داده است و تا انتخابات عمومی ماه «می» (اردیبهشت ۹۸) انجام می‌دهد، باید از طریق منشور سیاست‌های انتخاباتی داخلی دیده شود، بنابراین سرمایه گذاری‌های عربستان سعودی به عنوان حمایتی ارزشمند از مودی، به او اجازه می‌دهد تا آن را به عنوان سودی ملموس به لابی بانفوذ کشاورزی در هند و بقیه جمعیت عمدتاً فقیر هند ارائه کند. این به نوبه خود می‌تواند چشم انداز انتخاب مجدد وی را تقویت کند. چرا که خشم داخلی از سیاست‌های اقتصاد نئولیبرالی او را می‌کاهد و با این سرمایه گذاری‌ها او می‌تواند رای‌ها را از افراد تحت حوزه آن سرمایه گذاری بخرد.

برای هند فرقی ندارد که نیاز‌های انرژی خود را از ایران، عربستان سعودی یا هر کس دیگری تامین کند، البته تا زمانی که قیمت رقابتی باشد و واردات منابع مذکور هیچ هزینه اضافی را به همراه نداشته باشد. از لحاظ همکاری‌های انرژی فعلی خود با ایران، در حالی که قیمت ارائه شده ممکن است در ابتدا جذاب‌تر از عربستان سعودی باشد، هزینه‌های سیاسی و اقتصادی مرتبط با نقض رژیم تحریم‌های جدید آمریکا که اخیرا وضع شده اند، می‌تواند هند را به تدریج بسوی برنامه ریزی برای کاهش خرید نفت ایران و به طور همزمان جایگزینی آن با واردات نفت از سعودی، برنامه سوق دهد.

لازم است درک شود اگر چه هند از اصطلاح «تعادل چندجانبه» می‌گوید و با صدای بلند تعهد خود به چندقطبی گرایی را تکرار می‌کند، به عنوان قدرتی استراتژیک و نوظهور توجهش به سوی آمریکاست و نخست وزیر آن نیز به دنبال توافق برای تجارت آزاد با این کشور است. نخست وزیر مودی که حزب BJP را رهبری می‌کند، ایران را مانند آمریکا بازاری برای کالا و خدمات خود نمی‌بیند. از نظر او ایران یک جایگاه تامین سوخت ارزان و یک بزرگراه مناسب برای تسهیل صادرات به آسیای مرکزی و روسیه است.

به طور خلاصه، مراوده حوزه صنعتی هند با ایران کمتر و با آمریکا بسیار بیشتر است، به ویژه اگر بخش انرژی از مقایسه این مراوده کنار گذاشته شود؛ بنابراین اگر عربستان نفت را با قیمت ماشبه ایران ارائه کند، بعید است هند به واردات انرژی از ایران ادامه دهد البته بدون ریسک دخالت عوامل سیاسی در این ماجرا. از منظر هند واردات نفت از هند منفعت دارد و در راستای تعادل چندجانبه است که با توجه به شرایط انتخابات داخلی قابلیت مذاکره دارد.

بصیرت: نقش آمریکا در این بازی چیست؟

-شواهد مستقیمی مبنی بر اینکه ایالات متحده در تلاش برای جابجایی نفت عربستان با ایران در هند است، وجود ندارد، اما واضح است که موفقیت این طرح کاملاً در راستای استراتژی اصلی آمریکا برای محروم کردن ایران از میلیارد‌ها دلار درآمد بالقوه نفت در بلند مدت است. با این شرایط اگر شنیدید که آمریکا در پشت صحنه هند را برای پذیرش پیشنهاد عربستان تشویق می‌کند، تعجب نکنید. آمریکا احتمالاً به هند می‌گوید معافیت تحریم نفتی ایران تمدید نمی‌شود مگر آنکه دهلی نو در کاهش واردات از ایران و جایگزین کردن آن با نفت عربستان سعودی پیشرفت جدی داشته باشد.

آمریکا با این تاکتیک، از سلاح تحریم علیه متحد خود، هند استفاده می‌کند همانگونه که در حال اعمال تحریم‌ها علیه ایران است. آمریکا این تهدید را مانند شمشیر داموکلس بالای سر مودی نگه می‌دارد و یادآوری می‌کند این شممشیر ممکن است با لغو معافیت هند از تحریم نفت ایران، پیش از انتخابات ماه می‌فرود آید.


بصیرت: نظر شما درباره «دیپلماسی دلاری» عربستان چیست و این رویکرد در دراز مدت چقدر می‌تواند موفق باشد؟

-آنچه اصطلاحاً دیپلماسی دلاری عربستان نامیده می‌شود که از طریق دلار و شاید در آینده با ارز‌های دیگر اعمال شود، موفق خواهد بود چرا که سعودی پول مازاد خود را در سایر کشور‌ها هزینه می‌کند. البته هند تبدیل به کشوری ضدایرانی نخواهد شد. اما می‌تواند بشدت با سیاست‌های ضدایرانی عربستان در حوزه انرژی وسوسه شود و همچنان ادعا کند کاری بیش از پیگیری سیاست «تعادل چندجانبه» نکرده است.

در نگاهی عمیق تر، رویکرد جدید عربستان به هند کمتر مربوط به «دیپلماسی دلاری» است و به نظر می‌رسد مربوط به مشارکتی دوجانبه و منفعت آمیز در چند حوزه اقتصادی است. ریاض صرفاً به دنبال خرید دهلی نو نیست تا از طریق سرمایه گذاری، فقط به سود سیاسی دست یابد. این رویکرد در میان مردم هند هم کمتر بحث برانگیز خواهد بود و در طولانی مدت نسبت به «دیپلماسی دلاری» پایدارتر است.

بصیرت: قتل خاشقجی چه تاثیری بر دیپلماسی دلاری عربستان گذاشته؟ ایا آن را تشدید کرده است؟

-دشوار است بگویم که قتل خاشجقی بر روی «دیپلماسی دلاری» عربستان سعودی تاثیر گذاشته و این که آیا از آن زمان تشدید شده است. تنها نمونه برجسته‌ای که در این مورد وجود دارد تلاش برای سرمایه گذاری در هند است. اما می‌توان انتظار داشت این مدل به شکل فزاینده‌ای تبدیل به یک رویه شود. مردم کشور‌های مختلف جهان نیز خود را هم راستا با استقبال دولتهایشان از گشاده دستی عربستان می‌بینند. هدف عربستان در خریدن شرکای جدید تغییر نخواهد کرد، اما شکل آن تغییر می‌کند و از حالتی عریان و زننده به شکل مشارکتی دوجانبه درمی آید. در وضعیت جدید، دریافت کننده این گشاده دستی می‌تواند از رفتار خود به عنوان «تعادل چندجانبه» دفاع کند.