در مسیر پر فراز و نشیب تاریخ، بار‌ها دیده‌ایم که قدرت‌هایی که سیمایی شکست‌ناپذیر از خود به نمایش گذاشته‌اند، در اوج غرور، چیرگی و هیمنه ظاهری، ناگهان فرو ریخته‌اند، همچون کاخی پوشالی که بر خاکستر بنا شده باشد. امپراتوری‌های عظیم، سلسله‌های دیرپا و قدرت‌هایی که رسانه‌ها و دستگاه‌های تبلیغاتی آنها را جاودانه و شکست‌ناپذیر می‌خواندند، یک‌شبه در زیر چرخ‌های بی‌امان تاریخ خرد شده‌اند و تاریخ، این آموزگار بی‌رحم، بار‌ها ثابت کرده که هرگاه سنت الهی اقتضا کند، فروپاشی ظالمان، لزوماً با زوالی آرام رخ نمی‌دهد، بلکه ممکن است دقیقاً در لحظه‌ای که فریاد «ما شکست‌ناپذیریم و بر دشمنان پیروز شده‌ایم» و ادعای «دشمنان در اوج ضعف هستند» توسط مستکبرین بلند است، اراده الهی چونان صاعقه‌ای در آسمانی تاریک بر پیکر آنان فرود آمده و فروپاشی ظلم و سلطه را رقم زده است. 
سنت‌های تخلف‌ناپذیر و تکرار شده الهی نشان داده که تاریخ نه با ترازوی زر و زور، که با میزان ستم، فساد و روی‌گردانی از حقیقت، سرنوشت فرمانروایان را رقم زده و این سنت الهی است که آن‌که در برابر حق ایستاد، هرچند بر اریکه زرین تکیه زده باشد و مست قدرت باشد، خیلی زود سقوطش را در آینه روزگار خواهد دید! رژیم صهیونیستی نیز امروز، درست بر لبه همان پرتگاه تاریخی تحقق سنت الهی عاقبت استکبار و گردن‌کشی ایستاده است؛ این رژیم از بیرون، خود را در زره‌ای فولادین از جنگ‌افزار‌های پیشرفته و پشتیبانی بی‌قیدوشرط غرب پوشانده ولی از درون، پوسیدگی‌هایش ریشه دوانده و در عرصه جهانی نیز، روزبه‌روز منزوی‌تر شده است. سنت‌های الهی، قواعدی پایدار هستند که ورای تحلیل‌های صرفاً سیاسی و نظامی، روند تاریخ بشر را هدایت کرده‌اند و مهم‌ترین آنها بر این اصل استوار است که ظلم، دوام ندارد و هیچ قدرتی، اگر بر پایه ستم و تحقیر انسان‌ها بنا شود، ماندگار نخواهد بود، گرچه شکست‌ناپذیر و قدرتمند جلوه کند. 
فرعون‌های متکبر و نمرود‌های مستکبر، هر یک در عصر خویش، تاج‌داران بلامنازعی بودند و تخت‌هایشان بر پایه ستم و بهره‌کشی و ظلم به مردم استوار گشته بود و هر یک در دوره خود، نماد قدرت مطلق و استیلای بر انسان‌ها از طریق ظلم به‌شمار می‌آمدند؛ اما هیچ‌کدام نتوانستند از تقدیر تاریخ بگریزند و چرخش روزگار با تحقق سنت‌های الهی، حتی قدرتمند‌ترین امپراتوری‌ها را به خاک مذلت نشاند و این سرنوشت محتوم همه ستمگران است که قدرت برآمده از ستم و در خدمت ظلم، هرچند در اوجِ خود به نظر برسد، فرو خواهد ریخت و تاریخ، این قاضی صادق نشان داده است که «هر ظلمی پایانی دارد، حتی اگر آسمان‌ها در زمین فرو ریزند و زمین و آسمان به هم درآمیزند.»
رژیم صهیونیستی از همان آغاز، بر اشغال سرزمین، تبعیض نژادی، ظلم بی‌حد و مرز، تحریف هویت تاریخی و اتکای مطلق به قدرت‌های خارجی شکل گرفت و از همان ابتدا، تکیه‌اش بر قدرت سخت بود، نه مشروعیت مردمی و امروز دقیقاً در زمانی که تلاش دارد ضعف‌ها و شکست‌های بزرگ خود را بپوشاند و خود را قدرتمندتر از همیشه جلوه دهد، نشانه‌های جدی فروپاشی در هر سه سطح داخلی، بین‌المللی و تاریخی آن آشکار شده است. 
در درون رژیم صهیونیستی، شکاف‌های هویتی، فرسایش روحیه عمومی، فرار جوانان از خدمت نظامی و موج مهاجرت معکوس در حال شتاب گرفتن است و ارتش، دیگر آن انسجام و انگیزه پیشین را ندارد که نتیجه آن انتشار بیانیه‌ها و نامه‌های متعدد از گروه‌های مختلف نظامی مانند خلبانان در مخالفت با تداوم عملیات نظامی در غزه و اظهارات مختلف مقامات پیشین در مخالفت با رویکرد نتانیاهو است. در سطح بین‌المللی نیز افکار عمومی به‌ویژه نسل جوان، نسبت به جنایات این رژیم آگاه‌تر شده و نه‌تنها مخالفت می‌کند، بلکه خواهان پایان این نظم ظالمانه است. تظاهرات گسترده جهانی، فشار بر دولت‌های غربی و فروپاشی روایت رسمی رسانه‌ای، همه نشانه‌هایی از انزوایی بی‌سابقه در سطح جهانی برای این رژیم خونخوار هستند. 
افزون بر اینها، وابستگی شدید اقتصادی به کمک‌های خارجی، هزینه‌های فزاینده جنگ و بحران‌های زیست‌محیطی مانند آتش‌سوزی‌های غریب متعدد در فلسطین اشغالی، پایه‌های ثبات اقتصادی این رژیم را سست کرده و روایت رسانه‌ای آن را که زمانی در دست رسانه‌های قدرتمند غربی بود، حالا در برابر تصاویر کودکان شهید و تکه تکه شده، آوارگان مظلوم و مقاومت جانانه مردم غزه فرو ریخته و علاوه بر این، حامیان این رژیم را دچار رسوایی بی‌سابقه‌ای کرده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در سخنرانی اخیرشان با صراحت، پرده از واقعیت این صحنه برداشتند و فرمودند: «مردم مظلوم فلسطین و غزه نه تنها با رژیم صهیونیستی، بلکه با امریکا و انگلیس روبه‌رو هستند؛ آنها که به‌جای جلوگیری از کشتار و جنایت، با ارسال سلاح و امکانات، جنایتکار را تقویت می‌کنند و خود را در صف نخست این نبرد نابرابر قرار داده‌اند.»
تجربه تاریخی نشان داده است که قدرت‌های ستمگر در آستانه سقوط یا ترس از بقای موجودیت خود، معمولاً به خشونت کور متوسل می‌شوند و دقیقاً به همین دلیل است که رژیم صهیونیستی امروز با بمباران بیمارستان‌ها، مدارس و زیرساخت‌های حیاتی، نه قدرت و پیروزی، که ترس و شکست خود را فریاد می‌زند و این قبیل جنایات افسارگسیخته و وحشیانه نه از سر شجاعت و اقتدار که از سر هراس و استیصال بوده و واکنشی هیستریک به احساس نابودی و خطر موجودیتی شدیدی است که روح و روان صهیونیست‌های کودک‌کش را احاطه کرده است و برخلاف ادعا‌های سردمداران آن مبنی بر قرار داشتن در موقعیت برقراری یک نظم نوین که آخرین تقلا‌ها برای نجات خود و جلوگیری از پایان یک نظم رو به زوال است. در برابر این زوال، جبهه مقاومت تنها یک نیروی نظامی نیست بلکه نماینده اراده، ایمان و منطق تاریخ است. فلسطینیان، نه فقط با ارتش صهیونیستی، بلکه با شبکه‌ای از قدرت‌های جهانی مواجه‌اند؛ از ناتو گرفته تا شرکت‌های اسلحه‌سازی. اما آنچه آنها را ایستاده نگه داشته، همان چیزی است که قدرت‌های پیشین از آن محروم بودند: پیوند با حقیقت، پشتیبانی ملت‌های باایمان و مقاوم و تکیه بر سنت‌های تغییرناپذیر الهی. 
حقیقت این است که آنچه امروز در سوریه، لبنان یا غزه رخ می‌دهد، نه نشانه قدرت دشمن، بلکه حاصل ترس، ضعف و افولی است که دیگر نمی‌توان آن را پنهان کرد. دشمن در حقیقت در حال فروپاشی از درون است و تقلا‌های خشونت‌بارش، صدایی است از ترس نابودی محتوم و ملت فلسطین و ملت‌های مؤمن منطقه، امروز بیش از هر زمان دیگر در آستانه مشاهده تحقق وعده الهی هستند. وعده‌ای که نه بر تحلیل سیاسی بلکه بر سنت‌های تاریخی خداوند و تجربه تاریخ استوار است، همانطور که رهبر معظم انقلاب اسلامی با تأکید بر تحقق این وعده فرمودند «به توفیق و به عزت و جلال الهی، فلسطین بر اشغالگران صهیونیست پیروز خواهد شد و جولان چند روزه جریان باطل پایان خواهد یافت».

جعفر حسن‌خانی

«اکنون زمان آن رسیده که متحدان اروپایی‌مان برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تصمیم‌گیری کنند. آمریکا و اروپا برای پاسخگو کردن ایران در یک جبهه قرار دارند». این جمله صریح و تهدیدآمیز که چندی پیش از سوی وزیر خارجه آمریکا مطرح شد، یکی از چندین تهدید آشکار آمریکا علیه ایران است که روزاروز در میانه مذاکرات طرح می‌شود. این سخن نشان می‌دهد پروژه «بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت» به ‌عنوان یکی از مهم‌ترین اهرم‌های فشار غرب علیه ایران در دستور کار قرار دارد. به نظر می‌رسد تهران در آستانه یک نقطه عطف مهم در رویارویی حقوقی - سیاسی با واشنگتن قرار دارد. البته ترامپ این رویارویی را با چاشنی تهدید نظامی و بمباران تأسیسات هسته‌ای کامل کرده است.
* «سازوکار ماشه» چیست و چگونه وارد برجام شد؟
Mechanism را سیداحمد فردید «توانمندی» ترجمه می‌کرد و تأکید داشت این واژه دلالت بر «توانایی بالقوه» دارد. مکانیسم ماشه (Snapback Mechanism) هم دلالت بر وجود یک توانمندی در برجام است که به هر یک از طرفین مقابل ایران داده شده است تا بتواند در صورت عدم رضایت از عمل ایران، همه تحریم‌های شورای امنیت علیه کشورمان را به سرعت بازگرداند. حال سوال این است: طرف‌های غربی در این باره چقدر توانمندی دارند؟
پیش از پاسخ به این پرسش باید دانست «سازوکار ماشه» اصطلاحی است که به بندهای ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت مربوط می‌شود؛ ‌بندهایی که مقرر می‌دارد اگر یکی از طرف‌های توافق برجام به این جمع‌بندی برسد که ایران به تعهداتش پایبند نبوده، می‌تواند روند بازگرداندن خودکار تحریم‌های سازمان ملل را کلید بزند. در این سازوکار، برخلاف عرف رای‌گیری‌های شورای امنیت، «حق وتو» در مقابل بازگشت تحریم‌ها عمل نمی‌کند، به بیان ساده‌تر یعنی دیگر حق  وتوی چین و روسیه در برابر بازگست تحریم‌ها محلی از اعراب ندارد،  بلکه اگر حتی یک عضو (مثلا آمریکا یا یکی از ۳ کشور اروپایی) درخواست بازگرداندن تحریم‌ها را مطرح کند، ظرف ۳۰ روز کل تحریم‌های شورای امنیت به ‌صورت اتوماتیک بازخواهد گشت، مگر آنکه شورا رای دهد تحریم‌ها نباید بازگردد؛ که با توجه به حق وتوی همان کشور پیشنهاددهنده، این رای‌گیری عملا بی‌اثر است. بر اساس این سازوکار، «توانمندی» بازگرداندن تحریم‌ها به‌جای اینکه به جلب نظر همه اعضا یا اکثریت اعضا منوط شود، به هر یک از اعضای توافق در این باره اختیار تام داده شده است به‌تنهایی بتواند همه تحریم‌ها را بازگرداند و برای توقف این روند، ایران هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهد. یعنی اگر شورای امنیت هم به نفع ایران رای دهد، با حق وتوی عضو برجامی که عضو شورای امنیت است – آمریکا، انگلیس و فرانسه - رای شورا باطل می‌شود و همه تحریم‌ها جنبه حقوقی و قانونی می‌یابد. این بازگشت یک تفاوت با دفعات پیشین دارد و آن اینکه این بار نماینده ایران جناب آقای ظریف هم آن را پذیرفته و امضا کرده است. به بیان ساده، همه اعضای امضاکننده برجام، جز آلمان که عضو دائم شورای امنیت نیست، می‌توانند بدون تأمین نظر اکثریت، با اقدام یکجانبه، همه تحریم‌های شورای امنیت را علیه ایران فعال کنند و در این میان، آقای ظریف وزیر وقت امور خارجه و حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت هم این توانمندی را در اختیار نه همه، بلکه تک‌تک اعضای عضو شورای امنیت داده‌اند!
خوب است بدانیم سازوکار ماشه ابتدا توسط فرانسه در سال ۲۰۱۴ پیشنهاد شد و با حمایت آمریکا و شخص جان کری، وزیر وقت خارجه این کشور، در متن برجام گنجانده شد. انگلیس هم نقش پررنگی در ارائه پیش‌نویس بندهای مربوط به این سازوکار داشت. تیم ایرانی هم به ‌اشتباه این سازوکار را پذیرفت اما این اقدام باورنکردنی را از افکار عمومی ایران مخفی کرد.
* ظرافت ظریف در ابهام‌آفرینی
محمدجواد ظریف، وزیر وقت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، تیرماه ۹۴ در گفت‌وگویی تلویزیونی با صراحت و در کمال عدم صداقت که البته می‌توان نام دیگری نیز بر آن نهاد، اعلام کرد: «اصلا چیزی به اسم مکانیزم ماشه وجود ندارد. 
این واژه بیشتر ساخته و پرداخته رسانه‌های خارجی است. در برجام روندی برای حل اختلافات تعریف شده، نه برای بازگرداندن تحریم‌ها». اما تنها چند ماه بعد، سیدعباس عراقچی که امروز سکان دستگاه دیپلماسی را برعهده دارد و در زمان امضای برجام معاون سیاسی وزارت امور خارجه و عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده بود، صداقت پیشه کرد و در پاسخی ابهام‌آمیز به پرسشی درباره سازوکار بازگشت تحریم‌ها اظهار کرد: «در صورت اختلاف‌ نظر بر سر پایبندی ایران به تعهدات، کشور شاکی می‌تواند به شورای امنیت مراجعه کند و اگر توافقی حاصل نشود، تحریم‌ها بازمی‌گردد. بله! این سازوکار در برجام دیده شده است». تضاد میان ۲ اظهارنظر رسمی نشان از وجود چیزی در این میان بود که در آن مقطع برای افکار عمومی مبهم گذاشته شد. این اتفاق در حالی در آن سال‌ها رخ داد که همه می‌دانستند یکی از پایه‌های مشروعیت داخلی هر توافق بین‌المللی، صداقت و روشنگری نسبت به جزئیات آن است. سیاست «ابهام تاکتیکی» درباره چنین سازوکاری، امروز به چشم اسفندیار دستگاه دیپلماسی کشور بدل شده است.
* چه باید کرد؟
این روزها در برابر لحن تهاجمی جدید آمریکا، وزارت خارجه ایران و رئیس‌جمهور سیاستی منفعلانه پیش گرفته‌اند. ادامه سیاست انفعال از سوی ایران، کارآمدی ندارد و عملا تبدیل به پیام ضعف شده است. تاریخ بارها نشان داده در برابر زبان زور، نرمش بی‌محابا نه‌تنها از وقوع درگیری نمی‌کاهد، بلکه مهاجم را گستاخ‌تر می‌کند. این حقیقت درسی است که از میان خاکسترهای جنگ دوم جهانی نیز می‌توان آموخت؛ از تقابل ۲ چهره تاریخی در سیاست انگلستان: چمبرلین و چرچیل. نویل چمبرلین، نخست‌وزیر وقت بریتانیا، سال ۱۹۳۸ با آدولف هیتلر پیمان صلحی با عنوان پیمان مونیخ (۱۹۳۸) امضا کرد و بعد در بالکن محل استقرار خود در جریان مذاکرات ایستاد و رو به خبرنگاران آن پیمان را به ‌عنوان «صلحی پایدار برای نسل ما» اعلام کرد اما کمتر از یک سال پس از آن، آتش جنگ، اروپا را در بر گرفت. تحلیلگران بر این باورند سیاست «دلجویی از متجاوز» (Appeasement) چمبرلین، عملا فرصت‌ تاریخی برای مهار هیتلر را سوزاند و راه را برای فاجعه‌ای بزرگ هموار کرد.در نقطه مقابل، وینستون چرچیل که جانشین چمبرلین شد، سیاست مقاومت در برابر فاشیسم را پیش گرفت و نه‌تنها توازن قدرت را حفظ کرد، بلکه در نهایت نقش مؤثری در پایان جنگ داشت. او فهمیده بود گاهی، صلح‌طلبی در میانه تهدید، نوعی جنگ‌آفرینی مضاعف است و مقاومت، مسیر واقعی برای دستیابی به صلح پایدار. امروز «سازوکار ماشه» به ابزاری تبدیل شده که می‌تواند از نظر حقوقی، ایران را در وضعیت دشواری قرار دهد. در چنین شرایطی، لازم است سیاست خارجی ایران وارد فاز «واکنش هوشمندانه و مقاومت» شود. این واکنش می‌تواند ابعاد مختلفی داشته باشد: فعال‌سازی ظرفیت‌های منطقه‌ای و دیپلماتیک، پاسخ‌های حقوقی در نهادهای بین‌المللی و مهم‌تر از همه، بازتعریف خطوط قرمز امنیتی کشور با زبان قدرت. در توضیح مورد آخر باید دانست در وضعیت تهاجم طرف مقابل، گاهی باید به زبان قدرت سخن گفت تا صلح به ‌عنوان یک گزینه معتبر روی میز باقی بماند. نظیر آنچه در ماجرای اصابت موشک یمنی به فرودگاه اصلی رژیم اشغالگر رخ داد. مقاومت، به معنای تقابل بی‌منطق یا جنگ‌طلبی نیست، بلکه فهم این واقعیت است که امنیت پایدار، از مسیر «واکنش هوشمندانه و مقاومت» می‌گذرد، نه انفعال در برابر تهاجم و نه دلجویی از متجاوز. سیاست این روزهای ایران بسیار به سیاست چمبرلین در برابر هیتلر شباهت دارد و باید به سرعت در آن تغییر رخ دهد. باید بدانیم یکی از درس‌های به ‌جا مانده از جنگ دوم جهانی پیش چشم جهانیان، این نکته مهم است: سیاست «دلجویی از متجاوز»، سیاستی شکست‌خورده و جنگ‌آفرین است.