از امیرالمومنین (ع) به همه جوانان تاریخ

تبیین:

بدون شک نهج البلاغه پر از درس‌ها و آموزه‌های کاربردی است‌. نامه‌ها، خطبه‌ها و حکمت‌های امیرالمؤمنین علیه السلام تمامی ابعاد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی زندگی انسان را در بر می‌گیرد و می‌توان با آن سبک زندگی  اسلامی را آموخت. یکی از این آموزه‌ها، نامه ۳۱ نهج‌البلاغه است. نامه‌ای که امیرالمومنین امام علی (ع) پس از جنگ صِفّین آن را برای فرزندش امام حسن مجتبی (ع) نوشته است. این نامه را در تبیین مسائل تربیتی، جامع ارزیابی کرده‌اند. برخی مسائل مهم مطرح‌ شده در این نامه عبارتند از: تبیین مراحل خودسازی و ارزش‌های اخلاقی، اخلاق اجتماعی، تربیت فرزند و روش تربیت او، ضرورت توجه به معنویات و بیان معیارهای روابط اجتماعی.

به‌گفته پژوهشگران، این نامه به اصول، اهداف و روش‌هایی اشاره می‌کند که امام علی (ع) در صدد دستیابی به آن بوده‌اند؛ ازجمله تخلق به اخلاق الهی، التزام به اوامر و نواهی الهی، توجه به کرامت انسانی و تفاوت‌های فردی، اتکاء به اعتدال، تدبر و تعقل، بیان موعظه، ارائه الگو و عبرت‌آموزی.

* سندی تربیتی برای همیشه تاریخ

حجت‌الاسلام پناهیان در رابطه با این نامه و تاثیری که می‌تواند عمل به آن در سیستم آموزشی بگذارد، می‌گوید: «نامه 31 نهج البلاغه به طور قطع نخستین نامه و سند آموزشی دینی اسلام است و متاسفانه هیچ کسی در کشور پیدا نشد که این نامه مبارک را به یک درس برای دانش‌آموزان و دانشجویان و یا به طور کل سیستم آموزشی کشور تبدیل کند».

در این مجال اندک پرداختن به تمام موضوعات مطرح شده در این نامه میسر نیست؛ از این ‌رو، برخی از سر فصل‌های مهم آن را بیان‌ می‌کنیم و مشروح آن ‌را باید در شرح‌های نهج البلاغه جست‌وجو کرد .

1. خودسازى با یاد خدا: پسرم همانا تو را به ترس از خدا سفارش مى‌‌‌‌کنم که پیوسته در فرمان او باشى، و دلت را با یاد خدا زنده کنى. فرزندم، دلت را با اندرز نیکو، زنده کن؛ هواى نفس را با بى‌‌اعتنایى به حرام بمیران؛ جان را با یقین نیرومند کن و با نور حکمت روشنایى بخش .

2. توجه به حوادث روزگار: از پدرى فانى؛ اعتراف دارنده به گذشت زمان؛ زندگى را پشت سر نهاده؛ مسکن گزیده در جایگاه گذشتگان و کوچ کننده فردا، به فرزندى آرزومند بیش از توان؛ رونده راه نابود شدگان؛ در دنیا هدف بیمارى‌ ‌ها؛ در گرو روزگار؛ در تیر رس مصائب؛ گرفتار دنیا؛ اسیر مرگ؛ هم سوگند رنج‌ها؛ هم نشین اندوه ‌ها؛ آماج بلاها و جانشین گذشتگان .

3. ضرورت یاد مرگ: دلت را با یاد مرگ آرام کن؛ به نابودى از او اعتراف گیر و با بررسى تحولات ناگوار دنیا به او آگاهى بخش. از دگرگونى روزگار و زشتى‌‌ هاى گردش شب و روز او را بترسان؛ تاریخ گذشتگان را بر او بنما و آنچه که بر سر پیشینیان آمده است به یادش آور. در دیار و آثار ویران رفتگان گردش کن و بیندیش که آنها چه کردند از کجا کوچ کرده، و در کجا فرود آمدند، از جمع دوستان جدا شده و به دیار غربت سفر کردند، گویا زمانى نمى‌‌‌گذرد که تو هم یکى از آنانى، پس جایگاه آینده را آباد کن؛ آخرت را به دنیا مفروش. پسرم، بدان تو براى آخرت آفریده شدى، نه دنیا، براى رفتن از دنیا، نه پایدار ماندن در آن، براى مرگ، نه زندگى جاودانه در دنیا، که هر لحظه ممکن است از دنیا کوچ کنى و به آخرت در آیى و تو شکار مرگى هستى که فرار کننده آن نجاتى ندارد و هر که را بجوید به آن مى‌ رسد و سرانجام او را مى‌‌گیرد. پس، پسرم فراوان بیاد مرگ باش و به یاد آنچه که به سوى آن می‌روى و پس از مرگ در آن قرار مى‌‌گیرى. تا هنگام ملاقات با مرگ از هر نظر آماده باش، نیروى خود را افزون و کمر همّت را بسته نگهدار که ناگهان نیاید و تو را مغلوب سازد. مبادا دلبستگى فراوان دنیاپرستان و تهاجم حریصانه آنان به دنیا، تو را مغرور کند؛ چرا که خداوند تو را از حالات دنیا آگاه کرده و دنیا نیز از وضع خود تو را خبر داده و از زشتى‌‌هاى روزگار پرده برداشته است.

4. امر به معروف و نهی از منکر: به نیکى‌ ها امر کن و خود نیکوکار باش و با دست و زبان بدی‌‌ها را انکار کن و بکوش تا از بدکاران دور باشى.

5. کظم غیظ : خشمت را آهسته آهسته فروخور؛ زیرا من نوشیدنی‌ای شیرین‌تر و گواراتر از آن ندیده‌ام، درباره کسی که با تو به خشم و درشتی برخورد کند، نرم باش؛ زیرا دیری نخواهد گذشت که او نیز با تو نرم خواهد شد.

6. شتاب در تربیت فرزند: پسرم هنگامى که دیدم سالیانى از من گذشت و توانایى‌ام رو به کاستى رفت، به نوشتن وصیّت براى تو شتاب کردم و ارزش‌ ‌هاى اخلاقى را براى تو بر شمردم، پیش از آن‌که أجل فرا رسد و رازهاى درونم را به تو منتقل نکرده باشم و در نظرم کاهشى پدید آید، چنان‌که در جسمم پدید آمد و پیش از آن‌که خواهش‌ها و دگرگونى‌‌هاى دنیا به تو هجوم آورند و پذیرش و اطاعت مشکل گردد؛ زیرا قلب نوجوان چونان زمین کاشته نشده، آماده پذیرش هر بذرى است که در آن پاشیده شود. پس در تربیت تو شتاب کردم، پیش از آن‌که دلت سخت شود و عقل تو به چیز دیگرى مشغول گردد، تا به استقبال کارهایى بروى که صاحبان تجربه، زحمت آزمون آن‌ را کشیده‌‌اند و تو را از تلاش و یافتن بى‌‌نیاز ساخته‌ اند و آنچه از تجربیّات آنها نصیب ما شد، به تو هم رسیده و برخى از تجربیاتى که بر ما پنهان مانده بود براى شما روشن شود.

این ها فقط بخشی از نامه مهمی است که می‌تواند برای همگان نقشه راه و ضمانت سعادت بشری باشد.