وعده بازسازی غزه؛ از شرم‌الشیخ تا چالش‌های میدانی

فیلم‌های ورود گسترده محموله‌های غذا و دارو بار کامیون‌ها و توزیع آنها در میان مردم جنگ زده به صورت گسترده پخش می‌شود و بیننده این تصاویر از پایان رنج صدها هزار زن و کودک و غیرنظامی غزه‌ای احساس خشنودی می‌کند.

با این حال واقعیت غزه پس از جنگ چیز دیگری است و نباید آنرا صرفاً از لنز دوربین رسانه‌ها بویژه رسانه‌های غربی و عربی درک کرد.

برخلاف امیدهای فراوانی که در اجلاس صلح شرم‌الشیخ به جهانیان داده شد و رهبران کشورهای حاضر در نشست آغاز مرحله جدیدی از بازسازی غزه را با حمایت گسترده اعراب و بین‌المللی اعلام کردند، واقعیت‌های میدانی تاریک‌تر و پیچیده‌تر به نظر می‌رسد. در حالی که بیانیه‌های رسمی از برنامه‌ها، کنفرانس‌ها و کمک‌های آتی سخن می‌گویند، دو سال جنگ سنگین صحنه‌های فاجعه‌ بار و ابعاد ناشناخته‌ای بوجود آورده که حتی توصیف دقیق آن در چندین گزارش هم ناممکن به نظر می‌رسد.

مقامات محلی درغزه از ناچیز بودن میزان کمک‌ها (حتی اگر روزانه 600 کامیون مقرر شده در توافق بدون کم و کاست وارد غزه شوند) در برابر نیازهای مردم و رسیدگی نسبی به صدها هزار آواره فلسطینی سخن می‌گویند.

به گفته مهندس عاصم النبیه، سخنگوی رسمی شهرداری غزه، این شهر در نتیجه بمباران اسرائیل که در هفته‌های اخیر از خودروهای زرهی مملو از مواد منفجره علیه خانه‌ها و زیرساخت‌های غیرنظامی استفاده کرده و باعث فروپاشی شبکه‌های جاده‌ای، آب و فاضلاب شده است، با تخریب «بسیار قابل توجهی» روبرو است.

النبیه توضیح داد که شهرداری‌های غزه امروز با چالش بی‌سابقه‌ای روبرو هستند. یک مقام دیگر فلسطینی از شهرداری غزه فاش کرد که اسرائیل حدود ۹۵ درصد از کامیون‌ها و تجهیزات سنگین در نوار غزه را نابود کرده است و تأیید کرد که ۱۹۳۰۰۰ ساختمان در نتیجه جنگ به طور کامل ویران شده‌اند و ۱۶ بیمارستان اکنون با ظرفیت محدود فعالیت می‌کنند.
این مقام مسئول خاطرنشان کرد که، حدود ۵۰ میلیون تن آوار از ساختمان‌های مسکونی و تأسیسات صنعتی تنها در خیابان‌های شهر غزه انباشته شده است.

وی با بیان اینکه حدود ۹۰ درصد از خیابان‌های مرکز اداری نوار غزه تخریب شده است، تأکید کرد که اکنون اولویت، جمع‌آوری آوار و نخاله از خیابان‌های شهر است تا بازسازی آغاز شود.

وی خاطرنشان کرد که شهرداری فهرست مفصلی از نیازهای فوری خود را به سازمان‌های بین‌المللی و سازمان ملل متحد، از جمله تجهیزات سنگین، سوخت، قطعات یدکی، ژنراتورها و شبکه‌های جدید آب، ارائه کرده است.

وی هشدار داد که عدم تأمین این نیازها، شهرداری‌ها را قادر به تأمین حداقل نیازهای شهروندان نخواهد کرد. با وجود قابلیت‌های محدود، تیم‌های شهرداری شروع به بازگشایی خیابان‌های تخریب‌شده و تسهیل دسترسی ساکنان به خانه‌هایشان کرده‌اند. با این حال، وی گفت که این تلاش‌ها «تا زمانی که نهادهای بین‌المللی برای کاهش رنج ساکنان غزه فوراً مداخله نکنند، دوام زیادی نخواهد داشت».

 طبق ارزیابی‌های بانک جهانی و سازمان ملل، کل خسارات زیرساختی در غزه تا اوایل سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۸ میلیارد دلار برآورد شده بود که اکنون بیشتر هم شده است. این در حالی است که کل هزینه پیش‌بینی‌شده برای بازسازی طی ده سال تا 70 میلیارد دلار افزایش یافته است، از جمله ۲۰ میلیارد دلار فقط در سه سال اول برای پوشش برق، آب، مسکن و خدمات اولیه.

در گزارش روز گذشته برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) هزینه بازسازی غزه را حدود ۷۰ میلیارد دلار تخمین زده است.

این برنامه سازمان ملل متحد روز سه‌شنبه اظهار امیدواری کرد که در حال حاضر «نشانه‌های بسیار خوبی در مورد تأمین بودجه برای بازسازی غزه از سوی کشورهای عربی، شرکای اروپایی و ایالات متحده» وجود دارد.

ژاکو سیلیرز، یکی از مقامات برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)در یک کنفرانس مطبوعاتی که در ژنو برگزار شد اعلام کرد که در مرحله بعدی شاهد تلاش‌های فشرده برای بسیج بودجه بین‌المللی و راه‌اندازی برنامه‌های بازسازی خواهیم بود و تأکید کرد که اولویت کشورهای کمک‌دهنده و آژانس‌های سازمان ملل تضمین بازسازی پایدار و ایمن غزه خواهد بود.

وی خاطرنشان کرد که مقیاس تخریب نیاز به یک طرح جامع دارد که با جمع‌آوری آوار و بازسازی زیرساخت‌های اساسی، از جمله مدارس، بیمارستان‌ها و شبکه‌های آب و برق، با هدف تسریع بازگشت زندگی عادی به نوار غزه آغاز می‌شود.

در این چارچوب مهندس کریم الکسار، هماهنگ‌کننده کل کمیته بازسازی غزه، جزئیاتی از مراحل بازسازی غزه در طرح مصر را رسانه‌ای کرد. الکسار در برنامه «آخرین حرف» در ON TV اظهار داشت که مرحله اول این طرح بر تلاش‌های فوری برای بازسازی متمرکز است. این مرحله شش ماه طول می‌کشد و بودجه‌ای بالغ بر سه میلیارد دلار دارد.

الکسار توضیح داد که این مرحله در درجه اول شامل جمع‌آوری آوار انباشته شده به دلیل تخریب گسترده زیرساخت‌ها در سراسر نوار غزه است،

الکسار در مورد مرحله دوم طرح توضیح داد که این مرحله گسترده‌تر و طولانی‌تر است و تقریباً دو سال طول می‌کشد و نیاز به تخصیص بودجه تا بیست میلیارد دلار دارد. اقدامات این بخش از پروژه با هدف تأمین سرپناه فوری برای شهروندانی است که خانه‌های خود را از دست داده‌اند. ۲۰۰۰۰۰ واحد مسکونی موقت به شکل کاروان فراهم خواهد شد که تقریباً ۱.۳ میلیون نفر آسیب‌دیده از جنگ را در خود جای می‌دهد. این مرحله برای تضمین باگشت آوارگان و محافظت از آنها در برابر شرایط سخت آوارگی، با توجه به کمبود امکانات و خدمات اولیه، ضروری تلقی می‌شود.

الکسار ادامه داد که طرح مصر همچنین اهمیت بخش کشاورزی در غزه را نادیده نمی‌گیرد، و شامل برنامه‌هایی برای بازپس‌گیری زمین‌های کشاورزی برای تضمین بازگشت فعالیت‌های کشاورزی است که تعداد زیادی از ساکنان به عنوان منبع اصلی معیشت به آن وابسته هستند و همچنین برای حمایت از امنیت غذایی در نوار غزه ضروری است.

چالش‌های روند بازسازی

تجربه قبلی پس از جنگ ۲۰۱۴ نشان داد که تعهدات مالی کافی نیستند، مگر اینکه به سازوکارهای اجرایی روشنی تبدیل شوند. در آن زمان، اهداکنندگان متعهد شدند تا مبلغ در حدود ۵.۴ میلیارد دلار را به بازسازی غزه اختصاص دهند اما بیشتر این وعده‌ها به دلیل پیچیدگی‌های سیاسی و فقدان یک سیستم مدیریتی مؤثر برای مدیریت بودجه، محقق نشد.

چالش دوم مربوط به سازوکار دسترسی پایدار به کمک‌ها و واردات نیازمندی‌های بازسازی است. اسرائیل همچنان محدودیت‌های سختگیرانه‌ای را برای ورود مصالح ساختمانی و ماشین‌آلات سنگین به نوار غزه اعمال می‌کند و ادعا می‌کند که این مصالح می‌توانند برای اهداف نظامی مورد استفاده قرار گیرند. تجارب قبلی درباره بازسازی غزه نشان داده که این محدودیت‌ها منجر به کندی بیش از حد اجرای پروژه و فلج شدن بازار پیمانکاری محلی شده است.

پاکسازی مهمات و اطمینان از پایان جنگ

پاکسازی مهمات منفجر نشده همچنان یکی از جدی‌ترین موانع برای شروع واقعی پروژه‌ها است. طبق داده‌های سازمان ملل، صدها کیلومتر مربع از زمین‌های غزه باید قبل از استفاده مجدد یا بازسازی، پاکسازی شوند. خدمات مین‌زدایی سازمان ملل (UNMAS) تخمین می‌زند که این فرآیند به بودجه هنگفت، تجهیزات تخصصی و تیم‌های مهندسی بسیار ماهر نیاز دارد، به این معنی که مرحله «مهندسی میدانی» پایه و اساس مراحل بعدی بازسازی خواهد بود. 

گزارش‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که با توجه به وجود بیش از ۵۰ میلیون تن آوار و مهمات منفجر نشده در مناطق پرجمعیت، تنها جمع‌آوری آوار می‌تواند بین ده تا پانزده سال طول بکشد. این بدان معناست که هرگونه طرح بازسازی قبل از شروع ساخت و ساز واقعی، منوط به پیشرفت برنامه‌های مین‌زدایی و مهندسی میدانی خواهد بود.

خلاصه آنکه، فاصله میان تصاویر رسانه‌ای از آرامش نسبی در غزه و واقعیت میدانی ویرانی، عمیق و هشداردهنده است. غزه نه تنها با بحران انسانی فوری، بلکه با کوهی از چالش‌های زیرساختی و لجستیکی غیرقابل تصور روبروست. زمان برای غزه در حال اتمام است و جامعه بین‌الملل در آستانه آزمونی تاریخی قرار دارد: آیا قادر خواهد بود با فوریتی در خور مقیاس فاجعه، بر پیچیدگی‌های سیاسی غلبه کند و غزه را از ورطه نابودی کامل نجات دهد، یا بار دیگر شاهد تکرار تراژدی وعده‌های محقق‌نشده و رنج ادامه‌دار غیرنظامیان خواهد بود؟