معمای خاشقجی و سکوت غرب در برابر مرگ حقوق بشر در عربستان

پایگاه رهنما :

به نقل از الوقت ، یک نویسنده مطرح عربستانی و منتقد خاندان پادشاهی حاکم در این کشور پس از مراجعه به کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه ناپدید شده است. در این ارتباط خدیجه، همسر خاشقجی در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته است که خاشقجی راس ساعت یک ظهر برای گرفتن مدارک رسمی خودش به کنسولگری عربستان در استانبول رفت اما دیگر از این ساختمان خارج نشد.

پلیس ترکیه نیز تحقیقاتی را در این خصوص آغاز کرده و منابع رسانه‌ای اعلام کردند، پلیس ترکیه برای یافتن خاشقجی وارد ساختمان کنسولگری شده و به هیچ سرنخی دست نیافته است.

خاشقجی کیست؟

خاشقجی ۵۹ ساله یک روزنامه نگار، گزارشگر خارجی، سردبیر و مقاله نویس سعودی قدیمی و با تجربه است که آثارش در گذشته در پادشاهی آل سعود که بیش از حد محافظه‌کار است بسیار جنجالی و مناقشه آمیز محسوب می‌شدند. پس از آنکه محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان و جانشین ملک سلمان ۸۲ ساله برگزیده شد، وی در تبعیدی خودخواسته به آمریکا سفر کرد.

خاشقجی به عنوان یکی از همکاران واشنگتن پست مقالاتی را درباره عربستان سعودی نوشت که شامل انتقاد از جنگش در یمن، اختلافات دیپلماتیک اخیرش با کانادا و بازداشت فعالان حقوق زنان به دنبال صدور اجازه رانندگی به زنان در این کشور می‌شد.

خاشقجی در یکی از مقالات خود مورخ ۲۱ مه برای روزنامه واشنگتن پست نوشت: این بازداشت‌ها مخمصه و وضع خطرناکی را که همه شهروندان عربستان سعودی با آن مواجه هستند، نشان می‌دهد. از ما خواسته شده تا امید آزادی سیاسی را رها کنیم و درباره این بازداشت‌ها و ممنوعیت‌های سفر که نه تنها منتقدان بلکه خانواده‌های آنها را نیز تحت تاثیر قرار داده سکوت اختیار کنیم. آنها انتظار دارند که ما این اصلاحات اجتماعی و ولیعهد عربستان را به شدت تحسین کنیم و از نزدیک شدن به شهروندان سعودی پیشگام که دهه‌ها پیش جرات کرده‌اند و به این مسائل پرداختند، اجتناب کنیم.

خاشقجی همچنین به خاطر مصاحبه‌ها و سفرهایش به اسامه بن‌لادن، رهبری سابق القاعده بین سال‌های ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۵ معروف است. در اوایل دهه ۱۹۹۰ خاشقجی تلاش کرد تا بن‌لادن را متقاعد به آشتی با خاندان سلطنتی آل سعود و بازگشتش از سودان به خانه شود اما بن‌لادن این پیشنهاد را رد کرده بود.

او روابطش با سران مطرح خاندان پادشاهی حفظ کرده و در سال ۲۰۱۵ میلادی با حمایت شاهزاده ولید بن طلال، یک شبکه خبری ماهواره‌ای تحت عنوان العرب از بحرین راه‌اندازی کرد. این شبکه تنها ۱۱ ساعت فعالیت داشت و پس از آن تعطیل شد. شاهزاده بن طلال نیز پس از آن توسط شاهزاده محمد بن سلمان در سال ۲۰۱۷ میلادی بازداشت شد.

خاشقجی در مقاله‌ای مورخ هفت اوت نوشت: در حال حاضر شهروندان عربستان دیگر دلیل منطقی پشت این موج بی‌وقفه بازداشت‌ها را درک نمی‌کنند. این بازداشت‌های تعمدی بسیاری را به سکوت وادار کرده و بسیاری دیگر را نیز مجبور به ترک کشور کرده است.

وی در نصیحتی به پادشاه عربستان سعودی نوشت: راه بهتری نیز برای پادشاهی عربستان برای اجتناب از انتقادات غرب وجود دارد: تنها کافی است که فعالان حقوق بشر را آزاد و بازداشت‌های غیرضروری را که وجهه عربستان را لکه دار کرده، متوقف کنید.

معمای مفقود شدن خاشقجی و تشدید تنش در روابط ترکیه و عربستان

بر پایه گزارش‌ها، جمال خاشقجی برای دریافت اسنادی برای مجوز ازوداج به کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه مراجعه کرده بود، اما بعد از آن خارج نشد. نامزد خاشقجی گفت که تا نیمه شب مقابل در کنسولگری عربستان در استانبول منتظر بود، اما او برنگشت.

در حالی که تاکنون اطلاعات رسمی و تائید شده‌ای در مورد ناپدید شدنش منتشر نشده است، در اطلاعیه‌ای در سایت خاشقجی آمده است: "جمال دستگیر شده است!"

به گزارش خبرگزاری رویترز، دو مقام ناشناس ترکیه گفته‌اند که او هنوز در ساختمان کنسولگری قرار دارد. مقام‌های ترکیه می‌گویند در دوربین‌های مداربسته به جز خودروهایی که از درب کنسول‌گری عربستان خارج یا به آن وارد شده‌اند، هیچ تصویری مربوط به خروج خاشقجی از این ساختمان دیده نشده است.         

ناپدید شدن نویسنده سعودی بر روابط ریاض و آنکارا نیز تاثیر گذشته است. مقام‌های ترکیه روز چهارشنبه گفتند که به گمان آنها این روزنامه‌نگار منتقد دولت عربستان سعودی کماکان در داخل ساختمان کنسولگری است و وزارت امور خارجه ترکیه سفیر عربستان سعودی را احضار کرده و خواهان توضیح دولت عربستان در این باره شد.

ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه نیز روز چهارشنبه به خبرنگاران گفت: "طبق اطلاعاتی که به دست ما رسیده، این فرد که تبعه عربستان سعودی است، کماکان در کنسولگری عربستان در استانبول است." او گفته است "ما اطلاعاتی که بخواهد این موضوع را رد کند، نداریم."

کالین گفت مقام‌های ترک این موضوع را پیگیری می‌کنند. او ابراز امیدواری کرده این موضوع "به راحتی حل شود."

روابط میان ترکیه و عربستان سعودی در سال گذشته بر سر قطر تنش‌آلود شده است و پس از آن که عربستان سعودی و چند کشور دیگر عرب به اتهام حمایت از تروریسم ارتباطات اقتصادی و دیپلماتیک خود با قطر را قطع کردند، ترکیه به این کشور مواد غذایی فرستاد.

حال به نظر می‌رسد مساله خاشقجی نیز به فهرست اختلافات و تنش‌ها در روابط ترکیه و عربستان افزوده شده است.

واکنش متناقض عربستان

واکنش عربستان به مسئله ناپدید شدن نویسنده مشهور این کشور تا کنون بسیار متناقض بوده است. در ابتدا سفارت عربستان در ترکیه اعلام کرد که خاشقجی به کنسولگری این کشور وارد نشده است، اما یک مقام عربستان سعودی روز چهارشنبه تائید کرد که جمال خاشقجی برای کارهای اداری به کنسولگری وارد شده بود و "پس از مدت کوتاهی ساختمان را ترک کرد." ولیعهد عربستان نیز در پاسخ به پرسشی در مورد ناپدید شدن خبرنگار منتقد سعودی در کنسول‌گری عربستان در استانبول گفت کشورش چیزی برای پنهان کردن ندارد. وی در گفتگو با خبرنگار بلومبرگ گفت: «این ساختمان [کنسول‌گری] بخشی از اماکن تحت حاکمیت ماست، ولی ما به آنها اجازه می‌دهیم که وارد شوند، جستجو کنند و هر آنچه می‌خواهند انجام دهند. ما چیزی برای پنهان کردن نداریم.»

در نهایت آخرین خبرهای غیررسمی حاکی از آن است که برخی مقامات سعودی در تماس با مقامات ترکیه اعلام کرده‌اند که خاشقجی در ریاض است.

موج سرکوب‌های عربستان به خارج از مرزهای این کشور کشیده شده

ناپدید شدن و به احتمال زیادی بازداشت خاشقجی بیش از هرچیز نشان می‌دهد که موجب سرکوب‌های حقوق بشری عربستان به خارج از مرزهای این کشور کشیده شده است.

در همین راستا، جورج مالبرونو، نویسنده، خبرنگار و محقق مشهور فرانسوی معتقد است که بازداشت خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول همراه با رویدادهای دیگر، تصویر محمد بن سلمان در غرب را مشوش می‌کند که آیا این فرد همانی است که امید می‌رفت این کشور سنتی و بسته را به کشوری پیشرفته و باز تبدیل کند؟ و یا اینکه وی پادشاهی است مستبدتر از پادشاهان پیشین این کشور؟

به اعتقاد این نویسنده فرانسوی، محمد بن سلمان کمپین دستگیری را راه انداخت که هیچ فردی، چه لیبرال و چه افراد مذهبی و حتی فعالان در زمینه دفاع از حقوق زنان از آن در امان نمانده‌اند و برخی از این افراد را به ارتباط با قطر متهم کرده که از نظر وی "خیانت" است.

وی ادامه داد، دستگیری‌ شاهزادگان برجسته و تاجران و همچنین اخاذی از این افراد برای آزادی و مجبور کردنشان به اقرار به بدهکار بودن به حکومت، به محمد بن سلمان در جمع آوری بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار کمک کرد. این "انفجار بزرگ" نه تنها منجر به فرار بخشی از سرمایه این کشور شد، بلکه باعث ایجاد تنش در داخل خانواده حاکم بر عربستان شد که تصمیمات خود را به اتفاق آرا اتخاذ می‌کرد.

این نویسنده فرانسوی در ادامه گفت: تمامی این اتفاقات باعث شد تا ملک سلمان بن عبد العزیز، پادشاه عربستان در مقابل برخی از اقدامات پسرش از جمله قرار دادن سهام شرکت "آرامکو" در بورس بایستد و به طرح صلح آمریکا برای فلسطین و رژیم صهیونیستی موسوم به "معامله قرن" که پسرش و جارد کوشنر، داماد و مشاور ارشد ترامپ بر روی آن حساب باز کرده بودند، اعتراض کند.

مالبرونو افزود: در رابطه با آن دسته از کشورهایی که جرات انتقاد از او را دارند، محمد بن سلمان با تهدید به لغو قراردادهایی که پیشتر میان عربستان و این کشورها منعقد شده در ادامه مسیر اخاذی تردید نکرده و در این زمینه موفق بوده است و آلمان و همچنین اسپانیا به دنبال تهدید ولیعهد عربستان به خروج بخشی از سرمایه‌گذاری خود از این کشورها مجبور به از سرگیری روابط خوب با عربستان شدند. این درحالی است که فرانسه زمانی که ریاض سفیر کانادا را اخراج کرد در مقابل این تصمیم سکوت کرد و یک دیپلمات فرانسوی در این باره گفت که "هیچ کاری در این رابطه از دستمان بر نمی‌آید".

همچنین سازمان دیده‌بان حقوق بشر، عربستان سعودی را متهم کرده که هزاران نفر را بدون محاکمه سال‌ها در زندان نگه داشته است.

این سازمان حقوق بشری با استفاده از اطلاعات به دست آمده از سایت وزارت کشور عربستان سعودی گزارش داده که دو هزار و ۳۰۵ نفر در این کشور بدون حکم دادگاه بیش از شش ماه در زندان محبوس شده‌اند و بعضی از زندانیان حتی تا بیش از ۱۰ سال بدون حکم در زندان بوده‌اند.

بر اساس این گزارش، اصلاحات مورد نظر محمد بن سلمان هم وضعیت حقوق بشر عربستان سعودی را از این نظر بهبود نداده است.

با این حال آن چه در این میان قابل توجه است، سکوت غرب و آمریکا در برابر این وضعیت ضدحقوق بشری در عربستان است. وضعیتی که بیش از هرچیز ابزاری بودن حقوق بشر برای غرب را نشان می‌دهد.