نقش بندر شهید رجایی در اقتصاد ملی

تبیین:

در روز‌های گذشته خبری تلخ مبنی بر انفجاری شدید در بندر شهید رجایی کام هموطنانمان را تلخ کرد. حادثه‌ای که طی آن ده‌ها نفر از هموطنانمان جان خودشان را از دست دادند و تعداد زیادی نیز مجروح و مصدوم شدند. در اولین ساعات انتشار خبر حریق در بندر شهید رجایی جلسه‌ای برای بررسی ابعاد حادثه با تشکیل کارگروهی متشکل از کارشناسان بخش صنایع و بازرگانی آغاز و برای بررسی میدانی، کارشناسانی در حوزه‌های مختلف در محل حادثه مستقر شدند.
بر اساس صحبت‌های مفتح، قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت گستره آتش‌سوزی و خسارات وارده در این آتش سوزی بیشتر در بخش کالا‌های وارداتی بوده و برآورد‌های اولیه و بازدید از صحنه آتش‌سوزی نشان می‌دهد سرایت آتش در کانتینر‌های دپو شده کالا‌های وارداتی رخ داده و به نهاده‌های تولید در این حادثه آسیب چندانی وارد نشده است. وی ابراز امیدواری کرد که با رصد کامل بخش تولید و نیازمندی‌های آن علاوه بر نظارت معمول، زنجیره تأمین و تولید در سایر کشور با ثبات است و هرگونه اعلام نیاز استانی به سرعت تأمین می‌شود.
اگرچه در حوادثی مانند بندر شهید رجایی در وهله اول بزرگترین آسیب را می‌توان از دست رفتن جان تعدادی از هموطنان و آسیب‌های جسمی و روحی به مصدومان این قبیل حوادث دانست، اما به واسطه اینکه این آتش سوزی در بندر و محل دپوی تعداد زیادی کانتینر کالا رخ داده است طبیعتا تبعات و نتایجی در حوزه اقتصاد نیز به همراه خواهد داشت. به نحوی که با وقوع این انفجار در روز شنبه در یکی از بخش‌های بندر شهید رجایی با توجه به بزرگی این بندر، یکی از نگرانی‌های ایجاد شده این بود که به واسطه این اتفاق، تأمین کالا‌ها خصوصاً کالا‌های اساسی وارداتی کشور دچار مشکل شود؛ اما این نگرانی خیلی زود فروکش کرد چراکه اولا با تلاش نیرو‌های حاضر در صحنه آتش در بندر شهید رجایی طی روز‌های گذشته به طور کامل اطفا شد و بزرگترین مجتمع بندری کشور فعالیت خود را مجدداً از سر گرفت؛ ضمن آن که عمده کالا‌های اساسی از طریق بندر امام خمینی وارد می‌شود و وقفه در فعالیت بندر شهید رجایی اساساً نمی‌تواند مشکلی در زمینه تأمین کالا‌های اساسی ایران ایجاد کند. برای مثال در سال گذشته بیش از ۲۵ میلیون تن انواع کالا‌های اساسی وارد کشور شد که تنها ۲ میلیون تن یعنی چیزی کمتر از ۱۰ درصد کالا‌های اساسی وارداتی به کشور از طریق گمرک شهید رجایی بندر عباس بوده است.
این در حالی است که پس از اتفاقات تلخ بندر شهید رجایی، برخی از رسانه‌ها با جوسازی، از تأثیر چشمگیر این اتفاقات بر کاهش عرضه کالا‌های اساسی و افزایش قیمت این کالا‌ها خبر دادند، این درحالی است که داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی کشور نشان می‌دهد بندر شهید رجایی با اینکه اولین و بزرگترین مقصد تجارت ایران بوده، اما حداکثر ۸ درصد از واردات کالا‌های اساسی از این بندر انجام شده و عمده بارگیری و تخلیه کالا در این بندر مربوط به سایر کالا‌ها و عمدتاً کانتینری بوده است.

اهمیت بنادر و کشتیرانی در اقتصاد ایران
موضوع بنادر و کشتیرانی در اقتصاد ایران از این حیث دارای اهمیت است که طی یک دهه اخیر این حوزه را می‌توان از جمله موضوعاتی دانست که همواره زیر ذره بین دشمنان و اعمال تحریم‌های بی سابقه برای ایجاد اخلال در عملکرد اقتصادی کشور دانست. از این رو تحریم‌های آمریکا علیه ایران در موضوعاتی چون: بیمه‌های دریایی، مدیران و شرکت‌های ثبت پرچم، مقامات مسئول در مدیریت و کنترل بنادر، انجمن‌ها و شرکت‌های کشتیرانی، بازرگانان تأمین‌کنندگان و کارگزاران کالا‌ها، مؤسسات مالی، صاحبان کشتی، اپراتور‌ها و چارترکنندگان، انجمن‌های طبقه‌بندی، ناخدا‌های خطوط کشتیرانی و شرکت‌های خدمه طی این سال‌ها وجود داشته است که نشان دهنده جایگاه مهم صنعت کشتیرانی و نقش بنادر در اقتصاد ایران است. به استناد گزارش‌های بین‌المللی، تحریم‌های ایالات متحده علیه کشتیرانی ایران که از سال ۱۳۹۷ مجدداً اعمال شده و شروع آن از سال ۲۰۰۵ بوده، شدیدترین نوع رژیم تحریمی در تاریخ کشتیرانی تجاری جهان بوده است. اما با وجود تحریم‌های ظالمانه علیه بنادر و کشتیرانی ایران، داده‌های رسمی نشان می‌دهد بنادر کشورمان در خط مقدم جنگ اقتصادی عملکرد قابل تحسینی داشته‌اند به‌طوری‌که، بر اساس داده‌های آمارنامه سازمان بنادر و دریانوردی کشور، حجم تخلیه و بارگیری کالا در کشور از حدود ۹۳ میلیون تن در سال ۱۳۸۳ به ۱۴۰ میلیون تن تا سال ۱۳۸۹ رسیده و این میزان در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ به ۱۳۵ و ۱۳۹ میلیون تن و در سال ۱۳۹۲ به ۱۴۰ میلیون تن رسیده است.

جغرافیای بندر شهید رجایی
منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی در فاصله ۱۵ کیلومتری خروجی غربی شهر بندرعباس واقع شده که با داشتن روابط دریایی و مبادله کالا با ۸۰ بندر معروف بین‌المللی و ۲۱ خط کشتیرانی لاینر، حدود ۵۳ درصد از تجارت دریایی ایران را پشتیبانی می‌کند.
این مجتمع عظیم بندری که در نقطه مرکزی نوار ساحلی جنوب کشور و در استان هرمزگان با بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ کیلومتر مرز دریایی واقع شده است و به‌واسطه قرار داشتن در جوار صنایع بزرگ این استان و استان‌های تولیدی کشور و همچنین برخورداری از زیر ساخت‌های مناسب و اتصال به شبکه بین‌المللی راه‌آهن، هوایی و جاده تاریخی ابریشم، بیشترین نقش در صنعت حمل‌ونقل را ایفا کرده و با بیش از ۸۰ بندر معروف جهان از طریق ۳۵ خط برتر کانتینری دنیا تبادل کالا و مراوده بازرگانی دارد.
همچنین مجتمع بندری شهید رجایی با برخورداری از موقعیت منحصربه‌فرد جغرافیایی در نزدیک‌ترین نقطه به تنگه هرمز و دهانه ورودی خلیج‌فارس به دلیل فاصله کوتاه از مسیر اصلی تردد بین‌قاره‌ای کشتی‌ها و با قرارگرفتن در محل تلاقی کریدور ترانزیتی شمال - جنوب، مهم‌ترین دروازه واردات و صادرات جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
این کریدور، اقیانوس هند و خلیج‌فارس را از طریق ایران به دریای خزر و سپس از طریق روسیه به سن‌پترزبورگ و شمال اروپا متصل می‌کند. منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین پایانه‌های کانتینری کشور را در اختیار دارد و ۸۲ درصد کالای کانتینر کشور، ۷۰ درصد ترانزیت و ۵۳ درصد صادرات و واردات بنادر کشور از این بندر جابه‌جا می‌شود.

نقش پررنگ در اقتصاد ملی
نگاهی به داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی کشور نشان می‌دهد بندر شهید رجایی در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ سهم ۵۳ درصدی از تخلیه و بارگیری بار در بنادر کشور را برعهده داشته است. براساس گزارش سازمان بنادر و دریانوردی ایران، در سال ۱۴۰۲ تجارت دریایی ایران توسط ۲۳ بندر انجام شده که بندر شهید رجایی با سهم ۵۳ درصدی از ۱۵۷ میلیون تن تخلیه و بارگیری بار، در رتبه اول قرار داشته است.
بندر امام خمینی (ره) با سهم ۳۰ درصدی دوم بوده و بندر بوشهر با ۳.۱ درصدی، در رتبه سوم قرار دارد. بندر امیرآباد با سهم ۳ درصدی، چابهار با ۲.۶ درصد، بندر لنگه با ۲.۲ درصد، خرمشهر با ۱.۸ درصد، انزلی و شهید باهنر هر کدام با ۱.۲ درصد، در رتبه‌های چهارم تا نهم جای گرفته‌اند.
مابقی بنادر هرکدام سهم زیر یک درصدی در تجارت ایران داشته و مجموع ۱۴ بندر انتهایی از تجارت ایران زیر ۲ درصد است. به عبارتی، در حالی که دو بندر اول (شهید رجایی و بندر امام) سهم ۸۵ درصدی از تجارت ایران دارند، مابقی سهم چندانی از تجارت کشورمان ندارند. اما آمار دیگری نیز مربوط به تعداد تخلیه و بارگیری کانتینرهاست. براساس داده‌های سازمان بنادر و دریانوردی کشور، در سال ۱۴۰۲ از ۲ میلیون و ۵۹۳ هزار تخلیه و بارگیری کانتینری در کشور، ۸۲ درصد از آن مربوط به بندر شهید رجایی بوده است. بندر لنگه با ۶.۶ درصد، بندر امام خمینی و چابهار هر کدام با ۲.۶ درصد، بوشهر با ۲.۲ درصد و جاسک و بندر خرمشهر با ۱.۳ و ۱ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.